Hvernig getum við stutt betur börn með námserfiðleika í grunnskólum? Ingibjörg Karlsdóttir og Sigrún Harðardóttir skrifa 11. júní 2021 17:01 Farsæl skólaganga getur skipt sköpum fyrir framtíð barna. Ábyrgð skóla er því mikil og ekki síst hvað varðar stuðning við börn sem eiga í hvað mestum erfiðleikum. Samhliða nýrri og breyttri skólastefnu um skóla án aðgreiningar hefur félagsmótunarhlutverk skóla aukist. Kennarar standa í auknum mæli frammi fyrir því að láta sig varða börn í í erfiðum félagslegum aðstæðum og persónulegum vanda. Vandinn varðar margvíslega viðkvæma stöðu fjölda skólabarna, meðal annars vegna námserfiðleika og ýmis konar raskana. Þróunin hefur verið sú að nemendum í sérkennslu fjölgar og er áætlað að nú njóti allt að 25% barna einhvers konar sérstuðnings í grunnskóla. Vaxandi hlutfall greininga vegna námserfiðleika, félags- og tilfinningalegra erfiðleika eða hegðunarvanda hefur áhrif á starf kennarans, líðan barnsins og möguleika þeirra til að njóta sín í skólastarfinu. Hér gerum við grein fyrir niðurstöðum þriggja rannsókna, sem undirritaðar hafa unnið að undanfarin ár, sem allar höfðu það að markmiði að kanna stuðning við börn með námserfiðleika í grunnskólum. Niðurstöður byggja annars vegar á viðtölum við foreldra og kennara og hins vegar á spurningalistakönnun sem send var til kennara og annars fagfólks grunnskóla. Hvað segja foreldrar barna með námserfiðleika? Í viðtölum við foreldra komu fram þrjár megin áherslur. Í fyrsta lagi segja þeir að ekki sé nægilegt upplýsingastreymi milli skóla og heimilis. Foreldrum er í mun að fá reglulega upplýsingar um stöðu og líðan barns í skólanum og kalla eftir virðingu og umhyggju gagnvart barninu. Í öðru lagi finnst foreldrum vera of mikið álag á heimilin vegna heimanáms barnanna og að auka þurfi námslegan stuðning og framboð af sérhæfðu námsefni fyrir börn með námserfiðleika. Foreldrar eru ánægðir með ýmislegt svo sem námsver og sérkennslu, einstaklingsnámskrá og einstaklingsáætlun í einstaka greinum. Í þriðja lagi finnst þeim mikilvægt að fleira fagfólk væri til staðar innan skóla til að taka á þeim málum sem upp kunna að koma. Þá sýna niðurstöður að of löng bið eftir greiningu veldur því að barnið bíður og fær ekki viðeigandi stuðning og þjónustu. Hvað segja kennarar og annað fagfólk grunnskóla? Í viðtölum við kennara og annað fagfólk kom fram að þau upplifa mikið álag í starfi sökum fjölbreyttra þarfa nemenda sem hefur áhrif á líðan þeirra og starfsánægju. Að mati kennara og fagfólks má rekja það mikla álag til áskorana sem þau standa frammi fyrir vegna vaxandi fjölbreytileika í nemendahópnum, fjölgunar nemenda með ýmis frávik í þroska og nauðsynjar á sérþekkingu um málefni innflytjenda- og flóttabarna. Kennarar sögðu að þeir hefðu þurft að að fá betri undirbúning í kennaranáminu hvað varðar kennslu og þjálfun í hegðunarmótandi aðferðum fyrir nemendur með námserfiðleika. Þeir vilja auk þess sjá fleiri fagstéttir innan skóla og meiri eftirfylgd í kjölfar greininga barna. Kennarar kalla því eftir aukinni faglegri þjónustu við þennan hóp nemenda og skýrari verkferlum. Hvað geta skólafélagsráðgjafar gert? Niðurstöður sýna að foreldrar og kennarar telja að skorti aðkomu og þekkingu fleiri fagstétta í málum nemenda með námserfiðleika, svo sem félagsráðgjafa, iðjuþjálfa, talmeinafræðinga, þroskaþjálfa og fleiri. Þá sýna niðurstöður að annarra úrbóta sé jafnframt þörf til að draga úr álagi og auka svigrúm kennara til að sinna kennslu og undirbúningi hennar. Í því sambandi má sérstaklega nefna aukna eftirfylgd í málum nemenda í kjölfar greininga á þroskafrávikum. Af öllu þessu má ráða að mikilvægt sé að efla faglega þjónustu við börn með námserfiðleika í grunnskólum með því að fjölga faglærðu fólki innan skólanna. Mikilvægt er að hlusta á raddir foreldra og kennara og kalli þeirra eftir að fá fleiri fagstéttir inn í skólana til að létta af þeim álagi og styðja um leið við börn með fjölbreytilegan vanda og ýmis þroskafrávik. Í því sambandi liggur beinast við að nefna skólafélagsráðgjöf. Félagsráðgjafar hafa sérstaka þjálfun í málastjórn sem byggist á því að afla upplýsinga um félagslegar aðstæður og tengsl einstaklings ásamt því að hafa yfirsýn hverjir koma að málum hans og tryggja þar með samfellu í þeirri þjónustu sem veitt er. Auk þess vinna félagsráðgjafar í skólum á heildrænan hátt í málum barna í samvinnu við fjölskyldur, aðrar fagstéttir og aðrar þjónustustofnanir með áherslu á að greina og meta þá þætti sem geta haft áhrif á námslega stöðu og almenna líðan barna. Skólafélagsráðgjafar hafa auk þess sérþekkingu á þróun forvarna- og stuðningsúrræða fyrir börn með það að markmiði að öll börn geti notið sín í skólaumhverfinu. Farsældarfrumvarp barna- og félagsmálaráðherra lofar góðu þar sem kveðið er á um málastjóra í nærumhverfi barns sem skipuleggur stuðningsúrræði og eftirfylgd. Í allri stefnumótun í málefnum barna er mikilvægt að hafa í huga að það getur verið dýrt að spara kostnað í stuðningi við börn í vanda á mikilvægasta þroskaskeiði þeirra. Rannsóknir benda eindregið til að slíkur sparnaður leiðir til aukins kostnaðar síðar meir. Brösótt skólaganga getur haft í för með sér brotthvarf úr námi, aukna hættu á fíknivanda af ýmsu tagi, heilsuleysi og alvarleg geðræn vandamál. Ingibjörg Karlsdóttir er félagsráðgjafi MPH á BUGL og Sigrún Harðardóttir er lektor við félagsráðgjafardeild HÍ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Skóla - og menntamál Grunnskólar Mest lesið Helvítis Píratarnir Unnar Þór Sæmundsson Skoðun Heilbrigðiskerfi framtíðarinnar Victor Guðmundsson Skoðun Braggablús Ölmu Eyþór Kristleifsson Skoðun Ert þú að velja milli Samfylkingar og Viðreisnar? Sigurrós Elddís Huldudóttir Skoðun Að kjósa annað en Framsókn er að kjósa kyrrstöðu eða afturför í heilbrigðismálum Jóhann F. K. Arinbjarnarson Skoðun Er „woke-ismi“ genginn of langt? Tanja Mjöll Ísfjörð Magnúsdóttir Skoðun Af hverju er ráðherra Sjálfstæðisflokksins að gjaldfella íslenska iðnnámið? Böðvar Ingi Guðbjartsson Skoðun Sigurður Ingi og óverðtryggingin 2 - lofað upp í ermina á sér Hjalti Þórisson Skoðun Tæknitröll í heilbrigðiskerfið Lóa Jóhannsdóttir Skoðun Stórsigur fyrir lífeyrisþega Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Skoðun Skoðun Að kjósa annað en Framsókn er að kjósa kyrrstöðu eða afturför í heilbrigðismálum Jóhann F. K. Arinbjarnarson skrifar Skoðun Lækkum álögur á fólk og fyrirtæki á landsbyggðinni Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Tæknitröll í heilbrigðiskerfið Lóa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Valdeflandi endurhæfing Hugarafls styrkt í sessi Auður Axelsdóttir skrifar Skoðun Ert þú að velja milli Samfylkingar og Viðreisnar? Sigurrós Elddís Huldudóttir skrifar Skoðun Kjósum breytingar – Kjósum Pírata Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Þreyttur á vók? Símon Vestarr skrifar Skoðun Áskorun í minnkandi heimi Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Ný nálgun í heilbrigðismálum – bréf frá einstakling með ADHD Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Er þetta gott plan í heilbrigðismálum? Jón Ívar Einarsson skrifar Skoðun Einkaframtakinu þarf að fylgja ábyrgð Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Vindorkuver? Ekki svona, ekki núna! Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Sigurður Ingi og óverðtryggingin 2 - lofað upp í ermina á sér Hjalti Þórisson skrifar Skoðun Sögulegt tækifæri til breytinga með Samfylkingunni Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Hvernig getur þú stutt þjóðarmorð? Ingólfur Gíslason skrifar Skoðun Braggablús Ölmu Eyþór Kristleifsson skrifar Skoðun Viljum við frjálshyggju? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Af hverju að kjósa Viðreisn - C fyrir frelsi og frið Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Fleiri læk – betra skap Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf undir forystu Sjálfstæðisflokksins Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Wybory islandzkie i sprawy polskie Maksymilian Haraldur Frach skrifar Skoðun Grasrótin í brennidepli undir forystu Ásmundar Einars Ólafur Magnússon skrifar Skoðun United Silicon í Reykjanesbæ – víti til varnaðar fyrir Ölfus! Berglind Friðriksdóttir skrifar Skoðun 108 ár – hverjum treystir þú? Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun Róluvallaráðherra Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Hveitipoki á fjörutíu þúsund Katrín Harðardóttir skrifar Skoðun Tími til að endurvekja frelsið Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Einkaframtakið í sinni fegurstu mynd Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Viðreisn vakti hjá mér von Pétur Björgvin Sveinsson skrifar Skoðun Er „woke-ismi“ genginn of langt? Tanja Mjöll Ísfjörð Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Farsæl skólaganga getur skipt sköpum fyrir framtíð barna. Ábyrgð skóla er því mikil og ekki síst hvað varðar stuðning við börn sem eiga í hvað mestum erfiðleikum. Samhliða nýrri og breyttri skólastefnu um skóla án aðgreiningar hefur félagsmótunarhlutverk skóla aukist. Kennarar standa í auknum mæli frammi fyrir því að láta sig varða börn í í erfiðum félagslegum aðstæðum og persónulegum vanda. Vandinn varðar margvíslega viðkvæma stöðu fjölda skólabarna, meðal annars vegna námserfiðleika og ýmis konar raskana. Þróunin hefur verið sú að nemendum í sérkennslu fjölgar og er áætlað að nú njóti allt að 25% barna einhvers konar sérstuðnings í grunnskóla. Vaxandi hlutfall greininga vegna námserfiðleika, félags- og tilfinningalegra erfiðleika eða hegðunarvanda hefur áhrif á starf kennarans, líðan barnsins og möguleika þeirra til að njóta sín í skólastarfinu. Hér gerum við grein fyrir niðurstöðum þriggja rannsókna, sem undirritaðar hafa unnið að undanfarin ár, sem allar höfðu það að markmiði að kanna stuðning við börn með námserfiðleika í grunnskólum. Niðurstöður byggja annars vegar á viðtölum við foreldra og kennara og hins vegar á spurningalistakönnun sem send var til kennara og annars fagfólks grunnskóla. Hvað segja foreldrar barna með námserfiðleika? Í viðtölum við foreldra komu fram þrjár megin áherslur. Í fyrsta lagi segja þeir að ekki sé nægilegt upplýsingastreymi milli skóla og heimilis. Foreldrum er í mun að fá reglulega upplýsingar um stöðu og líðan barns í skólanum og kalla eftir virðingu og umhyggju gagnvart barninu. Í öðru lagi finnst foreldrum vera of mikið álag á heimilin vegna heimanáms barnanna og að auka þurfi námslegan stuðning og framboð af sérhæfðu námsefni fyrir börn með námserfiðleika. Foreldrar eru ánægðir með ýmislegt svo sem námsver og sérkennslu, einstaklingsnámskrá og einstaklingsáætlun í einstaka greinum. Í þriðja lagi finnst þeim mikilvægt að fleira fagfólk væri til staðar innan skóla til að taka á þeim málum sem upp kunna að koma. Þá sýna niðurstöður að of löng bið eftir greiningu veldur því að barnið bíður og fær ekki viðeigandi stuðning og þjónustu. Hvað segja kennarar og annað fagfólk grunnskóla? Í viðtölum við kennara og annað fagfólk kom fram að þau upplifa mikið álag í starfi sökum fjölbreyttra þarfa nemenda sem hefur áhrif á líðan þeirra og starfsánægju. Að mati kennara og fagfólks má rekja það mikla álag til áskorana sem þau standa frammi fyrir vegna vaxandi fjölbreytileika í nemendahópnum, fjölgunar nemenda með ýmis frávik í þroska og nauðsynjar á sérþekkingu um málefni innflytjenda- og flóttabarna. Kennarar sögðu að þeir hefðu þurft að að fá betri undirbúning í kennaranáminu hvað varðar kennslu og þjálfun í hegðunarmótandi aðferðum fyrir nemendur með námserfiðleika. Þeir vilja auk þess sjá fleiri fagstéttir innan skóla og meiri eftirfylgd í kjölfar greininga barna. Kennarar kalla því eftir aukinni faglegri þjónustu við þennan hóp nemenda og skýrari verkferlum. Hvað geta skólafélagsráðgjafar gert? Niðurstöður sýna að foreldrar og kennarar telja að skorti aðkomu og þekkingu fleiri fagstétta í málum nemenda með námserfiðleika, svo sem félagsráðgjafa, iðjuþjálfa, talmeinafræðinga, þroskaþjálfa og fleiri. Þá sýna niðurstöður að annarra úrbóta sé jafnframt þörf til að draga úr álagi og auka svigrúm kennara til að sinna kennslu og undirbúningi hennar. Í því sambandi má sérstaklega nefna aukna eftirfylgd í málum nemenda í kjölfar greininga á þroskafrávikum. Af öllu þessu má ráða að mikilvægt sé að efla faglega þjónustu við börn með námserfiðleika í grunnskólum með því að fjölga faglærðu fólki innan skólanna. Mikilvægt er að hlusta á raddir foreldra og kennara og kalli þeirra eftir að fá fleiri fagstéttir inn í skólana til að létta af þeim álagi og styðja um leið við börn með fjölbreytilegan vanda og ýmis þroskafrávik. Í því sambandi liggur beinast við að nefna skólafélagsráðgjöf. Félagsráðgjafar hafa sérstaka þjálfun í málastjórn sem byggist á því að afla upplýsinga um félagslegar aðstæður og tengsl einstaklings ásamt því að hafa yfirsýn hverjir koma að málum hans og tryggja þar með samfellu í þeirri þjónustu sem veitt er. Auk þess vinna félagsráðgjafar í skólum á heildrænan hátt í málum barna í samvinnu við fjölskyldur, aðrar fagstéttir og aðrar þjónustustofnanir með áherslu á að greina og meta þá þætti sem geta haft áhrif á námslega stöðu og almenna líðan barna. Skólafélagsráðgjafar hafa auk þess sérþekkingu á þróun forvarna- og stuðningsúrræða fyrir börn með það að markmiði að öll börn geti notið sín í skólaumhverfinu. Farsældarfrumvarp barna- og félagsmálaráðherra lofar góðu þar sem kveðið er á um málastjóra í nærumhverfi barns sem skipuleggur stuðningsúrræði og eftirfylgd. Í allri stefnumótun í málefnum barna er mikilvægt að hafa í huga að það getur verið dýrt að spara kostnað í stuðningi við börn í vanda á mikilvægasta þroskaskeiði þeirra. Rannsóknir benda eindregið til að slíkur sparnaður leiðir til aukins kostnaðar síðar meir. Brösótt skólaganga getur haft í för með sér brotthvarf úr námi, aukna hættu á fíknivanda af ýmsu tagi, heilsuleysi og alvarleg geðræn vandamál. Ingibjörg Karlsdóttir er félagsráðgjafi MPH á BUGL og Sigrún Harðardóttir er lektor við félagsráðgjafardeild HÍ.
Að kjósa annað en Framsókn er að kjósa kyrrstöðu eða afturför í heilbrigðismálum Jóhann F. K. Arinbjarnarson Skoðun
Af hverju er ráðherra Sjálfstæðisflokksins að gjaldfella íslenska iðnnámið? Böðvar Ingi Guðbjartsson Skoðun
Skoðun Að kjósa annað en Framsókn er að kjósa kyrrstöðu eða afturför í heilbrigðismálum Jóhann F. K. Arinbjarnarson skrifar
Skoðun United Silicon í Reykjanesbæ – víti til varnaðar fyrir Ölfus! Berglind Friðriksdóttir skrifar
Að kjósa annað en Framsókn er að kjósa kyrrstöðu eða afturför í heilbrigðismálum Jóhann F. K. Arinbjarnarson Skoðun
Af hverju er ráðherra Sjálfstæðisflokksins að gjaldfella íslenska iðnnámið? Böðvar Ingi Guðbjartsson Skoðun