Rölt að botninum Smári McCarthy skrifar 10. júlí 2025 08:32 Oft er það talið fólki til tekna að hafa gert manna mest af einhverju. Að hafa hlaupið hraðast, stokkið lengst, toppað aðra mælikvarða á mannlega frammistöðu. Að vera bestur er helvíti fínt. En stundum er betri frammistaða vísbending um verra, frekar en betra samfélag. Lengsta verkfallið, lengsta málþófið, stærsti fangelsisdómurinn, lengstu lögin, hæsta verðbólgan, beiskasti bjórinn. Nýlega var sett met í málþófi á Alþingi. Nú hef ég alveg tekið þátt í málþófi, það þarf ekki að þræta við mig um skilgreiningar. Mitt fyrsta málþóf var tæplega 40 mínútuna langt og átti bara að gefa formönnum tíma til að semja um milljarðs krónu gat á fjármögnun Landspítalans. Flest málþóf eru lengri en það. Tilgangur málþófs er að skapa þreytu. Í Bandaríska þinginu voru gerð þau grundvallarmistök að leyfa minnihluta af ákveðinni stærð að lýsa málþófi yfir, og að afleiðing þess væri að litið var á það mál sem þæft. Gallinn var að þessi aðgerð kostaði minni hlutann ekki neitt, og því var gjarnan lýst yfir málþófi á allskonar atriðum rétt en að allir fóru heim af sofa. Verkfæri minni hlutans eru rosalega veikburða, og það sem sorglegra er eru flestir þingmenn of miklir kjánar til að lesa þingskaparlög og átta sig á þeim verkfærum sem þau þó hafa. Mér fannst til dæmis mjög gaman að beita 51. gr. þingskaparlaga til að eyðileggja daginn fyrir nefndarformönnum úr Sjálfstæðisflokknum. En eftir stendur að sterkasta verkfærið er málþóf, og merkilega oft eina verkfærið. Allan þann tíma sem ég var á þingi talaði ég fyrir því að búin væru til önnur vopn fyrir stjórnarandstöðuna, sem væru örlítið gáfulegri en að kalla á málþóf. Þess má geta að þau sem standa í málþófi núna voru öll á móti því. Á móti mekkanisma til að knýja á um þjóðaratkvæðagreiðslu um mál í þinginu sem væru of umdeild. Á móti aðgerð til að auka á skýrslukröfur stjórnvalda ef lög næðu fram að ganga til að hægt væri að meta árangur lagasetningar. Á móti því að umdeild lög yrðu sett tímabundið og staðfest síðar þegar reynsla væri komin á þau. Á móti allskonar öðrum leiðum sem væru færar til að gefa minni hlutanum örlítið heppilegri verkfæri en endalaust málþóf. Og eftir stendur málþófið. Málþóf er gagnslausasta aðgerð sem minni hluti getur staðið í, þegar horft er til þess hversu mikill tími fer í það, versus árangurinn af því að hafa stundað það. Og fyrir vikið fer enginn af stað í málþóf nema að hafa skýr fyrirfram ákveðin markmið með því (eins og ég að tala um heilbrigðisþjónustu í 40 mínútur meðan formenn voru að semja til að halda málinu opnu) eða það markmið að þreyta stjórnina til samninga. Þetta síðara er svo miklu auðveldara ef minni hlutinn er með alþýðuna með sér. En ef almenningur er sammála minni hlutanum finnur meiri hlutinn þrýsting úr samfélaginu og hatar hvert augnablik. En þannig snúa hlutir ekki núna. Nýleg könnun sýnir meira að segja stuðningsmenn þeirra flokka sem standa í málþófinu eru sammála ríkisstjórnarflokkunum í veiðigjaldamálinu. Ríkisstjórnin er með algjöran hugmyndafræðilegan sigur í höfn og hvert augnablik sem Miðflokkurin, Sjálfstæðisflokkurinn, og Framsóknarflokkurinn halda áfram málþófi er auka prik í kladda ríkisstjórnarinnar - og það bara vegna þess að ríkisstjórnin dirfðist gera eitt það allra klikkaðasta sem stjórnmálamenn geta gert: að standa með almenningi. En pælið í því ef þriðjungur þingmanna gæti vísað þessu "umdeilda" máli í þjóðaratkvæðagreiðslu. Þingmenn Sjálfstæðisflokks, Framsóknarflokks og Miðflokks vita alveg jafn vel og aðrir að almenningur myndi vera sammála ríkisstjórninni, með yfirburðum. Þannig að þau væru væntanlega ekkert spennt fyrir því að fara þá leið, en ef sú leið væri á borðinu væri mjög erfitt fyrir þau að réttlæta endalaust málþóf. Andlýðræðisleg vinnubrögð eru svo skemmtilega afhjúpandi. Það sem þarf að gerast núna er auðvelt. Hin svokallaða "kjarnorkusprengja" -- 71. grein þingskaparlaga -- myndi leysa vandamálið um hæl, og stærstur hluti almennings myndi algjörlega styðja að bundið væri enda á þetta. En það eru þrír gallar við þá vegferð: Stjórnarandstaðan myndi væla eins og stungin grís til frambúðar, og það yrði drepleiðinlegt að þurfa að hlusta á það. Flokkarnir í stjórnarandstöðu myndu ekki hika við að beita 71. grein viðstöðulaust næst þegar þeim væru færð völd, því tabúið væri farið. Stjórnarandstöðuþingmenn kæmust í sumarfrí að hlaða batteríin fyrir haustið, og þá myndi kjaftæðið halda áfram, í hvaða máli sem þeim dytti til hugar þá. En það er auðveldari leið til! Einhverjir stjórnarandstöðuþingmenn eiga bókaðar ferðir til útlanda og fjölskylduplön fyrir sumarið. Þau vilja væntanlega kalla inn ferska varamenn til að halda áfram málþófinu á meðan. Nema hvað forseta Alþingis ber engin skylda til að heimila slíkt, samanber 2. mgr. 65. gr. þingskaparlaga. Þannig að, gjörið svo vel: haldið áfram málþófinu í eigin persónu, eða verið fámönnuð og þreytið ykkur út. Sjáum svo hvað þinglokin leysast hratt þegar persónulegir hagsmunir eru í spilinu. En jafnvel þá er kapphlaupið -- eða öll heldur hægfara röltið -- að botninum í fullum fangi. Í stað þess að búa til betri verkfæri til að útkljá deiluefni með sómasamlegum hætti heldur þingheimur áfram að eiga stórsigra sem enginn bað um, og allir hljóta skaða af. Höfundur er fyrrverandi Alþingismaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Smári McCarthy Alþingi Breytingar á veiðigjöldum Mest lesið Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon Skoðun Ríkisstjórnin ræður ekki við verðbólguna Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson Skoðun „Akademísk sniðganga“: gaslýsingar og hnignun háskólasamfélagsins Birgir Finnsson Skoðun Umbylting ríkisfjármála á átta mánuðum Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Átta atriði sem sýna fram á vanda hávaxtastefnunnar Halla Gunnarsdóttir Skoðun Hraðahindranir fyrir strætó Sveinn Ólafsson Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir Skoðun Flóttafólk er bara fólk Úlfhildur Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon skrifar Skoðun Umbylting ríkisfjármála á átta mánuðum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Átta atriði sem sýna fram á vanda hávaxtastefnunnar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun 50 þúsund nýir íbúar – Hvernig tryggjum við samheldni? Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í fyrsta sæti í Kópavogi Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Að setjast í fyrsta sinn á skólabekk Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ferðalag úr fangelsi hugans Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hraðahindranir fyrir strætó Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun Íslenzkir sambandsríkissinnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Garðurinn okkar fyllist af illgresi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Nýtt landsframlag – og hvað svo? Hrafnhildur Bragadóttir,Birna Sigrún Hallsdóttir skrifar Skoðun Fágætir dýrgripir í Vestmannaeyjum Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Gjaldskyldulandið Ísland - Viltu hafa bílastæðagjald við hverja lækjarsprænu? Hermann Helguson skrifar Skoðun Gervigreind er ekki sannleiksvél – en við getum gert svörin traustari Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Er einnig von á góðakstri Strætó í ár? Stefán Hrafn Jónsson skrifar Skoðun Ferðumst saman í Reykjavík Heiða Björg Hilmisdóttir skrifar Skoðun Þúsundir barna bætast við umferðina Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Þau sem hlaupa í átt að hættunni þegar aðrir flýja Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Öndum rólega Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Réttur barna versus veruleiki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Framtíð villta laxins hangir á bláþræði Elvar Örn Friðriksson skrifar Skoðun „Akademísk sniðganga“: gaslýsingar og hnignun háskólasamfélagsins Birgir Finnsson skrifar Skoðun Við lifum ekki á tíma fasisma Hjörvar Sigurðsson skrifar Skoðun Fíknisjúkdómur – samfélagsleg ábyrgð sem við þurfum að takast á við Halldór Þór Svavarsson skrifar Skoðun Ætlar ríkið að stuðla að aukinni tóbaksneyslu á Íslandi? Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Bílastæðavandi í Reykjavík – tími til aðgerða Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Þakkir til Sivjar Arnar Sigurðsson skrifar Sjá meira
Oft er það talið fólki til tekna að hafa gert manna mest af einhverju. Að hafa hlaupið hraðast, stokkið lengst, toppað aðra mælikvarða á mannlega frammistöðu. Að vera bestur er helvíti fínt. En stundum er betri frammistaða vísbending um verra, frekar en betra samfélag. Lengsta verkfallið, lengsta málþófið, stærsti fangelsisdómurinn, lengstu lögin, hæsta verðbólgan, beiskasti bjórinn. Nýlega var sett met í málþófi á Alþingi. Nú hef ég alveg tekið þátt í málþófi, það þarf ekki að þræta við mig um skilgreiningar. Mitt fyrsta málþóf var tæplega 40 mínútuna langt og átti bara að gefa formönnum tíma til að semja um milljarðs krónu gat á fjármögnun Landspítalans. Flest málþóf eru lengri en það. Tilgangur málþófs er að skapa þreytu. Í Bandaríska þinginu voru gerð þau grundvallarmistök að leyfa minnihluta af ákveðinni stærð að lýsa málþófi yfir, og að afleiðing þess væri að litið var á það mál sem þæft. Gallinn var að þessi aðgerð kostaði minni hlutann ekki neitt, og því var gjarnan lýst yfir málþófi á allskonar atriðum rétt en að allir fóru heim af sofa. Verkfæri minni hlutans eru rosalega veikburða, og það sem sorglegra er eru flestir þingmenn of miklir kjánar til að lesa þingskaparlög og átta sig á þeim verkfærum sem þau þó hafa. Mér fannst til dæmis mjög gaman að beita 51. gr. þingskaparlaga til að eyðileggja daginn fyrir nefndarformönnum úr Sjálfstæðisflokknum. En eftir stendur að sterkasta verkfærið er málþóf, og merkilega oft eina verkfærið. Allan þann tíma sem ég var á þingi talaði ég fyrir því að búin væru til önnur vopn fyrir stjórnarandstöðuna, sem væru örlítið gáfulegri en að kalla á málþóf. Þess má geta að þau sem standa í málþófi núna voru öll á móti því. Á móti mekkanisma til að knýja á um þjóðaratkvæðagreiðslu um mál í þinginu sem væru of umdeild. Á móti aðgerð til að auka á skýrslukröfur stjórnvalda ef lög næðu fram að ganga til að hægt væri að meta árangur lagasetningar. Á móti því að umdeild lög yrðu sett tímabundið og staðfest síðar þegar reynsla væri komin á þau. Á móti allskonar öðrum leiðum sem væru færar til að gefa minni hlutanum örlítið heppilegri verkfæri en endalaust málþóf. Og eftir stendur málþófið. Málþóf er gagnslausasta aðgerð sem minni hluti getur staðið í, þegar horft er til þess hversu mikill tími fer í það, versus árangurinn af því að hafa stundað það. Og fyrir vikið fer enginn af stað í málþóf nema að hafa skýr fyrirfram ákveðin markmið með því (eins og ég að tala um heilbrigðisþjónustu í 40 mínútur meðan formenn voru að semja til að halda málinu opnu) eða það markmið að þreyta stjórnina til samninga. Þetta síðara er svo miklu auðveldara ef minni hlutinn er með alþýðuna með sér. En ef almenningur er sammála minni hlutanum finnur meiri hlutinn þrýsting úr samfélaginu og hatar hvert augnablik. En þannig snúa hlutir ekki núna. Nýleg könnun sýnir meira að segja stuðningsmenn þeirra flokka sem standa í málþófinu eru sammála ríkisstjórnarflokkunum í veiðigjaldamálinu. Ríkisstjórnin er með algjöran hugmyndafræðilegan sigur í höfn og hvert augnablik sem Miðflokkurin, Sjálfstæðisflokkurinn, og Framsóknarflokkurinn halda áfram málþófi er auka prik í kladda ríkisstjórnarinnar - og það bara vegna þess að ríkisstjórnin dirfðist gera eitt það allra klikkaðasta sem stjórnmálamenn geta gert: að standa með almenningi. En pælið í því ef þriðjungur þingmanna gæti vísað þessu "umdeilda" máli í þjóðaratkvæðagreiðslu. Þingmenn Sjálfstæðisflokks, Framsóknarflokks og Miðflokks vita alveg jafn vel og aðrir að almenningur myndi vera sammála ríkisstjórninni, með yfirburðum. Þannig að þau væru væntanlega ekkert spennt fyrir því að fara þá leið, en ef sú leið væri á borðinu væri mjög erfitt fyrir þau að réttlæta endalaust málþóf. Andlýðræðisleg vinnubrögð eru svo skemmtilega afhjúpandi. Það sem þarf að gerast núna er auðvelt. Hin svokallaða "kjarnorkusprengja" -- 71. grein þingskaparlaga -- myndi leysa vandamálið um hæl, og stærstur hluti almennings myndi algjörlega styðja að bundið væri enda á þetta. En það eru þrír gallar við þá vegferð: Stjórnarandstaðan myndi væla eins og stungin grís til frambúðar, og það yrði drepleiðinlegt að þurfa að hlusta á það. Flokkarnir í stjórnarandstöðu myndu ekki hika við að beita 71. grein viðstöðulaust næst þegar þeim væru færð völd, því tabúið væri farið. Stjórnarandstöðuþingmenn kæmust í sumarfrí að hlaða batteríin fyrir haustið, og þá myndi kjaftæðið halda áfram, í hvaða máli sem þeim dytti til hugar þá. En það er auðveldari leið til! Einhverjir stjórnarandstöðuþingmenn eiga bókaðar ferðir til útlanda og fjölskylduplön fyrir sumarið. Þau vilja væntanlega kalla inn ferska varamenn til að halda áfram málþófinu á meðan. Nema hvað forseta Alþingis ber engin skylda til að heimila slíkt, samanber 2. mgr. 65. gr. þingskaparlaga. Þannig að, gjörið svo vel: haldið áfram málþófinu í eigin persónu, eða verið fámönnuð og þreytið ykkur út. Sjáum svo hvað þinglokin leysast hratt þegar persónulegir hagsmunir eru í spilinu. En jafnvel þá er kapphlaupið -- eða öll heldur hægfara röltið -- að botninum í fullum fangi. Í stað þess að búa til betri verkfæri til að útkljá deiluefni með sómasamlegum hætti heldur þingheimur áfram að eiga stórsigra sem enginn bað um, og allir hljóta skaða af. Höfundur er fyrrverandi Alþingismaður.
Skoðun Gjaldskyldulandið Ísland - Viltu hafa bílastæðagjald við hverja lækjarsprænu? Hermann Helguson skrifar
Skoðun Gervigreind er ekki sannleiksvél – en við getum gert svörin traustari Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Fíknisjúkdómur – samfélagsleg ábyrgð sem við þurfum að takast á við Halldór Þór Svavarsson skrifar