Vilja veita fólki sem upp­lifir á­fall í fæðingu betri þjónustu

Unnið sé að því að skima betur fyrir áföllum í fæðingu svo hægt sé að koma fólki í úrræði. Mörg tækifæri séu til dæmis á spítalanum til að bæta aðstöðuna og ítrekar að konur hafi alltaf val um það hvar þær fæða börn sín.

Fram hefur komið í fréttum að í fyrra voru skráðar níu fæðingar án aðkomu fagfólks og sex árið áður. Í viðtali við Elísabetu Heiðardóttur, leiðtoga ljósmæðra hjá heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins, fyrr í vikunni kom fram að hluti þeirra níu sem fæddu barnið einar þáði heldur ekki þjónustu meðgönguverndar.

Fjallað hefur verið um fæðingar án aðkomu fagfólks í tengslum við umfjöllun breska miðilsins Guardian á Free Birth Society, FBS. Miðillinn birti síðustu helgi ítarlega greiningu, sem tók ár að vinna, um að áhrifavaldar hefðu grætt fúlgur fjár á því að tala um og kynna þessa aðferð við fæðingar án þess þó að styðjast við raunveruleg gögn og fræði. Einnig var fjallað um það í íslensku samhengi í tímariti Félags ljósmæðra í sumar. 

„Þessi umræða er sérstaklega umhugsunarverð því það virðist ekki vera þannig að allir geti treyst því að fólk sé að sinna þeirra hagsmunum, sem að við tökum mjög alvarlega, og bendir til þess að við mætum ekki þörfum allra þó að það sé kannski þannig í langflestum tilfellum og langflestir þiggja þjónustuna,“ segir Jóhanna Gunnarsdóttir forstöðumaður fræðasviðs fæðinga- og kvensjúkdómalækninga á Landspítalanum og Háskóla Íslands.

Verða að upplifa að þau séu við stjórn

Jóhanna segir að eitt af því sem skipti höfuðmáli fyrir fólk í fæðingum sé að það upplifi að það sé sjálft við stjórnvölinn þegar þeim eru boðnar rannsóknir, meðferð eða inngrip.

„Við vitum að þetta getur verið mjög afgerandi, hvað það hefur mikil áhrif á upplifun fólks af þjónustunni og það gildir bæði fyrir fæðingar og aðra þjónustu. Það er ekki hægt að endurtaka það nógu oft að það hafa allir fullan rétt til þess að afþakka þjónustu og velja þá leið sem að hentar þeim best.“

Jóhanna segir fólk hafa val um bæði fæðingarstað en einnig hafi það töluvert val í meðgönguvernd hvaða þjónustu það þiggur og hjá hverjum. Fjallað var um þjónustu heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins í annarri grein.

„Við erum mjög heppin með það hérna á Íslandi að það eru margir valmöguleikar í boði og þjónustan er fólki að kostnaðarlausu á öllum þjónustustigum. Sama hvort það vill fæða á fæðingarheimili, á sjúkrahúsi eða heima. Það er bara alls ekki staðan víða erlendis.“

Ekki hægt að bera saman Ísland við Bandaríkin

Jóhanna segir þannig engan samanburð á til dæmis fæðingardeild í Bandaríkjunum, þaðan sem freebirth-hreyfingin á uppruna sinn, og á Íslandi. Hér sé þjónustan ljósmæðrastýrð en í Bandaríkjunum sé þjónustan yfirleitt veitt af fæðingarlæknum. Þeir vinni ekki eftir sömu hugmyndafræði og ljósmæður, sérstaklega hvað varðar inngrip. Í Bandaríkjunum sé einnig verulega dýrt að fæða heima eða hafa ljósmóður með í fæðingu.

„Á Íslandi er það alltaf ljósmóðir sem ber ábyrgð á fæðingunum og í rauninni er samvinna okkar á milli þar sem fæðingarlæknar koma að þegar þess þarf. Í langflestum tilfellum gengur fæðingin vel og ljósmóðir sinnir henni án þess að nokkur læknir þurfi að koma að. Langflestar konur í Bandaríkjunum hafa bara fæðingarlækni og þá er ekki eins líklegt að það sé verið að horfa á hversu mikilvægt er að þær geti átt möguleika á að fæðingin geti verið eðlileg, án þess að inngrip séu notuð.“

Hún segir tölur um fæðingar í Bandaríkjunum og Íslandi sýna það. Í Bandaríkjunum sé um þriðjungur fæðinga keisaraskurður en á Íslandi sé hlutfallið um 14 til 16 prósent.

Jóhanna segir verulega mikilvægt að fólk á Íslandi sé meðvitað um þetta val og hvað henti því best hverju sinni.

„Það er langgagnlegast að eiga samtal um þetta við foreldra, því fólk hefur svo ólíkar væntingar til fæðingarinnar og mismunandi þarfir fyrir upplýsingar. Það er hægt að mæta því í samtali en erfiðara að gefa skriflegar upplýsingar og skýra það þannig að það passi öllum.“

Í viðtölum við konur sem hafa farið þá leið að fæða einar heima hefur komið fram að þær hafi jafnvel átt erfiða fyrri fæðingu og beri ekki lengur traust til heilbrigðiskerfisins

„Við vitum alveg að þegar óvæntir atburðir gerast í fæðingu og sérstaklega þegar hætta steðjar að þá er það áfall. Við höfum verið meðvituð um þetta alla tíð og reynum að hvetja foreldra til þess að eiga samtal við ljósmóður á heilsugæslu eftir fæðingu til að viðra þessa reynslu,“ segir hún. 

Nú séu allar konur hvattar til að eiga slík samtöl, frekar en bara valin tilvik.

„En ef að aðstæðurnar voru mjög flóknar og erfiðar þá viljum við gjarnan bjóða foreldrum samtal við þá aðila sem veittu aðstoð í fæðingunni af því að þeir vita best hvað gerðist og geta skýrt það betur fyrir fólki.“

Vinna að nýrri skimun og leiðbeiningum um val á fæðingarstað

Jóhanna segir að í tengslum við þetta hafi sérfræðingar í ljósmóðurfræðum á Landspítala og Háskóla Íslands, Valgerður Lísa Sigurðardóttir og Emma Swift, unnið að því að þýða og starfæra spurningalista til að fanga betur þann hóp sem þarf á meiri þjónustunni að halda vegna áfalls. Þannig væri hægt að aðstoða þau fyrr með úrvinnslu áfalls, upplýsingagjöf eða jafnvel önnur úrræði. Fjallað er um það hér. 

Hún segir að þegar þetta verður innleitt verði það markmið að þessi skimun fari ekki fram of snemma, fólk fái tíma til að melta fæðinguna, en þó nógu snemma til að aðstoða fólk í vanda við úrvinnslu erfiðrar reynslu. Hún segir alltaf markmið að þessu verði lokið áður en fólk heldur í aðra meðgöngu.

Hún segir stöðuna núna þannig að ljósmæður og fæðingarlæknar séu oft að eiga samtöl við konur sem þurfi, fyrir fæðingu, að fara yfir fyrri fæðingu og hvað gerðist í henni.

Hún segir alltaf eitthvað ófyrirsjáanlegt í fæðingu en að töluverðu leyti sé hægt að sjá fyrir það sem er hættulegt en erfiðara sé að vita hvernig fólki muni líða í þeim aðstæðum.

Jóhanna segir einnig þverfaglegan hóp hjá Embætti landlæknis vinna að uppfærðum leiðbeiningum um val á fæðingarstað og hún voni að það verði hægt að kynna það næsta vor. Samhliða því sé verið að skoða hvort það sé hægt að búa til efni fyrir netmiðla fyrir tilvonandi foreldra að skoða heima.

„Fæðingarlæknar og ljósmæður á Íslandi vilja að sem flestar konur geti upplifað eðlilega fæðingu og við vinnum hart að því að passa að við getum tryggt öryggi móður og barns. Við viljum gjarnan þurfa að nota eins fá inngrip eins og kostur er. Þetta er samstarfsverkefni fagstétta á Íslandi sem ég held að sé mikill kostur fyrir konur, börn og foreldra almennt.“

Mikilvægt að hitta fagfólk á meðgöngu

Jóhanna tekur svo undir það sem kom fram í viðtali við Elísabetu hjá heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins um mikilvægi þess að konur séu í sambandi við ljósmóður meðan á meðgöngu stendur, óháð því hvernig þær ætla að fæða börn sín eða hvar.

„Það er svo margt sem við skoðum varðandi heilsu móðurinnar. Bæði fyrir þungun og á meðgöngunni sem er svo mikilvægt til að meta hvaða aðstæður gætu verið bestar fyrir þær í fæðingunni, af því að annars getum við ekki tryggt öryggi með vissu.“

Jóhanna segist hafa mikinn skilning fyrir því að konur vilji finna fyrir bæði öryggi í fæðingu og næði. Hún segir ýmsa takmarkandi þætti á til dæmis spítalanum hvað varðar til dæmis aðbúnað. Þar séu mörg tækifæri til að gera betur þar.

Starfsfólki þyki til dæmis mjög miður að fjölskyldur geti ekki alltaf verið einar að loknum fæðingum og að aðstaða á fæðingarherbergjum sé ekki eins. Ekki séu öll herbergi til dæmis með baði og sum herbergin séu allt of lítil og konur hafi ekki það pláss sem þær þurfa til að hreyfa sig. Þá sé hljóðeinangrun á milli herbergja ekki nægilega góð.

Blóðþrýstingstæki í stað mynda á veggi

„Við vitum að aðstaðan er alls ekki eins og við myndum helst vilja bjóða upp á, að þessi þörf er til staðar og við vitum að við getum ekkert mætt því að öllu leyti. Við vonumst alltaf til þess að gott viðmót geti bætt upp fyrir eitthvað af því. En staðreyndin er samt sú að þetta skiptir mjög miklu máli.“

Þó þetta virðist kannski lítilfjörlega við fyrstu sýn segir Jóhanna þetta skipta verulegu máli. Þó svo að konur séu að fæða á spítala vilji þær ekki endilega að það líti út eins og spítali. Æ fleiri konur kjósi að fæða utan spítalans sama hvort það er á fæðingarheimili eða heima með ljósmóður. En fyrir sumar konur sem eru í einhverri áhættu sé það ekki val.

„Þó að sumir hafi þann valkost að fæða á fæðingarheimili getur fyrir aðra verið hætta á ferð og þá er óréttlátt að þú getir ekki haft aðgang að því að fæða í umhverfi sem er heimilislegt. Það getur skipt konur miklu máli þó að þær velji að vera í öryggi, á spítala.“