Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar 23. maí 2025 13:02 Saga, trú og stjórnmál eru nátengd og oft notuð til að móta sýn og réttlæta ákvarðanir. En þegar slík afstaða er byggð á goðsögnum fremur en staðreyndum, getur hún skaðað samfélag, hagkerfi og lýðræðislega umræðu. Skoðum hér hugmyndir um þjóðareign, trúarlega réttlætingu og skakkar söguskýringar sem hafa áhrif á stefnu og skattlagningu. Stjórnmál og trú: Sameiginleg þörf fyrir trúarlega sannfæringu Stjórnmál og trúarbrögð eiga það sameiginlegt að byggja oft á trú – ekki endilega rökum. Rétt eins og sumir trúarleiðtogar túlka helgar bækur eftir tíðarandanum, túlka stjórnmálamenn lög og sögu með sama hætti. Það sem áður var „eilífur sannleikur“ getur skyndilega orðið að hentugri frasa, notaður til að klæða pólitíska stefnu í siðferðilegan búning. Skattar og veiðigjöld: Þegar réttlæting þjónar tilgangi, ekki rökum Þegar stjórnvöld réttlæta nýja skatta og gjöld með tilvísun í siðferðislega ábyrgð eða þjóðarhag, er nauðsynlegt að spyrja: Hvaða áhrif hefur þetta í raun? Reynslan sýnir að skattar sem byggja á pólitískum hugmyndum fremur en hagfræðilegum forsendum – eins og innflutningstollar í nafni „verndar“ – leiða til hærri verðs, minni samkeppni og stöðnunar. Hið sama á við hérlendis. Skattar og veiðigjöld kallaðar „leiðréttingar“ skila sér ekki endilega í auknum gæðum. Þau geta dregið úr áræði, fjárfestingavilja og sköpun – áhrif sem sjást ekki endilega í fjárlögum, en birtast í hugarfari og hegðun atvinnulífsins. Þjóðareign fiskimiða: Goðsögn sem skapar óvissu Í umræðunni um þjóðareign fiskimiða hefur orðið til ákveðin goðsögn – sú að útgerðin hafi „fengið fiskinn frítt“. Þetta er einföldun sem stenst ekki skoðun. Hugtakið „þjóðareign“ hefur enga lagalega þýðingu varðandi framkvæmdarétt eða arðsemi. Það er pólitísk yfirlýsing sem hljómar vel í ræðum en ruglar umræðuna. Sagan hefur verið afbökuð: ekki er minnst á áratugi af áhættu, vinnu og fjárfestingu sem liggur að baki sjávarútvegi. Líkt og í sögunni um litlu gulu hænuna – margir vilja njóta brauðsins, en fáir leggja hönd á plóginn. Enginn á fiskinn í sjónum – fyrr en hann er veiddur Lögin eru skýr: enginn á fiskinn fyrr en hann er veiddur með löglegu veiðileyfi. Þá verður hann eign viðkomandi aðila – með tilheyrandi ábyrgð og verðmætasköpun. Að kalla veiðiréttinn „gjöf“ er röng forsenda og þjónar pólitískum tilgangi, ekki raunverulegri lausn. Rétta spurningin er ekki hver á fiskinn, heldur hvernig við tryggjum sanngjarna, gagnsæja og arðbæra nýtingu sem þjónar hagsmunum þjóðarinnar. Vísindin, ekki frasarnir, eiga að stýra stefnu Við verðum að velja: ætlum við að byggja stefnu á vísindalegri nálgun – með gagnrýni, prófun og stöðugri leiðréttingu – eða á trúarlegum frösum og sagnaskekkju? Stjórnmál og trú hafa tilhneigingu til að festa sig í sannfæringu, jafnvel þótt hún standist ekki skoðun. Fiskveiðistjórnun er flókið svið sem snýst um lífríki, efnahagslega arðsemi og samfélagslega sátt. Til að tryggja langtímaávinning þarf gagnsæi, stöðugleika og ábyrgð – ekki goðsagnir. Ábyrgð, ekki eignarhald Þjóðin á ekki fiskinn í sjónum – en hún ber ábyrgð á hvernig kerfið er hannað, stjórnað og þróað. Það krefst ekki trúar, heldur þekkingar, traustrar gagnagreiningar og hugrekkis til að horfast í augu við flóknar staðreyndir. Stefnumótun byggð á blekkingum leiðir okkur villu vegar – en vísindaleg nálgun býður upp á raunhæfa framtíðarsýn. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svanur Guðmundsson Mest lesið Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson Skoðun Skoðun Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Saga, trú og stjórnmál eru nátengd og oft notuð til að móta sýn og réttlæta ákvarðanir. En þegar slík afstaða er byggð á goðsögnum fremur en staðreyndum, getur hún skaðað samfélag, hagkerfi og lýðræðislega umræðu. Skoðum hér hugmyndir um þjóðareign, trúarlega réttlætingu og skakkar söguskýringar sem hafa áhrif á stefnu og skattlagningu. Stjórnmál og trú: Sameiginleg þörf fyrir trúarlega sannfæringu Stjórnmál og trúarbrögð eiga það sameiginlegt að byggja oft á trú – ekki endilega rökum. Rétt eins og sumir trúarleiðtogar túlka helgar bækur eftir tíðarandanum, túlka stjórnmálamenn lög og sögu með sama hætti. Það sem áður var „eilífur sannleikur“ getur skyndilega orðið að hentugri frasa, notaður til að klæða pólitíska stefnu í siðferðilegan búning. Skattar og veiðigjöld: Þegar réttlæting þjónar tilgangi, ekki rökum Þegar stjórnvöld réttlæta nýja skatta og gjöld með tilvísun í siðferðislega ábyrgð eða þjóðarhag, er nauðsynlegt að spyrja: Hvaða áhrif hefur þetta í raun? Reynslan sýnir að skattar sem byggja á pólitískum hugmyndum fremur en hagfræðilegum forsendum – eins og innflutningstollar í nafni „verndar“ – leiða til hærri verðs, minni samkeppni og stöðnunar. Hið sama á við hérlendis. Skattar og veiðigjöld kallaðar „leiðréttingar“ skila sér ekki endilega í auknum gæðum. Þau geta dregið úr áræði, fjárfestingavilja og sköpun – áhrif sem sjást ekki endilega í fjárlögum, en birtast í hugarfari og hegðun atvinnulífsins. Þjóðareign fiskimiða: Goðsögn sem skapar óvissu Í umræðunni um þjóðareign fiskimiða hefur orðið til ákveðin goðsögn – sú að útgerðin hafi „fengið fiskinn frítt“. Þetta er einföldun sem stenst ekki skoðun. Hugtakið „þjóðareign“ hefur enga lagalega þýðingu varðandi framkvæmdarétt eða arðsemi. Það er pólitísk yfirlýsing sem hljómar vel í ræðum en ruglar umræðuna. Sagan hefur verið afbökuð: ekki er minnst á áratugi af áhættu, vinnu og fjárfestingu sem liggur að baki sjávarútvegi. Líkt og í sögunni um litlu gulu hænuna – margir vilja njóta brauðsins, en fáir leggja hönd á plóginn. Enginn á fiskinn í sjónum – fyrr en hann er veiddur Lögin eru skýr: enginn á fiskinn fyrr en hann er veiddur með löglegu veiðileyfi. Þá verður hann eign viðkomandi aðila – með tilheyrandi ábyrgð og verðmætasköpun. Að kalla veiðiréttinn „gjöf“ er röng forsenda og þjónar pólitískum tilgangi, ekki raunverulegri lausn. Rétta spurningin er ekki hver á fiskinn, heldur hvernig við tryggjum sanngjarna, gagnsæja og arðbæra nýtingu sem þjónar hagsmunum þjóðarinnar. Vísindin, ekki frasarnir, eiga að stýra stefnu Við verðum að velja: ætlum við að byggja stefnu á vísindalegri nálgun – með gagnrýni, prófun og stöðugri leiðréttingu – eða á trúarlegum frösum og sagnaskekkju? Stjórnmál og trú hafa tilhneigingu til að festa sig í sannfæringu, jafnvel þótt hún standist ekki skoðun. Fiskveiðistjórnun er flókið svið sem snýst um lífríki, efnahagslega arðsemi og samfélagslega sátt. Til að tryggja langtímaávinning þarf gagnsæi, stöðugleika og ábyrgð – ekki goðsagnir. Ábyrgð, ekki eignarhald Þjóðin á ekki fiskinn í sjónum – en hún ber ábyrgð á hvernig kerfið er hannað, stjórnað og þróað. Það krefst ekki trúar, heldur þekkingar, traustrar gagnagreiningar og hugrekkis til að horfast í augu við flóknar staðreyndir. Stefnumótun byggð á blekkingum leiðir okkur villu vegar – en vísindaleg nálgun býður upp á raunhæfa framtíðarsýn. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun