Markvissar leiðir til að auka þátttöku í brjóstaskimun Hrefna Stefánsdóttir skrifar 20. október 2023 07:00 Ísland er þátttakandi í norrænni rannsókn þar sem meðal annars var borin saman mæting í brjóstaskimun í Finnlandi, Noregi, Danmörku og Íslandi. Þar var einnig borin saman mæting innfæddra við innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum. Innflytjendur eru stækkandi hópur á Íslandi (16% árið 2022) og eftir því sem við vitum best er þetta í fyrsta skipti sem mæting þeirra í skimun er skoðuð. Fyrir lítið land eins og Ísland er mikill styrkur í því að eiga góð gögn sem ná langt aftur í tímann, sem gerir okkur kleift að bera okkur saman við hin Norðurlöndin. Þjóðirnar eru líkar að mörgu leyti t.d. hvað varðar heilbrigðisþjónustu og samsetningu íbúa, sem gerir samanburðinn auðveldari. Sem dæmi má nefna að á Íslandi og í Finnlandi er stærsti hópur innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum frá Rússlandi og Austur-Evrópu, 76% í Finnlandi og 64% á Íslandi. Niðurstöður rannsóknarinnar sem nær til ársins 2020 sýna að á rannsóknartímabilinu nýttu aðeins 61% innfæddra kvenna sér boð í brjóstaskimun og er það mun lægra en í hinum löndunum. Mæting innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum reyndist enn lægri, aðeins 25% þeirra sem fengu boð mættu á Íslandi. Munur á mætingu í brjóstaskimun á milli innflytjenda og innfæddra var langmestur á Íslandi eða 60% en munurinn var minnstur í Danmörku og Finnlandi 20%. Einnig kom í ljós að meðal innflytjendahópsins skipti máli hvenær fólk flutti til landsins. Því eldra sem fólk var við komu til landsins því lægra var mætingarhlutfallið. Einnig sáum við að menntun fólks skipti máli, innflytjendur með meiri menntun voru líklegri til að mæta en þeir sem voru með minni menntun. Borið saman við hin Norðurlöndin virðist þó minni mæting innflytjenda á Íslandi og í Noregi ekki skýrast af þáttum eins og fæðingarlandi, aldri við flutning eða menntun heldur líklega frekar af skipulagslegum þáttum. Á rannsóknartímabilinu skera Noregur og sérstaklega Ísland sig úr hvað varðar kostnað við skimun, bókun tíma og tungumál boðsbréfa. Danmörk og Finnland bjóða gjaldfrjálsa skimun og Ísland er eina landið sem úthlutar ekki bókaðan tíma og sendir ekki út boðsbréf á erlendu tungumáli (sjá töflu 1). Brjóstaskimun á landsvísu, markhópur, gjöld, fyrirfram bókaðir tímar, þýdd boðsbréf í brjóstaskimun í Danmörku (2008-2017), Finnlandi (2001-2017), Íslandi (2001-2020) og Noregi (2001-2015). Samkvæmt þessum niðurstöðum eru innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum 60% líklegri til að þiggja ekki boð í brjóstaskimun en innfæddar konur. Umræða um ójöfnuð í tengslum við heilsu fer vaxandi og rannsóknir hafa leitt í ljós að ekki sitja allir við sama borð varðandi heilsu og heilbrigðisþjónustu. Brýnt er að taka tillit til þessara rannsókna og haga aðgerðum og ákvörðunum þannig að unnið sé að auknum jöfnuði. Með auknum fólksflutningum og breyttri samsetningu samfélagsins er mikilvægt að tryggja að hægt sé að ná til allra hópa, með kynningu á þeirri þjónustu sem í boði er. Umrædd rannsókn náði til ársins 2020 en frá þeim tíma hefur boðsbréfum hér á landi verið breytt á þann veg að þau eru nú einnig á ensku og pólsku og má því gera ráð fyrir að þau nái til fleiri kvenna. Krabbameinsfélagið gerði tilraun árið 2019 með að bjóða konum sem var í fyrsta skipti boðið í skimun, gjaldfrjálsa skimun. Könnun meðal þátttakenda leiddi í ljós að 23% kvenna sem þáðu í fyrsta skipti boð í leghálsskimun sögðust ekki hafa mætt nema af því að skimunin var gjaldfrjáls og 9% kvenna sem fengu í fyrsta skipti boð í brjóstaskimun sögðu hið sama. Í dag er leghálsskimun nánast ókeypis, kostar 500 krónur á heilsugæslunni en konur þurfa enn að borga 5.610 krónur fyrir brjóstaskimun (lækkar eftir því sem greiðsla fyrir aðra heilbrigðisþjónustu er meiri). Úr þessu er afar brýnt að bæta, sérstaklega til að efnaminni konur hafi möguleika á að nýta sér boð í skimun. Enn annað skref sem er mikilvægt að stíga hér á landi, út frá niðurstöðum rannsóknarinnar, er að senda konum bókaðan tíma í stað þess að þær þurfi sjálfar að bóka tíma. Bæði þessi skref myndu auðvelda konum af öðrum uppruna en vestrænum að nýta sér boð í skimun. Með þessu yrði vonandi dregið úr þeim ójöfnuði sem rannsóknin sýndi fram á milli kvenna af íslenskum og erlendum uppruna en hópur íslenskra kvenna myndi einnig njóta góðs af. Heilt yfir gætu þessar breytingar á fyrirkomulagi skimana skilað sér í betri mætingu, þannig að íslenskar konur stæðu jafnari kynsystrum sínum á hinum Norðurlöndunum hvað varðar skimun fyrir brjóstakrabbameini. Mergur málsins er að með aukinni þátttöku í brjóstaskimunum er hægt að auka batalíkur kvenna með því að greina meinin á fyrri, læknanlegri stigum. Til þess þarf fleiri aðgerðir en að hvetja konur til að mæta í skimanir, meðal annars að gera brjóstaskimun gjaldfrjálsa og úthluta bókuðum tímum. Höfundur er sérfræðingur á Rannsókna- og skráningarsetri Krabbameinsfélagisns. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Skimun fyrir krabbameini Krabbamein Mest lesið „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Ævintýralegar eftiráskýringar Hildur Sverrisdóttir Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Loftslagskvíði Sjálfstæðisflokksins Gunnar Bragi Sveinsson Skoðun Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson Skoðun Kjósum Vinstri græn til áhrifa Svandísi Svavarsdóttur Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Skoðun Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og sjálfstæði Íslands Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilnæmt samfélag, betri lífskjör og jöfn tækifæri fyrir öll Unnur Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Lifað með reisn - Frá starfslokum til æviloka Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Viðreisn, evran og Finnland Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Heildræn sýn á sköpunina Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Iðkum nægjusemi, nýtum náttúruna Borghildur Gunnarsdóttir,Ósk Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hægt með krónunni? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Loftslagskvíði Sjálfstæðisflokksins Gunnar Bragi Sveinsson skrifar Skoðun Geðheilbrigðismál á Íslandi er langtímaverkefni Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Við erum rétt að byrja! Jónína Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson skrifar Skoðun Ævintýralegar eftiráskýringar Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Kjósum Vinstri græn til áhrifa Svandísi Svavarsdóttur skrifar Skoðun Frjálsar handfæraveiðar Kári Jónsson skrifar Skoðun Að vera stjórntækur að mati Viðreisnar Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Skilningsleysi xD og xM á hælisleitendakerfinu Kári Allansson skrifar Skoðun Börn á Íslandi, best í heimi! Sigríður Gísladóttir skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir vindorkuverum Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Börn með ADHD mega bara bíða Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Sjá meira
Ísland er þátttakandi í norrænni rannsókn þar sem meðal annars var borin saman mæting í brjóstaskimun í Finnlandi, Noregi, Danmörku og Íslandi. Þar var einnig borin saman mæting innfæddra við innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum. Innflytjendur eru stækkandi hópur á Íslandi (16% árið 2022) og eftir því sem við vitum best er þetta í fyrsta skipti sem mæting þeirra í skimun er skoðuð. Fyrir lítið land eins og Ísland er mikill styrkur í því að eiga góð gögn sem ná langt aftur í tímann, sem gerir okkur kleift að bera okkur saman við hin Norðurlöndin. Þjóðirnar eru líkar að mörgu leyti t.d. hvað varðar heilbrigðisþjónustu og samsetningu íbúa, sem gerir samanburðinn auðveldari. Sem dæmi má nefna að á Íslandi og í Finnlandi er stærsti hópur innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum frá Rússlandi og Austur-Evrópu, 76% í Finnlandi og 64% á Íslandi. Niðurstöður rannsóknarinnar sem nær til ársins 2020 sýna að á rannsóknartímabilinu nýttu aðeins 61% innfæddra kvenna sér boð í brjóstaskimun og er það mun lægra en í hinum löndunum. Mæting innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum reyndist enn lægri, aðeins 25% þeirra sem fengu boð mættu á Íslandi. Munur á mætingu í brjóstaskimun á milli innflytjenda og innfæddra var langmestur á Íslandi eða 60% en munurinn var minnstur í Danmörku og Finnlandi 20%. Einnig kom í ljós að meðal innflytjendahópsins skipti máli hvenær fólk flutti til landsins. Því eldra sem fólk var við komu til landsins því lægra var mætingarhlutfallið. Einnig sáum við að menntun fólks skipti máli, innflytjendur með meiri menntun voru líklegri til að mæta en þeir sem voru með minni menntun. Borið saman við hin Norðurlöndin virðist þó minni mæting innflytjenda á Íslandi og í Noregi ekki skýrast af þáttum eins og fæðingarlandi, aldri við flutning eða menntun heldur líklega frekar af skipulagslegum þáttum. Á rannsóknartímabilinu skera Noregur og sérstaklega Ísland sig úr hvað varðar kostnað við skimun, bókun tíma og tungumál boðsbréfa. Danmörk og Finnland bjóða gjaldfrjálsa skimun og Ísland er eina landið sem úthlutar ekki bókaðan tíma og sendir ekki út boðsbréf á erlendu tungumáli (sjá töflu 1). Brjóstaskimun á landsvísu, markhópur, gjöld, fyrirfram bókaðir tímar, þýdd boðsbréf í brjóstaskimun í Danmörku (2008-2017), Finnlandi (2001-2017), Íslandi (2001-2020) og Noregi (2001-2015). Samkvæmt þessum niðurstöðum eru innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum 60% líklegri til að þiggja ekki boð í brjóstaskimun en innfæddar konur. Umræða um ójöfnuð í tengslum við heilsu fer vaxandi og rannsóknir hafa leitt í ljós að ekki sitja allir við sama borð varðandi heilsu og heilbrigðisþjónustu. Brýnt er að taka tillit til þessara rannsókna og haga aðgerðum og ákvörðunum þannig að unnið sé að auknum jöfnuði. Með auknum fólksflutningum og breyttri samsetningu samfélagsins er mikilvægt að tryggja að hægt sé að ná til allra hópa, með kynningu á þeirri þjónustu sem í boði er. Umrædd rannsókn náði til ársins 2020 en frá þeim tíma hefur boðsbréfum hér á landi verið breytt á þann veg að þau eru nú einnig á ensku og pólsku og má því gera ráð fyrir að þau nái til fleiri kvenna. Krabbameinsfélagið gerði tilraun árið 2019 með að bjóða konum sem var í fyrsta skipti boðið í skimun, gjaldfrjálsa skimun. Könnun meðal þátttakenda leiddi í ljós að 23% kvenna sem þáðu í fyrsta skipti boð í leghálsskimun sögðust ekki hafa mætt nema af því að skimunin var gjaldfrjáls og 9% kvenna sem fengu í fyrsta skipti boð í brjóstaskimun sögðu hið sama. Í dag er leghálsskimun nánast ókeypis, kostar 500 krónur á heilsugæslunni en konur þurfa enn að borga 5.610 krónur fyrir brjóstaskimun (lækkar eftir því sem greiðsla fyrir aðra heilbrigðisþjónustu er meiri). Úr þessu er afar brýnt að bæta, sérstaklega til að efnaminni konur hafi möguleika á að nýta sér boð í skimun. Enn annað skref sem er mikilvægt að stíga hér á landi, út frá niðurstöðum rannsóknarinnar, er að senda konum bókaðan tíma í stað þess að þær þurfi sjálfar að bóka tíma. Bæði þessi skref myndu auðvelda konum af öðrum uppruna en vestrænum að nýta sér boð í skimun. Með þessu yrði vonandi dregið úr þeim ójöfnuði sem rannsóknin sýndi fram á milli kvenna af íslenskum og erlendum uppruna en hópur íslenskra kvenna myndi einnig njóta góðs af. Heilt yfir gætu þessar breytingar á fyrirkomulagi skimana skilað sér í betri mætingu, þannig að íslenskar konur stæðu jafnari kynsystrum sínum á hinum Norðurlöndunum hvað varðar skimun fyrir brjóstakrabbameini. Mergur málsins er að með aukinni þátttöku í brjóstaskimunum er hægt að auka batalíkur kvenna með því að greina meinin á fyrri, læknanlegri stigum. Til þess þarf fleiri aðgerðir en að hvetja konur til að mæta í skimanir, meðal annars að gera brjóstaskimun gjaldfrjálsa og úthluta bókuðum tímum. Höfundur er sérfræðingur á Rannsókna- og skráningarsetri Krabbameinsfélagisns.
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson Skoðun