Innlent

Óttinn við fordæmingu og illt umtal umlykur hópinn

Kolbeinn Tumi Daðason skrifar
Svala Ísfeld Ólafsdóttir, lektor við lagadeild Háskólans í Reykjavík.
Svala Ísfeld Ólafsdóttir, lektor við lagadeild Háskólans í Reykjavík. Vísir/Stöð 2
Þrjú af hverjum fjórum nauðgunarmálum sem sakfellt er fyrir í Hæstarétti eru kærð innan tveggja sólarhringa frá því að brotið á sér stað. Þetta segir Svala Ísfeld Ólafsdóttir, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjavík. Svala sat fyrir svörum ásamt Jóni H.B. Snorrasyni, saksóknara hjá ríkissaksóknara og fyrrverandi aðstoðarlögreglustjóra á höfuðborgarsvæðinu, í Morgunútvarpinu í dag.

Þögnin, skömmin og kerfið er yfirskrift ráðstefnu um nauðgun sem fram fer í HR á morgun og eru Jón og Svala á meðal fyrirlesara. Ætlar Jón að varpa fram spurningunni: „Pressar lögreglan um of á þolendur að kæra?“ og leitast við að svara henni.

Svala segir mikilvægt að halda áfram umræðu um nauðgun. Rannsóknir sýni að þolendur í nauðgunarmálum upplifa pressu til þess að kæra málin þegar leitað er á Neyðarmóttöku.

„Það verður að horfa á það að allar rannsóknir sýna að þolendur nauðgana glíma við sjálfsásökun, skömm, sektarkennd og samviskubit umfram allt. Það skýrir ekki síst hversu sjaldan er kært,“ segir Svala.

Margt batnað í gegnum árin

„Þegar maður skoðar rannsóknir og dóma í ofbeldismálum og refsimálum almennt þá einkennir þetta þolendur kynferðisbrota og heimilisofbeldi umfram aðra þolendur,“ segir Svala. Það verði til umræðu á ráðstefnunni á morgun.

„Hvernig getum við fært þessa ábyrgð frá þolendum nauðgana svo þeir þori að stíga fram, leita sér hjálpar, því óttinn við fordæmingu og illt umtal umlykur þennan þolendahóp.“

Jón H.B. bendir á að margt hafi breyst til batnaðar í kynferðisbrotamálum undanfarin tuttugu ár eða svo. Staða brotaþola hafi batnað mikið.

„Núna fær brotaþoli kost á réttargæslumanni. Á neyðarmóttöku Landspítalans, sem er eingöngu fyrir þolendur kynferðisbrota, er fagfólk sem er sérstaklega sérhæft í þessari vinnu sem tekur á móti brotaþolanum. Móttaka þeirra og umönnun verður miklu markvissari og faglegri en var áður. Það er stærsta breytingin,“ segir Jón. Auk þess sinni sérhæfðir lögreglumenn málunum en ekki þeir sem eru á vakt hverju sinni eins og var áður.

„Þeir kunnu ekki sérstaklega til verka til að mæta þeim einstaklingum sem hafa orðið fyrir þessum brotum.“

Árið 2011 hafi sérstök deild verið stofnuð innan lögreglu til að rannsaka þessi mál. Búið sé að stíga skref fram á við, allir séu að leggja sig fram en um leið sé hægt að gera meira.

Jón H. B. Snorrason er saksóknari hjá ríkissaksóknara.Vísir/E.Ól.
Verði ekki sjúklingar til framtíðar

Svala tekur undir með Jóni H.B. og nefnir einnig til sögunnar reglur um málshraða, tilkomu Drekaslóðar, Stígamóta og Aflsins.

Þar skipti mestu mestu að þolendur þori að leita sér hjálpar til að vinna úr afleiðingunum, svo þeir verði ekki sjúklingar framtíðarinnar.

Upplifa þeir, eins og áður var komið inn á, pressu frá lögreglu og neyðarmóttöku á að kæra. Hingað til hefur lögreglunni verið legið á hálsi fyrir seinagang í kynferðisbrotamálum. En pressar lögreglan um of á brotaþola?

„Það er spurning sem við þurfum að velta fyrir okkur,“ segir Jón.

Framlenging á ógnarástandi

Býsna margar rannsóknir bendi til þess. Þar komi fram að brotaþola finnist eftir áfallið, þegar fólk er með andlega sem líkamlega áverka, að sér sótt að vera spurður út úr. Að þurfa að rifja upp atburðinn svo lögregla geti fengið upplýsingar til að hefja rannsókn.

„Það hefur komið fram í könnunum að sumum finnst þetta vera framlenging á þessum ógnarástandi þar sem völdin eru tekin af þeim.“

Aftur á móti sé það þannig að þau mál, þar sem lögregla fær upplýsingar skömmu eftir að brot á sér stað og getur hafið rannsókn, leiða frekar til ákæru og sakfellingar.

„Tíminn er óvinurinn. Um leið og fer að líða frá broti fjarlægist ýmislegt. Sönnun, sönnunargögn, e.t.v. vitni og möguleiki á að ná til brotamanns og brotamanna.“

Fáist engar upplýsingar frá brotaþola sé erfitt að rannsaka málið enda í mörgum tilfellum þannig að aðeins tveir eru til frásagnir.

„Staðan er bara mjög erfið. Það er mjög mikilvægt að geta fengið einhverjar grundvallarupplýsingar til að hefja rannsókn. Það verður ekki litið fram hjá því að lögreglan þarf oftast nær á grunnupplýsingum að halda frá brotaþolum,“ segir Jón.

Svala Ísfeld Ólafsdóttir,dósent við Háskólann í Reykjavík.vísir/valli
Lykilatriði að fá fram upplýsingar snemma

Undir þetta tekur Svala sem hefur rannsakað sakfellingar í nauðgunarmálum sem farið hafa fyrir Hæstarétt.

„Það sem einkennir dómana, þar sem sönnun tekst, er að þessi brot eru almennt kærð umsvifalaust.“

Í 40% málanna leitaði fólk rakleiðis til lögreglu, í 64% málanna innan sólarhrings og í 76% málanna innan tveggja sólarhringa.

„Þannig að það er alveg ljóst mikilvægi þess að kæra hratt og örugglega til að tryggja sönnun í þessum málum. Auðvitað hefur lögregla hagsmuni af því að fá upplýsingar fram fyrr en seinna, eigi að vera hægt að styðja við rannsókn.“

Ráðstefnan er á vegum lagadeildar og sálfræðisviðs Háskólans í Reykjavík í samstarfi við Rannsóknamiðstöð gegn ofbeldi við HA, lögreglustjórann í Vestmannaeyjum, lögreglustjórann á höfuðborgarsvæðinu og Aflið - Samtök gegn kynferðis- og heimilisofbeldi. Hún hefst klukkan 13 en dagskrána má sjá hér.


Tengdar fréttir

Konur eru gerendur í átta prósentum tilvika

Aldrei hefur kona verið dæmd á Íslandi fyrir að brjóta kynferðislega á barni. Í um átta prósentum tilvika eru konur gerendur samkvæmt íslenskum rannsóknum. Ein kona var dæmd fyrir brot gegn annarri árið 2007 í fyrsta sinn síðan 1838.




Fleiri fréttir

Sjá meira


×