Offita: Viðhorf, fordómar og meðferðarúrræði Guðrún Jóna Bragadóttir og Helma Rut Einarsdóttir skrifa 2. mars 2024 08:02 Sjúkdómurinn offita er langvinnur efnaskiptasjúkdómur og ástæður sjúkdómsins geta verið margvíslegar og flóknar. Erfðir, ýmsir umhverfisþættir, lífsvenjur s.s. streita, svefn, kyrrseta og óheppilegar fæðuvenjur sem og alvarleg áföll spila þar stóran þátt. Sum lyf geta valdið töluverðri þyngdaraukningu og þannig stuðlað að offitu. Mikilvægt er að skoða sögu og heilsufar hvers einstaklings til að kortleggja ástæður og áhættuþætti í hverju tilfelli fyrir sig. Margir hafa reynt að fylgja skilaboðunum „þú verður bara að borða minna og hreyfa þig meira“ án árangurs. Þessi skilaboð geta í sumum tilfellum virkað fyrir manneskju með heilbrigð efnaskipti/fituvef sem þarf ef til vill aðallega aðhald til að ná að framfylgja þeim. Fyrir manneskju með efnaskiptasjúkdóminn offitu felur þessi ráðlegging hins vegar í sér vanþekkingu og getur stuðlað að vanlíðan og skömm hjá viðkomandi. Þegar um er að ræða offitusjúkdóm hefur fituvefur viðkomandi einstaklings áhrif á efnaskipti, hormónaframleiðslu og bólguferla; það er því orðin truflun á birgðastjórnun líkamans. Þeir einstaklingar þurfa sértæka meðferð. Viðhorf og fordómar Það er áhugavert og mikilvægt að velta fyrir sér hvernig samfélag okkar og umhverfi hefur þróast sl. áratugi og hvernig þversagnakennd skilaboð hafa ýtt undir sjúkdóminn offitu. Við lifum í umhverfi sem er yfirfullt af mikið unnum og oft á tíðum næringarsnauðum mat sem er mikið auglýstur. Enn í dag ríkja fordómar gagnvart offitu og fólk með sjúkdóminn upplifir þá jafnvel innan heilbrigðiskerfisins. Slík upplifun getur valdið vanlíðan og streitu og dregið úr líkum á að fólk með offitu leiti sér sjálfsagðrar eða nauðsynlegrar læknismeðferðar. Það eru einnig uppi fordómar og óvægin umræða gagnvart þeim sem fara í efnaskiptaaðgerðir eða þurfa á lyfjameðferð að halda. Það er gjarnan talað um „megrunarlyf“ og fólk varað við því að ekki sé um „kraftaverkalyf“ að ræða því rannsóknir sýni að þeir sem hætta að nota lyfin þyngist aftur. Af hverju er því haldið fram að fólk með offitu vilji „kraftaverkalyf“? Gætu leynst fordómar í þeirri fullyrðingu? Gæti verið að enn og aftur sé verið að ýja að því að fólk með offitu vilji bara „einfaldar töfralausnir“? Vissulega er það með þessi lyf eins og mörg önnur að þau geta verið vandmeðfarin og sé notkun þeirra hætt kemur sjúkdómurinn aftur. Það er ekki óalgengt þegar um er að ræða meðferð við langvinnunum sjúkdómum. Meðferð Meðferð við offitu þarf að vera heildræn og einstaklingsmiðuð. Að vinna með einstaklingsbundnar lífs- og heilsuvenjur er alltaf grunnur meðferðar. Á Reykjalundi hefur verið starfandi þverfaglegt teymi síðan 2001 sem veitir meðferð fyrir fólk með offitu. Unnið er með næringu, hreyfingu, streituvalda, andlega líðan, svefn og fleiri þætti eftir þörfum hvers og eins. Teymið starfar samkvæmt klínískum leiðbeiningum sem gefnar voru út af Embætti landlæknis 2020 þar sem lögð er áhersla á heildræna nálgun í meðferð, unnið með orsakir offitunnar ásamt því að nota lyf og efnaskiptaskurðaðgerðir ef þarf til að ná fram sem mestum heilsufarslegum ávinningi. Meðferðin á Reykjalundi varir í 6-10 mánuði. Efnaskiptaskurðaðgerð engin töfralausn Framboð á skurðaðgerðum og lyfjameðferð hefur aukist gífurlega á undanförnum árum og segja má að ákveðin sprenging hafi átt sér stað í fjölgun efnaskiptaskurðaðgerða sem fólk fer í á eigin vegum. Rannsóknir sýna að efnaskiptaskurðaðgerðir (magaermi og magahjáveita) eru áhrifaríkt úrræði m.t.t. þyngdartaps og til að koma í veg fyrir og snúa við þróun fylgisjúkdóma offitu. Hins vegar er mikilvægt að gera sér grein fyrir því að efnaskiptaskurðaðgerð er stórt inngrip sem krefst ákveðinna breytinga á lífsvenjum. Mikilvægt er að sá sem fer í slíka aðgerð sé tilbúin/n til að fara eftir þeim leiðbeiningum og gera þær breytingar sem þörf er á. Efnaskiptaskurðaðgerð er engin töfralausn sem lofar öruggum árangri hvað varðar þyngdartap til lengdar og mörg dæmi um að fólk hafi þyngst upp í upprunalega þyngd ef lífsvenjum er ekki breytt samhliða. Einnig eru dæmi um ýmsa fylgikvilla aðgerða einkum ef leiðbeiningum er ekki fylgt. Til að ná að viðhalda venjubreytingum er jafnframt nauðsynlegt að vera andlega tilbúinn til að takast á við slíkar áskoranir.Skima þarf fyrir ýmsum sjúkdómum fyrir aðgerð, bæði líkamlegum og andlegum svo sem átröskunum, alvarlegum geðsjúkdómum og fíknisjúkdómum. Seint verður of mikil áhersla lögð á það að ef um átröskun er að ræða eða andlega vanlíðan er mikilvægt að vinna með það áður en farið er í efnaskiptaskurðaðgerð. Í áðurnefndum klínískum leiðbeiningum um meðferð einstaklinga með offitu er farið yfir hvað þarf að hafa í huga og fyrir hverja talið er að aðgerðin geri mest gagn. Breytt landslag Eins og fram hefur komið hefur landslag hvað varðar framboð og eftirspurn eftir úrræðum við offitu gjörbreyst á undanförnum árum og mikil þörf á að mæta því breytta landslagi. Nauðsynlegt er að efla eftirlit og undirbúning fyrir þá sem fara í efnaskiptaskurðaðgerð á eigin vegum. Efla þarf lífsstílsmóttökur á heilsugæslustöðvum til muna. Koma þarf á fót fjölþættari meðferðarleiðum. Mikilvægt er að efla forvarnir, auka fræðslu um sjúkdóminn offitu, uppræta vanþekkingu og fordóma sem til staðar eru gagnvart einstaklingum með offitu og leggja áherslu á líkamsvirðingu, fjölbreytileika og heilsu en ekki einblína eingöngu á kílóatöluna. Guðrún Jóna Bragadóttir forstöðunæringarfræðingur á Reykjalundi.Helma Rut Einarsdóttir yfirsálfræðingur efnaskipta- og offitusviðs Reykjalundar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilsa Heilbrigðismál Mest lesið Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir Skoðun Draghi-skýrslan og veikleikar Íslands Pawel Bartoszek Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson Skoðun Nokkur orð um sérlausn í flugi Birna Sigrún Hallsdóttir,Hrafnhildur Bragadóttir Skoðun Kína mun ekki bjarga Vesturlöndum að þessu sinni Sæþór Randalsson Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Geta öll dýrin í skóginum verið vinir? Steinar Bragi Sigurjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Bakslag í opinberri þróunarsamvinnu Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Fyrirmyndar forvarnarstefna í Mosfellsbæ Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Kína mun ekki bjarga Vesturlöndum að þessu sinni Sæþór Randalsson skrifar Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir skrifar Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar Skoðun Draghi-skýrslan og veikleikar Íslands Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Nokkur orð um sérlausn í flugi Birna Sigrún Hallsdóttir,Hrafnhildur Bragadóttir skrifar Skoðun Geta öll dýrin í skóginum verið vinir? Steinar Bragi Sigurjónsson skrifar Skoðun Iðjuþjálfun í verki Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íbúðalán Landsbankans og fyrstu kaupendur Helgi Teitur Helgason skrifar Skoðun Að læra íslensku sem annað mál: ný brú milli íslensku og ensku Guðrún Nordal skrifar Skoðun Hamona Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Ógn og ofbeldi á vinnustöðum – hvað er til ráða Gísli Níls Einarsson skrifar Skoðun Lesum meira með börnunum okkar Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson skrifar Skoðun Núll mínútur og þrjátíuogeittþúsund Grétar Birgisson skrifar Skoðun Barnvæn borg byggist á traustu leikskólakerfi Stefán Pettersson skrifar Skoðun Kirkjur og kynfræðsla Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Ójöfnuður í fjármögnun nýsköpunarverkefna Elinóra Inga Sigurðardóttir skrifar Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þjóð án máls – hver þegir, hver fær að tala? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar Skoðun Lýðræði og samfélagsmiðlar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks skrifar Sjá meira
Sjúkdómurinn offita er langvinnur efnaskiptasjúkdómur og ástæður sjúkdómsins geta verið margvíslegar og flóknar. Erfðir, ýmsir umhverfisþættir, lífsvenjur s.s. streita, svefn, kyrrseta og óheppilegar fæðuvenjur sem og alvarleg áföll spila þar stóran þátt. Sum lyf geta valdið töluverðri þyngdaraukningu og þannig stuðlað að offitu. Mikilvægt er að skoða sögu og heilsufar hvers einstaklings til að kortleggja ástæður og áhættuþætti í hverju tilfelli fyrir sig. Margir hafa reynt að fylgja skilaboðunum „þú verður bara að borða minna og hreyfa þig meira“ án árangurs. Þessi skilaboð geta í sumum tilfellum virkað fyrir manneskju með heilbrigð efnaskipti/fituvef sem þarf ef til vill aðallega aðhald til að ná að framfylgja þeim. Fyrir manneskju með efnaskiptasjúkdóminn offitu felur þessi ráðlegging hins vegar í sér vanþekkingu og getur stuðlað að vanlíðan og skömm hjá viðkomandi. Þegar um er að ræða offitusjúkdóm hefur fituvefur viðkomandi einstaklings áhrif á efnaskipti, hormónaframleiðslu og bólguferla; það er því orðin truflun á birgðastjórnun líkamans. Þeir einstaklingar þurfa sértæka meðferð. Viðhorf og fordómar Það er áhugavert og mikilvægt að velta fyrir sér hvernig samfélag okkar og umhverfi hefur þróast sl. áratugi og hvernig þversagnakennd skilaboð hafa ýtt undir sjúkdóminn offitu. Við lifum í umhverfi sem er yfirfullt af mikið unnum og oft á tíðum næringarsnauðum mat sem er mikið auglýstur. Enn í dag ríkja fordómar gagnvart offitu og fólk með sjúkdóminn upplifir þá jafnvel innan heilbrigðiskerfisins. Slík upplifun getur valdið vanlíðan og streitu og dregið úr líkum á að fólk með offitu leiti sér sjálfsagðrar eða nauðsynlegrar læknismeðferðar. Það eru einnig uppi fordómar og óvægin umræða gagnvart þeim sem fara í efnaskiptaaðgerðir eða þurfa á lyfjameðferð að halda. Það er gjarnan talað um „megrunarlyf“ og fólk varað við því að ekki sé um „kraftaverkalyf“ að ræða því rannsóknir sýni að þeir sem hætta að nota lyfin þyngist aftur. Af hverju er því haldið fram að fólk með offitu vilji „kraftaverkalyf“? Gætu leynst fordómar í þeirri fullyrðingu? Gæti verið að enn og aftur sé verið að ýja að því að fólk með offitu vilji bara „einfaldar töfralausnir“? Vissulega er það með þessi lyf eins og mörg önnur að þau geta verið vandmeðfarin og sé notkun þeirra hætt kemur sjúkdómurinn aftur. Það er ekki óalgengt þegar um er að ræða meðferð við langvinnunum sjúkdómum. Meðferð Meðferð við offitu þarf að vera heildræn og einstaklingsmiðuð. Að vinna með einstaklingsbundnar lífs- og heilsuvenjur er alltaf grunnur meðferðar. Á Reykjalundi hefur verið starfandi þverfaglegt teymi síðan 2001 sem veitir meðferð fyrir fólk með offitu. Unnið er með næringu, hreyfingu, streituvalda, andlega líðan, svefn og fleiri þætti eftir þörfum hvers og eins. Teymið starfar samkvæmt klínískum leiðbeiningum sem gefnar voru út af Embætti landlæknis 2020 þar sem lögð er áhersla á heildræna nálgun í meðferð, unnið með orsakir offitunnar ásamt því að nota lyf og efnaskiptaskurðaðgerðir ef þarf til að ná fram sem mestum heilsufarslegum ávinningi. Meðferðin á Reykjalundi varir í 6-10 mánuði. Efnaskiptaskurðaðgerð engin töfralausn Framboð á skurðaðgerðum og lyfjameðferð hefur aukist gífurlega á undanförnum árum og segja má að ákveðin sprenging hafi átt sér stað í fjölgun efnaskiptaskurðaðgerða sem fólk fer í á eigin vegum. Rannsóknir sýna að efnaskiptaskurðaðgerðir (magaermi og magahjáveita) eru áhrifaríkt úrræði m.t.t. þyngdartaps og til að koma í veg fyrir og snúa við þróun fylgisjúkdóma offitu. Hins vegar er mikilvægt að gera sér grein fyrir því að efnaskiptaskurðaðgerð er stórt inngrip sem krefst ákveðinna breytinga á lífsvenjum. Mikilvægt er að sá sem fer í slíka aðgerð sé tilbúin/n til að fara eftir þeim leiðbeiningum og gera þær breytingar sem þörf er á. Efnaskiptaskurðaðgerð er engin töfralausn sem lofar öruggum árangri hvað varðar þyngdartap til lengdar og mörg dæmi um að fólk hafi þyngst upp í upprunalega þyngd ef lífsvenjum er ekki breytt samhliða. Einnig eru dæmi um ýmsa fylgikvilla aðgerða einkum ef leiðbeiningum er ekki fylgt. Til að ná að viðhalda venjubreytingum er jafnframt nauðsynlegt að vera andlega tilbúinn til að takast á við slíkar áskoranir.Skima þarf fyrir ýmsum sjúkdómum fyrir aðgerð, bæði líkamlegum og andlegum svo sem átröskunum, alvarlegum geðsjúkdómum og fíknisjúkdómum. Seint verður of mikil áhersla lögð á það að ef um átröskun er að ræða eða andlega vanlíðan er mikilvægt að vinna með það áður en farið er í efnaskiptaskurðaðgerð. Í áðurnefndum klínískum leiðbeiningum um meðferð einstaklinga með offitu er farið yfir hvað þarf að hafa í huga og fyrir hverja talið er að aðgerðin geri mest gagn. Breytt landslag Eins og fram hefur komið hefur landslag hvað varðar framboð og eftirspurn eftir úrræðum við offitu gjörbreyst á undanförnum árum og mikil þörf á að mæta því breytta landslagi. Nauðsynlegt er að efla eftirlit og undirbúning fyrir þá sem fara í efnaskiptaskurðaðgerð á eigin vegum. Efla þarf lífsstílsmóttökur á heilsugæslustöðvum til muna. Koma þarf á fót fjölþættari meðferðarleiðum. Mikilvægt er að efla forvarnir, auka fræðslu um sjúkdóminn offitu, uppræta vanþekkingu og fordóma sem til staðar eru gagnvart einstaklingum með offitu og leggja áherslu á líkamsvirðingu, fjölbreytileika og heilsu en ekki einblína eingöngu á kílóatöluna. Guðrún Jóna Bragadóttir forstöðunæringarfræðingur á Reykjalundi.Helma Rut Einarsdóttir yfirsálfræðingur efnaskipta- og offitusviðs Reykjalundar.
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun
Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar
Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar
Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun
Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson Skoðun