Ólögmæt sóun skattfjár Markús Ingólfur Eiríksson skrifar 12. nóvember 2024 07:15 Þjóðfélagslega umræðan undanfarið hefur verið lituð af vangaveltum um í hvað skattpeningarnir okkar fara því fólki finnst réttilega að sú þjónusta sem það á rétt á af hálfu ríkisins sé verulega ábótavant. Í mínum huga snýst vandinn fyrst og fremst um þá gríðarlegu sóun sem á sér stað á fjármunum ríkisins fremur en einhver pólitísk þrætuepli. Almenn sátt ætti að ríkja um að allir landsmenn hefðu eftir þörfum aðgengi að hágæða þjónustu af hálfu ríkisins, t.d. heilbrigðis-, mennta-, samgöngu, og löggæsluþjónustu, fyrir það skattfé sem er til ráðstöfunar hverju sinni. Síðan má deila pólitísk um hversu háir skattar eigi að vera og hversu mikla þjónustu eigi að veita, en það mikilvægasta er að binda enda á þá sóun á skattfé sem hefur fengið að grassera alltof lengi. Það er reyndar bundið í lög um opinber fjármál að ráðstöfun á skattfé okkar eigi að tryggja „skilvirka og hagkvæma opinbera fjárstjórn og starfsemi.“ Þetta er alls ekki gert í heilbrigðisgeiranum og þar er ekki við forstjóra ríkistofnana að sakast heldur heilbrigðisráðuneytið sjálft og ráðherra málaflokksins. Órökréttur ríkisrekstur Forsenda þess að hægt sé að leysa vanda hverju sinni er að átta sig á í hverju hann felst og viðurkenna hann. Því meira sem ég hef kynnst ríkisrekstrinum, því minna skil ég í honum enda er hann órökréttur. Í rauninni er sóunin það mikil að mér ofbýður hvernig farið er með skattfé í landinu okkar. Langflestir finna það á eigin skinni að sú þjónusta sem fólk á rétt á, er verulega ábótavant en áttar sig eðlilega ekki á því hvar er pottur brotinn. Því lít ég á það sem mína samfélagslega skyldu að miðla þeirri vitneskju sem ég hef öðlast svo unnt sé að grípa til bráðnauðsynlegra aðgerða til að draga úr sóun. Það eru kosningar eftir fáar vikur og tíminn er því aldrei betri en núna. Afar mikilvægt er að næsta ríkisstjórn skipi ráðherra sem búi yfir getu til að standa undir þeirri ábyrgð sem þeim verður falin. Krónunni kastað fyrir aurinn Listinn yfir brotalamir í rekstri ríkisins er því miður alltof langur. Það sem stingur einna mest í augu er að þegar ákvarðanir um útgjöld eru teknar eru hlutirnir ekki hugsaðir til enda. Aurinn er hirtur og krónunni kastað. Þannig er ekki nægilegu fé varið til fjárfestinga sem draga úr útgjöldum ríkisins síðar meir. Samkvæmt lögreglustjóranum á Suðurnesjum skortir fjárveitingar á landamærunum til þess að hindra för erlendra glæpamanna á leið inn í landið. Skaðinn sem þeir valda íbúum landsins og kostnaður í dómskerfinu er miklu meiri en það myndi kosta að koma í veg fyrir að þeir kæmust inn í landið. Hver er á endanum sparnaður ríkisins af slíku „aðhaldi í ríkisfjármálum“? Það er eins og annað í ríkisrekstrinum, spara aurinn en kasta krónunni. Ef heimili landsins yrðu rekin eins og íslenska ríkið myndu þau draga úr útgjöldum til kaupa á tannburstum og tannkremi og svo þegar fram liðu stundir, neyðast til að velta vöngum yfir mjög auknum kostnaði vegna tíðra heimsókna til tannlækna. Þeir sem hafa þekkinguna á kerfinu, hafa völdin Til að útskýra hvernig íslenska ríkinu er stjórnað má vitna til bresku sjónvarpsþáttanna „Já ráðherra“ (e. Yes minister). Í þeim kemur glöggt fram að þekkingin á hvernig kerfið virkar liggur fyrst og fremst hjá embættismönnunum í ráðuneytunum enda þurfa þeir einvörðungu að setja sig inn í málaflokka þeirra ráðuneytis. Eðli máls samkvæmt eykst þekkingin með starfsaldri þeirra sem er oft langur. Aftur á móti er æði misjafnt hvaða þekkingu þeir hafa á rekstri. Slíkt er bagalegt þar sem að þeir embættismenn sem taka ákvarðanir um fjárveitingar ríkisins hafa í reynd öll völdin í hendi sér. Sá hópur embættismanna er ekki mjög fjölmennur. Öðru máli gegnir um þekkingu ráðherra sem staldra jafnvel stutt við eða hafa ekki getu til að valda sínu hlutverki. Sömu sögu má segja um kjörna fulltrúa á Alþingi sem hafa það hlutverk að hafa eftirlit með framkvæmdavaldinu. Það má nefnilega vera ljóst af hnignandi stöðu heilbrigðiskerfisins, að þekking innan þingsins á því hvernig það virkar, er verulega ábótavant. Af þessum sökum þarf að gera þinginu kleift að greiða fyrir veitta sérþekkingu og innsýn í kerfið. Þannig er hægt að snúa upplýsingahallanum við þannig að ráðuneytisstarfsfólkið geti ekki misbeitt þekkingarvaldi sínu. Plástrar munu ekki duga Í mínum huga er vandinn við uppbyggingu stjórnkerfis landsins það djúpstæður að hann verður ekki leystur nema með uppstokkun. Að öðrum kosti heldur embættismannaflokkurinn áfram að stjórna landinu með ólýðræðislegum hætti. Þá verðum bara já-ráðherruð áfram, greiðum háa skatta og fáum ófullnægjandi þjónustu af hálfu ríkisins að launum. Höfundur er doktor í endurskoðun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skattar og tollar Markús Ingólfur Eiríksson Mest lesið Lærdómur ársins 2024 Arnar Þór Jónsson Skoðun Orkuskipti fyrir betri heim Ívar Kristinn Jasonarson Skoðun Þrælar jólahefðanna - Opið bréf til skóla og frístundasviða á höfuðborgarsvæðinu Kristín Björg Viggósdóttir Skoðun 40 ára ráðgáta leyst Arnór Bjarki Svarfdal Skoðun Veruleikinn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun RS veiran – blikur á lofti Valtýr Stefánsson Thors Skoðun Jólaóskalisti Viðskiptaráðs Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Hinsegin réttindi til framtíðar Bjarndís Helga Tómasdóttir,Kristmundur Pétursson,Vera Illugadóttir,Jóhannes Þór Skúlason,Hannes Sasi Pálsson,Hrönn Svansdóttir,Sveinn Kjartansson Skoðun Upplýsingaóreiða í boði ASÍ Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Hryggjarstykki jólanna Árni Stefán Árnason Skoðun Skoðun Skoðun Veruleikinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lærdómur ársins 2024 Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Orkuskipti fyrir betri heim Ívar Kristinn Jasonarson skrifar Skoðun Þetta var ekki skipulagsslys heldur skemmdarverk Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Kórtónleikar í desember Ásdís Björg Gestsdóttir skrifar Skoðun Þrælar jólahefðanna - Opið bréf til skóla og frístundasviða á höfuðborgarsvæðinu Kristín Björg Viggósdóttir skrifar Skoðun Eru háskólar á dagskrá? Magnús Karl Magnússon,Þórarinn Guðjónsson skrifar Skoðun Hinsegin réttindi til framtíðar Bjarndís Helga Tómasdóttir,Kristmundur Pétursson,Vera Illugadóttir,Jóhannes Þór Skúlason,Hannes Sasi Pálsson,Hrönn Svansdóttir,Sveinn Kjartansson skrifar Skoðun Jólaóskalisti Viðskiptaráðs Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hryggjarstykki jólanna Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Lyfsalar og heilbrigðisráðuneyti - í bergmálshelli? Már Egilsson skrifar Skoðun RS veiran – blikur á lofti Valtýr Stefánsson Thors skrifar Skoðun Matvælaöryggi og matvælaöryggismenning Hanna Lóa Skúladóttir,Guðrún Adolfsdóttir skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði ASÍ Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Hvað getum við lært af sögunni um litlu gulu hænuna? Ingibjörg Ösp Stefánsdóttir,Ingunn Björk Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Hugleiðing um listamannalaun II Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Smábátar bjóða betur! Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Eru vísindin á dagskrá? Eiríkur Steingrímsson,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Erna Magnúsdóttir skrifar Skoðun Hverskonar frelsi vill Viðreisn? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Tíminn til að njóta Þröstur V. Söring skrifar Skoðun Forvarnir og fyrirmyndir er á ábyrgð okkar allra Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Af hverju hóflegan jöfnuð fremur en ójöfnuð? Guðmundur D. Haraldsson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Móses og Martin Luther King Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Innviðauppbygging og viðhald í Sveitarfélaginu Árborg Álfheiður Eymarsdóttir,Sveinn Ægir Birgisson skrifar Skoðun Jólin og börnin okkar: Að leggja áherslu á samveru frekar en gjafir Valgerður Bára Bárðardóttir skrifar Skoðun Stjórnlaust útlendingahatur Útlendingastofnunar Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun 40 ára ráðgáta leyst Arnór Bjarki Svarfdal skrifar Skoðun Kvenréttindi varða okkur öll - óháð kyni Rósa S. Sigurðardóttir skrifar Skoðun Siðferði og ábyrgð – lykillinn að trausti Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Áhrifaleysið – trúa menn því virkilega? Andrés Pétursson skrifar Sjá meira
Þjóðfélagslega umræðan undanfarið hefur verið lituð af vangaveltum um í hvað skattpeningarnir okkar fara því fólki finnst réttilega að sú þjónusta sem það á rétt á af hálfu ríkisins sé verulega ábótavant. Í mínum huga snýst vandinn fyrst og fremst um þá gríðarlegu sóun sem á sér stað á fjármunum ríkisins fremur en einhver pólitísk þrætuepli. Almenn sátt ætti að ríkja um að allir landsmenn hefðu eftir þörfum aðgengi að hágæða þjónustu af hálfu ríkisins, t.d. heilbrigðis-, mennta-, samgöngu, og löggæsluþjónustu, fyrir það skattfé sem er til ráðstöfunar hverju sinni. Síðan má deila pólitísk um hversu háir skattar eigi að vera og hversu mikla þjónustu eigi að veita, en það mikilvægasta er að binda enda á þá sóun á skattfé sem hefur fengið að grassera alltof lengi. Það er reyndar bundið í lög um opinber fjármál að ráðstöfun á skattfé okkar eigi að tryggja „skilvirka og hagkvæma opinbera fjárstjórn og starfsemi.“ Þetta er alls ekki gert í heilbrigðisgeiranum og þar er ekki við forstjóra ríkistofnana að sakast heldur heilbrigðisráðuneytið sjálft og ráðherra málaflokksins. Órökréttur ríkisrekstur Forsenda þess að hægt sé að leysa vanda hverju sinni er að átta sig á í hverju hann felst og viðurkenna hann. Því meira sem ég hef kynnst ríkisrekstrinum, því minna skil ég í honum enda er hann órökréttur. Í rauninni er sóunin það mikil að mér ofbýður hvernig farið er með skattfé í landinu okkar. Langflestir finna það á eigin skinni að sú þjónusta sem fólk á rétt á, er verulega ábótavant en áttar sig eðlilega ekki á því hvar er pottur brotinn. Því lít ég á það sem mína samfélagslega skyldu að miðla þeirri vitneskju sem ég hef öðlast svo unnt sé að grípa til bráðnauðsynlegra aðgerða til að draga úr sóun. Það eru kosningar eftir fáar vikur og tíminn er því aldrei betri en núna. Afar mikilvægt er að næsta ríkisstjórn skipi ráðherra sem búi yfir getu til að standa undir þeirri ábyrgð sem þeim verður falin. Krónunni kastað fyrir aurinn Listinn yfir brotalamir í rekstri ríkisins er því miður alltof langur. Það sem stingur einna mest í augu er að þegar ákvarðanir um útgjöld eru teknar eru hlutirnir ekki hugsaðir til enda. Aurinn er hirtur og krónunni kastað. Þannig er ekki nægilegu fé varið til fjárfestinga sem draga úr útgjöldum ríkisins síðar meir. Samkvæmt lögreglustjóranum á Suðurnesjum skortir fjárveitingar á landamærunum til þess að hindra för erlendra glæpamanna á leið inn í landið. Skaðinn sem þeir valda íbúum landsins og kostnaður í dómskerfinu er miklu meiri en það myndi kosta að koma í veg fyrir að þeir kæmust inn í landið. Hver er á endanum sparnaður ríkisins af slíku „aðhaldi í ríkisfjármálum“? Það er eins og annað í ríkisrekstrinum, spara aurinn en kasta krónunni. Ef heimili landsins yrðu rekin eins og íslenska ríkið myndu þau draga úr útgjöldum til kaupa á tannburstum og tannkremi og svo þegar fram liðu stundir, neyðast til að velta vöngum yfir mjög auknum kostnaði vegna tíðra heimsókna til tannlækna. Þeir sem hafa þekkinguna á kerfinu, hafa völdin Til að útskýra hvernig íslenska ríkinu er stjórnað má vitna til bresku sjónvarpsþáttanna „Já ráðherra“ (e. Yes minister). Í þeim kemur glöggt fram að þekkingin á hvernig kerfið virkar liggur fyrst og fremst hjá embættismönnunum í ráðuneytunum enda þurfa þeir einvörðungu að setja sig inn í málaflokka þeirra ráðuneytis. Eðli máls samkvæmt eykst þekkingin með starfsaldri þeirra sem er oft langur. Aftur á móti er æði misjafnt hvaða þekkingu þeir hafa á rekstri. Slíkt er bagalegt þar sem að þeir embættismenn sem taka ákvarðanir um fjárveitingar ríkisins hafa í reynd öll völdin í hendi sér. Sá hópur embættismanna er ekki mjög fjölmennur. Öðru máli gegnir um þekkingu ráðherra sem staldra jafnvel stutt við eða hafa ekki getu til að valda sínu hlutverki. Sömu sögu má segja um kjörna fulltrúa á Alþingi sem hafa það hlutverk að hafa eftirlit með framkvæmdavaldinu. Það má nefnilega vera ljóst af hnignandi stöðu heilbrigðiskerfisins, að þekking innan þingsins á því hvernig það virkar, er verulega ábótavant. Af þessum sökum þarf að gera þinginu kleift að greiða fyrir veitta sérþekkingu og innsýn í kerfið. Þannig er hægt að snúa upplýsingahallanum við þannig að ráðuneytisstarfsfólkið geti ekki misbeitt þekkingarvaldi sínu. Plástrar munu ekki duga Í mínum huga er vandinn við uppbyggingu stjórnkerfis landsins það djúpstæður að hann verður ekki leystur nema með uppstokkun. Að öðrum kosti heldur embættismannaflokkurinn áfram að stjórna landinu með ólýðræðislegum hætti. Þá verðum bara já-ráðherruð áfram, greiðum háa skatta og fáum ófullnægjandi þjónustu af hálfu ríkisins að launum. Höfundur er doktor í endurskoðun.
Þrælar jólahefðanna - Opið bréf til skóla og frístundasviða á höfuðborgarsvæðinu Kristín Björg Viggósdóttir Skoðun
Hinsegin réttindi til framtíðar Bjarndís Helga Tómasdóttir,Kristmundur Pétursson,Vera Illugadóttir,Jóhannes Þór Skúlason,Hannes Sasi Pálsson,Hrönn Svansdóttir,Sveinn Kjartansson Skoðun
Skoðun Þrælar jólahefðanna - Opið bréf til skóla og frístundasviða á höfuðborgarsvæðinu Kristín Björg Viggósdóttir skrifar
Skoðun Hinsegin réttindi til framtíðar Bjarndís Helga Tómasdóttir,Kristmundur Pétursson,Vera Illugadóttir,Jóhannes Þór Skúlason,Hannes Sasi Pálsson,Hrönn Svansdóttir,Sveinn Kjartansson skrifar
Skoðun Hvað getum við lært af sögunni um litlu gulu hænuna? Ingibjörg Ösp Stefánsdóttir,Ingunn Björk Vilhjálmsdóttir skrifar
Skoðun Eru vísindin á dagskrá? Eiríkur Steingrímsson,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Erna Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Innviðauppbygging og viðhald í Sveitarfélaginu Árborg Álfheiður Eymarsdóttir,Sveinn Ægir Birgisson skrifar
Skoðun Jólin og börnin okkar: Að leggja áherslu á samveru frekar en gjafir Valgerður Bára Bárðardóttir skrifar
Þrælar jólahefðanna - Opið bréf til skóla og frístundasviða á höfuðborgarsvæðinu Kristín Björg Viggósdóttir Skoðun
Hinsegin réttindi til framtíðar Bjarndís Helga Tómasdóttir,Kristmundur Pétursson,Vera Illugadóttir,Jóhannes Þór Skúlason,Hannes Sasi Pálsson,Hrönn Svansdóttir,Sveinn Kjartansson Skoðun