Hver ber sökina? Sighvatur Björgvinsson skrifar 21. desember 2023 21:01 Miklar og stórar umræður fara nú fram um slakan árangur íslenskra ungmenna í Pisa könnunum. Sama umræða og ekki veigaminni hefur farið fram eftir sérhverja könnun af þessu tagi, sem fram hefur farið á liðnum árum. Umræða um hvað gera eigi, hvað gera þurfi og hvaða vankanta þurfi að laga. Engu að síður hefur árangri íslenskra ungmenna hrakað með hverri og einni könnun. Erum nú langt á eftir þjóðum, sem við viljum allra helst bera okkur saman við. Hverjum er um að kenna? Hin mikla umræða nú og þá hefur nánast snúist um einn og sama þáttinn. Um skólana, sem börn og unglingar sækja. Um íslenskukennsluna þar, um hæfi eða vanhæfi kennara, um þessar kennsluaðferðir eða hinar, um hvaða námsgögn og hvaða námsefni sé þar boðið upp á – og hvernig breyta megi og eigi þessum umræðuefnum í hina eða þessa átina. Samfélagsgerðin er sökunautur Vandinn, sem við er að etja, er þó langt frá að vera bara vandi kennslumála. Hann er sá vandi, sem heitir “SAMFÉLAG” . Íslenska samfélagið hefur tekið stórkostlegum breytingum á síðustu tveimur til þremur áratugum. Fjöldkyldulífið hefur breyst mikið. Liðnir eru þeir tímar, sem tilheyrðu eldri og yngri samferðamönnum mínum, þar sem fjölskyldur komu daglega saman, snæddu saman kvöldverð, hlýddu saman á útvarpsfréttir og horfðu saman á sjónvarp á kvöldin. Áttu saman daglegar samverustundir þar sem rædd voru ýmis samfélagsleg mál og fjölskyldan lærði að ræða saman og hlusta hver á annan. Nú eru þessar mikilvægu samverustundir mikils til horfnar úr fjölskyldulífinu. Börnin ræða saman og velja sér samræðunauta með tölvunni og símanum þar sem oftast er töluð enska en sjaldan íslenska. Kvöldverðurinn á föstum viðverutíma og með föstu fjölskyldulífi er nánast horfinn en í staðinn komin upphitun á fjöldafæði sem foreldrar keypru í búð á leiðinni heim og hita svo ofan í sjálfa sig og krakkana. Snæða jafnvel sitt í hvoru lagi. Skapa þannig fyrir sig og þá meiri tíma til þeirra stefnumóta, sem hver og einn á við aðra en fjölskyldumeðlimi. Sem oftast eru höfð samskipti við fyrir milligöngu tölvunnar eða símans. Pála, leikskolastjórandi Hjallastefnunnar skýrði frá því fyrir nokkru, að hún nefðu brugðið á það ráð að hafa á boðstólum fjölfæðibox til upphitunar fyrir foresdra til þess að kippa með sér þegar þau vitjuðu barna sinna á brottfarartíma til þess að spara fjölskldunum ómakið að þurfa að leita sömu lausna í einhverjum búðum á leiðinni heim. Sú lausn, sagði hún “væri vinsæl”. Eina umtalsverða daglega fjölskyldusamverustundin þar með horfin. Tvær “þjóðtungur” Sama unga fólk og illt er að kenna að lesa íslesku í skólanum les sanarlega margt og mikið utan skólatíma – en fæst á íslensku. Enskan er þjóðtunga tölvunotenda og það er samskiptamálið. Ekki bara samskiptamál yngri tölvunotenda heldur tölvunotenda eldri sem yngri. Þeir eldri hafa hins vegar lengur notað íslenskuna í daglegu lífi en hinir yngri sem notast ekki bara við sína ensku í daglegu lífi fyrir milligöngu síma og tölvu heldur mjög oft líka sín á milli í frímínútum og utan þeirra. Litast um vegferðina Á sjálfu höfuðborgarsvæðinu háttar svo til, að sé þar um gengið og litast um meðal verslana og veitingahúsa eru heitin, viðfangsefnin og vörulýsingarnar nú orðnar eingöngu á ensku og ætlaðar bæði heimamönnum sem túristum. Eigendurnir, þeir sem þar ráða, gera vísvitandi þar upp á milli “þjóðtungna” og velja – enskuna. Menningarmálaráðherra ætlar nú að takast á við þann vanda og krefjast þess, að veitingahúsa- og verslunareigendur noti íslenskuna “líka”. Enska þjóðtungan þurfi ekki að víkja fyrir þeirri íslensku – heldur leyfa henni að vera með svona líka. Svo þarf að sjá hvernig þar fara leikar. Þegar veitinga- og verslunareigendur þurfa að nota íslensku til jafns við ensku á símum “samskiptamiðlum”. Mun það gerast – eða gerast svona aukreitis? Til þess að hlýða ráðherra? “Hvað á amma við“ Dapurt umhverfi íslenskrar tungu sést hvað best á því, að í viðræðum við unglinga skilja þeir oft illa eða ekki það sem þeir eldri eru að segja. “Hvað á hún amma við”? Þá spurningu hefi ég oft heyrt og frá mörgum samferðamönnum þegar barnabörnin og barnabarnabörnin ekki skilja þau orð en þó einkum þá málshætti, sem algengir eru meðal minnar kynslóðar. Þetta stafar ekki af menntunarskorti unga fólksins heldur af því, að þetta unga fólk hefur litið sem ekkert lesið á íslensku máli í frítímum sínum. Það unga fólk skortir samt oftast ekki skilning né heiti á hugtökum. Kann ágæt skil á þeim flestum á ensku – og notar þá ensku heitin þegar spurningunum er svarað. “Nú átti hún amma mín við þetta?” Með sama hætti eru ensku hugtakanöfnin gjarna notuð af unga fólkinu þegar það ræðir við afa eða ömmu um dagleg viðfangsefni. Það gera þau ekki vegna þess að þekkingu skorti heldur vegan þess að þau þekkja ekki vel sitt eigið móðurmál – ensku “þjóðtunguna” miklu betur. Þetta á að sjálfsögðu við þá unglinga, sem stundað hafa umtalsvert framhaldsnám. Aðra unga Íslendinga skortir skilninginn bæði á enskri og íslenskri “þjóðtungu”. Samt ristir enskukunnáttan ekki djúpt. Enska tölvusamskipta og síma er ágeng – en ekki djúprist. Kennslan ein – eða þjóðin öll? Sífellt illa læsari ungir Íslendingar eru það ekki sökum vanhæfra kennara, lélegs námsefnis eða vondra skóla. Sumt þar má vissulega bæta. En sjálf sökin liggur ekki þar. Sökin liggur í því samfélagi, sem við öll höfum átt þátt í að búa hér til og til áhrifa þess á málnotkun og málskilning. Hverjir eiga sök á því að slíkt samfélag hefur orðið til? Þar er illa hægt að gera upp á milli því sökin liggur hjá okkur sjálfum. Okkur öllum, Hverjum og einum. Viljum við þar einhverju breyta? Getum við þar einhverju breytt? Eða fer bara best á því að setja sökina á hina, - á einhverja aðra. Til dæmis skóla og kennara – eða kennsluefni, sem á þá að breyta. Og svo uppskerum við í næstu Pisa könnun. Uppsklerum eins og við höfum sáð. Uppskerum eins og við höfum. Árangurinn alltaf verri verri og verri: ! Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein PISA-könnun Sighvatur Björgvinsson Skóla - og menntamál Grunnskólar Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Sjá meira
Miklar og stórar umræður fara nú fram um slakan árangur íslenskra ungmenna í Pisa könnunum. Sama umræða og ekki veigaminni hefur farið fram eftir sérhverja könnun af þessu tagi, sem fram hefur farið á liðnum árum. Umræða um hvað gera eigi, hvað gera þurfi og hvaða vankanta þurfi að laga. Engu að síður hefur árangri íslenskra ungmenna hrakað með hverri og einni könnun. Erum nú langt á eftir þjóðum, sem við viljum allra helst bera okkur saman við. Hverjum er um að kenna? Hin mikla umræða nú og þá hefur nánast snúist um einn og sama þáttinn. Um skólana, sem börn og unglingar sækja. Um íslenskukennsluna þar, um hæfi eða vanhæfi kennara, um þessar kennsluaðferðir eða hinar, um hvaða námsgögn og hvaða námsefni sé þar boðið upp á – og hvernig breyta megi og eigi þessum umræðuefnum í hina eða þessa átina. Samfélagsgerðin er sökunautur Vandinn, sem við er að etja, er þó langt frá að vera bara vandi kennslumála. Hann er sá vandi, sem heitir “SAMFÉLAG” . Íslenska samfélagið hefur tekið stórkostlegum breytingum á síðustu tveimur til þremur áratugum. Fjöldkyldulífið hefur breyst mikið. Liðnir eru þeir tímar, sem tilheyrðu eldri og yngri samferðamönnum mínum, þar sem fjölskyldur komu daglega saman, snæddu saman kvöldverð, hlýddu saman á útvarpsfréttir og horfðu saman á sjónvarp á kvöldin. Áttu saman daglegar samverustundir þar sem rædd voru ýmis samfélagsleg mál og fjölskyldan lærði að ræða saman og hlusta hver á annan. Nú eru þessar mikilvægu samverustundir mikils til horfnar úr fjölskyldulífinu. Börnin ræða saman og velja sér samræðunauta með tölvunni og símanum þar sem oftast er töluð enska en sjaldan íslenska. Kvöldverðurinn á föstum viðverutíma og með föstu fjölskyldulífi er nánast horfinn en í staðinn komin upphitun á fjöldafæði sem foreldrar keypru í búð á leiðinni heim og hita svo ofan í sjálfa sig og krakkana. Snæða jafnvel sitt í hvoru lagi. Skapa þannig fyrir sig og þá meiri tíma til þeirra stefnumóta, sem hver og einn á við aðra en fjölskyldumeðlimi. Sem oftast eru höfð samskipti við fyrir milligöngu tölvunnar eða símans. Pála, leikskolastjórandi Hjallastefnunnar skýrði frá því fyrir nokkru, að hún nefðu brugðið á það ráð að hafa á boðstólum fjölfæðibox til upphitunar fyrir foresdra til þess að kippa með sér þegar þau vitjuðu barna sinna á brottfarartíma til þess að spara fjölskldunum ómakið að þurfa að leita sömu lausna í einhverjum búðum á leiðinni heim. Sú lausn, sagði hún “væri vinsæl”. Eina umtalsverða daglega fjölskyldusamverustundin þar með horfin. Tvær “þjóðtungur” Sama unga fólk og illt er að kenna að lesa íslesku í skólanum les sanarlega margt og mikið utan skólatíma – en fæst á íslensku. Enskan er þjóðtunga tölvunotenda og það er samskiptamálið. Ekki bara samskiptamál yngri tölvunotenda heldur tölvunotenda eldri sem yngri. Þeir eldri hafa hins vegar lengur notað íslenskuna í daglegu lífi en hinir yngri sem notast ekki bara við sína ensku í daglegu lífi fyrir milligöngu síma og tölvu heldur mjög oft líka sín á milli í frímínútum og utan þeirra. Litast um vegferðina Á sjálfu höfuðborgarsvæðinu háttar svo til, að sé þar um gengið og litast um meðal verslana og veitingahúsa eru heitin, viðfangsefnin og vörulýsingarnar nú orðnar eingöngu á ensku og ætlaðar bæði heimamönnum sem túristum. Eigendurnir, þeir sem þar ráða, gera vísvitandi þar upp á milli “þjóðtungna” og velja – enskuna. Menningarmálaráðherra ætlar nú að takast á við þann vanda og krefjast þess, að veitingahúsa- og verslunareigendur noti íslenskuna “líka”. Enska þjóðtungan þurfi ekki að víkja fyrir þeirri íslensku – heldur leyfa henni að vera með svona líka. Svo þarf að sjá hvernig þar fara leikar. Þegar veitinga- og verslunareigendur þurfa að nota íslensku til jafns við ensku á símum “samskiptamiðlum”. Mun það gerast – eða gerast svona aukreitis? Til þess að hlýða ráðherra? “Hvað á amma við“ Dapurt umhverfi íslenskrar tungu sést hvað best á því, að í viðræðum við unglinga skilja þeir oft illa eða ekki það sem þeir eldri eru að segja. “Hvað á hún amma við”? Þá spurningu hefi ég oft heyrt og frá mörgum samferðamönnum þegar barnabörnin og barnabarnabörnin ekki skilja þau orð en þó einkum þá málshætti, sem algengir eru meðal minnar kynslóðar. Þetta stafar ekki af menntunarskorti unga fólksins heldur af því, að þetta unga fólk hefur litið sem ekkert lesið á íslensku máli í frítímum sínum. Það unga fólk skortir samt oftast ekki skilning né heiti á hugtökum. Kann ágæt skil á þeim flestum á ensku – og notar þá ensku heitin þegar spurningunum er svarað. “Nú átti hún amma mín við þetta?” Með sama hætti eru ensku hugtakanöfnin gjarna notuð af unga fólkinu þegar það ræðir við afa eða ömmu um dagleg viðfangsefni. Það gera þau ekki vegna þess að þekkingu skorti heldur vegan þess að þau þekkja ekki vel sitt eigið móðurmál – ensku “þjóðtunguna” miklu betur. Þetta á að sjálfsögðu við þá unglinga, sem stundað hafa umtalsvert framhaldsnám. Aðra unga Íslendinga skortir skilninginn bæði á enskri og íslenskri “þjóðtungu”. Samt ristir enskukunnáttan ekki djúpt. Enska tölvusamskipta og síma er ágeng – en ekki djúprist. Kennslan ein – eða þjóðin öll? Sífellt illa læsari ungir Íslendingar eru það ekki sökum vanhæfra kennara, lélegs námsefnis eða vondra skóla. Sumt þar má vissulega bæta. En sjálf sökin liggur ekki þar. Sökin liggur í því samfélagi, sem við öll höfum átt þátt í að búa hér til og til áhrifa þess á málnotkun og málskilning. Hverjir eiga sök á því að slíkt samfélag hefur orðið til? Þar er illa hægt að gera upp á milli því sökin liggur hjá okkur sjálfum. Okkur öllum, Hverjum og einum. Viljum við þar einhverju breyta? Getum við þar einhverju breytt? Eða fer bara best á því að setja sökina á hina, - á einhverja aðra. Til dæmis skóla og kennara – eða kennsluefni, sem á þá að breyta. Og svo uppskerum við í næstu Pisa könnun. Uppsklerum eins og við höfum sáð. Uppskerum eins og við höfum. Árangurinn alltaf verri verri og verri: !
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar