Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar 25. júní 2025 09:00 Formenn flokka í ríkisstjórn Íslands hafa birt grein um öryggi og varnir Íslands. Ég get ekki séð að hér sé um neina breytingu að ræða þrátt fyrir breytta heimsmynd. Það er nefnilega sérstakt að horfa upp á hvernig stríðs- og utanríkisstefna Vesturlanda heldur áfram að rugga heimsbyggðinni, ár eftir ár, áratug eftir áratug, án þess að nokkurt raunverulegt uppgjör eða lærdómur eigi sér stað. Ég hef unnið á átaka- og eftirstríðssvæðum í yfir 20 ár, meðal annars í Írak, Sýrlandi, Afganistan, Líbýu, Súdan, Sómalíu, Eþíópíu, Srí Lanka, Suður-Súdan og Haítí og ber vitni þess hvernig íhlutun Vesturlanda víðsvegar um heim hefur haft hræðileg áhrif. Ég hef séð hvernig borgarastríð spretta upp, hvernig samfélög liðast í sundur og hvernig saklausir borgarar greiða alltaf hæsta verðið – meðan valdablokkir á borð við NATO, Bandaríkin og bandamenn þeirra halda áfram án afleiðinga. Við skulum rifja upp: Ísland var á lista „Coalition of the Willing“ – hinna staðföstu þjóða sem studdu innrásina í Írak árið 2003, innrás sem byggði á fölsuðum upplýsingum um gereyðingarvopn sem aldrei fundust. Það hefur aldrei farið fram neitt pólitískt uppgjör á Íslandi vegna þeirrar afstöðu. Enginn hefur beðist afsökunar. Enginn hefur verið dreginn til ábyrgðar. Milljón manns létust í Írak og ISIS hryðjuverkasamtökin spruttu upp úr því hernámi. Þá má nefna Líbýu árið 2011, þar sem NATO fór fram með mikilli loftárásaherferð undir merkjum „mannúðaraðgerða“. Útkoman? Algjört stjórnleysi, sundruð þjóð, vopnuð stríð milli vopnaðra gengja, endurvakning hryðjuverkahópa og mikil fólksflótti yfir Miðjarðarhafið. Evrópskir skattgreiðendur greiða svo brúsann – bæði í fjármunum og í afleiðingum flóttamannastrauma og samtímis vex hægriöfgahreyfingar fiskur um hrygg um alla Evrópu. Í lok 2024 loguðu um 120 átök í heiminum samkvæmt Rauða Krossinum sem er það mesta sem við höfum séð síðan Seinni Heimsstyrjöld. Á Sahel-svæðinu í Afríku hefur íhlutun Vesturlanda, í bland við skort á raunverulegri friðaruppbyggingu, skapað vítahring óstöðugleika, uppreisnar og stjórnleysis. Landamæri brotna niður, vopnaðir hópar dafna, og milljónir eru á flótta. Fólksflóttinn teygir sig alla leið til Evrópu, þar sem stjórnvöld reyna nú að setja upp varnir gegn afleiðingum sem þau sjálf eiga sinn þátt í að skapa. En samt höldum við áfram að ræða þessi mál í hálfkæringi, með innantómum frösum um „alþjóðlegt öryggi“, „sameiginleg gildi“ og „mannúðarafskipti“. Af hverju tölum við ekki um hlutina umbúðarlaust? Af hverju skýlum við okkur á bak við sannleikann um raunverulega drifkrafta þessarar endalausu íhlutunar Vesturlanda – sem oftar en ekki snýst um viðskiptalega hagsmuni, aðgengi að olíu, gasi, steinefnum og öðrum auðlindum? Skerandi þögn íslenskra stjórnvalda gagnvart þjóðarmorðinu sem nú á sér stað í Gaza er líka áhyggjuefni. Þó Ísland hafi í orði kveðnu lýst yfir stuðningi við mannúð og réttarríki hefur lítið sem ekkert komið fram í formi skýrrar fordæmingar á grimmdarverkum Ísraela eða ásetningi þeirra um útrýmingu palestínsku þjóðarinnar. Þessi þögn er ekki bara siðferðisleg mistök – hún brýtur beinlínis gegn alþjóðalögum og skyldum Íslands samkvæmt Þjóðarmorðssamningnum frá 1948, sem leggur skýra ábyrgð á aðildarríki að koma í veg fyrir þjóðarmorð. Meðhöndlun okkar á palestínsku flóttafólki og brottvísun Palestínumanna frá Íslandi er skömm fyrir íslensku þjóðina. Þögnin á alþjóðasviðinu grefur líka undan Sameinuðu þjóðunum, sem er sérstaklega hættulegt fyrir smáríki eins og Ísland sem treysta á virkt alþjóðakerfi til að vernda eigin hagsmuni og öryggi gagnvart hinum sterkari. Það er líka kominn tími til að ræða kostnaðinn. Samkvæmt nýjustu gögnum frá Global Military Spending Report eyddi heimurinn yfir 2.200 milljörðum Bandaríkjadala í hernað árið 2023. Það er met og hlutfallslega stærsti hluti heimsframleiðslunnar sem hefur farið í hernað síðan Kalda Stríðinu lauk. Þetta eru fjármunir sem annars gætu farið í heilbrigðiskerfi, loftslagsaðgerðir, menntun og velferð. Slíkt stríðsbrölt bitnar ekki bara á fólki í fjarlægum löndum – það dregur líka úr lífsgæðum okkar hér heima. Íslensk stjórnvöld standa nú á tímamótum: Ætlum við áfram að vera mállausir fylgihlutir í stefnu sem hefur leitt til óstöðugleika, mannfórna og niðurbrots alþjóðalaga? Eða ætlum við að kalla eftir skynsamari og mannúðlegri utanríkisstefnu? Tillögur að breytingum: Tími til að Ísland hugsi sig um Það er ekki nóg að benda á mistökin og hræðilegar afleiðingar hernaðaríhlutana síðustu áratuga – við verðum líka að horfa fram á veginn og velta fyrir okkur hvað við getum gert öðruvísi. Hér eru einföld, en raunhæf skref sem Ísland gæti tekið: Endurskoðun á utanríkisstefnu Íslands – Með skýra áherslu á alþjóðalög, mannréttindi og raunverulega friðaruppbyggingu í stað þess að styðja við stórveldin í hvert nýtt stríð. Stöðug og óháð afstaða gegn brotum á alþjóðalögum, óháð því hver gerandinn er – hvort sem það eru Bandaríkin, Ísrael, eða önnur ríki. Virkt og trúverðugt hlutverk Íslands innan Sameinuðu þjóðanna, þar sem við stöndum með minni ríkjum sem vilja verja alþjóðalög og styrkja réttarríkið á alþjóðavettvangi. Aukinn stuðningur við friðaruppbyggingu og þróunarsamvinnu, í stað þess að veita óbeinan eða beina stuðning við hernaðarbandalög – og skýr forgangsröðun á mannúð, réttlæti og uppbyggingu. Aðgreina betur varnarmál frá utanríkisþjónustu. Utanríkisráðuneytið er útávið í dag oft eins og starfandi varnarmálaráðuneyti og skilaboðin og ásýndin allt of herlæg. Krafa um gagnsæi í öllum stuðningi Íslands við alþjóðlegar aðgerðir, hvort sem hann er pólitískur, fjárhagslegur eða í gegnum þátttöku í hernaðarbandalögum. Við eigum rétt á að vita hvar við stöndum og hvers konar stefnu er verið að styðja sem krefst samtals við borgarasamfélagið. Þetta er ákall um skynsamari og mannúðlegri utanríkisstefnu – stefnu sem byggir á siðferðislegri ábyrgð, vernd alþjóðalaga og raunverulegum hagsmunum friðar og stöðugleika. Höfundur hefur starfað fyrir Sameinuðu þjóðirnar í 18 ár og starfar nú sem öryggisráðgjafi í Afríku og Miðausturlöndum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Öryggis- og varnarmál Utanríkismál Helen Ólafsdóttir Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert heilbrigðiseftirlit á Íslandi? Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson skrifar Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Formenn flokka í ríkisstjórn Íslands hafa birt grein um öryggi og varnir Íslands. Ég get ekki séð að hér sé um neina breytingu að ræða þrátt fyrir breytta heimsmynd. Það er nefnilega sérstakt að horfa upp á hvernig stríðs- og utanríkisstefna Vesturlanda heldur áfram að rugga heimsbyggðinni, ár eftir ár, áratug eftir áratug, án þess að nokkurt raunverulegt uppgjör eða lærdómur eigi sér stað. Ég hef unnið á átaka- og eftirstríðssvæðum í yfir 20 ár, meðal annars í Írak, Sýrlandi, Afganistan, Líbýu, Súdan, Sómalíu, Eþíópíu, Srí Lanka, Suður-Súdan og Haítí og ber vitni þess hvernig íhlutun Vesturlanda víðsvegar um heim hefur haft hræðileg áhrif. Ég hef séð hvernig borgarastríð spretta upp, hvernig samfélög liðast í sundur og hvernig saklausir borgarar greiða alltaf hæsta verðið – meðan valdablokkir á borð við NATO, Bandaríkin og bandamenn þeirra halda áfram án afleiðinga. Við skulum rifja upp: Ísland var á lista „Coalition of the Willing“ – hinna staðföstu þjóða sem studdu innrásina í Írak árið 2003, innrás sem byggði á fölsuðum upplýsingum um gereyðingarvopn sem aldrei fundust. Það hefur aldrei farið fram neitt pólitískt uppgjör á Íslandi vegna þeirrar afstöðu. Enginn hefur beðist afsökunar. Enginn hefur verið dreginn til ábyrgðar. Milljón manns létust í Írak og ISIS hryðjuverkasamtökin spruttu upp úr því hernámi. Þá má nefna Líbýu árið 2011, þar sem NATO fór fram með mikilli loftárásaherferð undir merkjum „mannúðaraðgerða“. Útkoman? Algjört stjórnleysi, sundruð þjóð, vopnuð stríð milli vopnaðra gengja, endurvakning hryðjuverkahópa og mikil fólksflótti yfir Miðjarðarhafið. Evrópskir skattgreiðendur greiða svo brúsann – bæði í fjármunum og í afleiðingum flóttamannastrauma og samtímis vex hægriöfgahreyfingar fiskur um hrygg um alla Evrópu. Í lok 2024 loguðu um 120 átök í heiminum samkvæmt Rauða Krossinum sem er það mesta sem við höfum séð síðan Seinni Heimsstyrjöld. Á Sahel-svæðinu í Afríku hefur íhlutun Vesturlanda, í bland við skort á raunverulegri friðaruppbyggingu, skapað vítahring óstöðugleika, uppreisnar og stjórnleysis. Landamæri brotna niður, vopnaðir hópar dafna, og milljónir eru á flótta. Fólksflóttinn teygir sig alla leið til Evrópu, þar sem stjórnvöld reyna nú að setja upp varnir gegn afleiðingum sem þau sjálf eiga sinn þátt í að skapa. En samt höldum við áfram að ræða þessi mál í hálfkæringi, með innantómum frösum um „alþjóðlegt öryggi“, „sameiginleg gildi“ og „mannúðarafskipti“. Af hverju tölum við ekki um hlutina umbúðarlaust? Af hverju skýlum við okkur á bak við sannleikann um raunverulega drifkrafta þessarar endalausu íhlutunar Vesturlanda – sem oftar en ekki snýst um viðskiptalega hagsmuni, aðgengi að olíu, gasi, steinefnum og öðrum auðlindum? Skerandi þögn íslenskra stjórnvalda gagnvart þjóðarmorðinu sem nú á sér stað í Gaza er líka áhyggjuefni. Þó Ísland hafi í orði kveðnu lýst yfir stuðningi við mannúð og réttarríki hefur lítið sem ekkert komið fram í formi skýrrar fordæmingar á grimmdarverkum Ísraela eða ásetningi þeirra um útrýmingu palestínsku þjóðarinnar. Þessi þögn er ekki bara siðferðisleg mistök – hún brýtur beinlínis gegn alþjóðalögum og skyldum Íslands samkvæmt Þjóðarmorðssamningnum frá 1948, sem leggur skýra ábyrgð á aðildarríki að koma í veg fyrir þjóðarmorð. Meðhöndlun okkar á palestínsku flóttafólki og brottvísun Palestínumanna frá Íslandi er skömm fyrir íslensku þjóðina. Þögnin á alþjóðasviðinu grefur líka undan Sameinuðu þjóðunum, sem er sérstaklega hættulegt fyrir smáríki eins og Ísland sem treysta á virkt alþjóðakerfi til að vernda eigin hagsmuni og öryggi gagnvart hinum sterkari. Það er líka kominn tími til að ræða kostnaðinn. Samkvæmt nýjustu gögnum frá Global Military Spending Report eyddi heimurinn yfir 2.200 milljörðum Bandaríkjadala í hernað árið 2023. Það er met og hlutfallslega stærsti hluti heimsframleiðslunnar sem hefur farið í hernað síðan Kalda Stríðinu lauk. Þetta eru fjármunir sem annars gætu farið í heilbrigðiskerfi, loftslagsaðgerðir, menntun og velferð. Slíkt stríðsbrölt bitnar ekki bara á fólki í fjarlægum löndum – það dregur líka úr lífsgæðum okkar hér heima. Íslensk stjórnvöld standa nú á tímamótum: Ætlum við áfram að vera mállausir fylgihlutir í stefnu sem hefur leitt til óstöðugleika, mannfórna og niðurbrots alþjóðalaga? Eða ætlum við að kalla eftir skynsamari og mannúðlegri utanríkisstefnu? Tillögur að breytingum: Tími til að Ísland hugsi sig um Það er ekki nóg að benda á mistökin og hræðilegar afleiðingar hernaðaríhlutana síðustu áratuga – við verðum líka að horfa fram á veginn og velta fyrir okkur hvað við getum gert öðruvísi. Hér eru einföld, en raunhæf skref sem Ísland gæti tekið: Endurskoðun á utanríkisstefnu Íslands – Með skýra áherslu á alþjóðalög, mannréttindi og raunverulega friðaruppbyggingu í stað þess að styðja við stórveldin í hvert nýtt stríð. Stöðug og óháð afstaða gegn brotum á alþjóðalögum, óháð því hver gerandinn er – hvort sem það eru Bandaríkin, Ísrael, eða önnur ríki. Virkt og trúverðugt hlutverk Íslands innan Sameinuðu þjóðanna, þar sem við stöndum með minni ríkjum sem vilja verja alþjóðalög og styrkja réttarríkið á alþjóðavettvangi. Aukinn stuðningur við friðaruppbyggingu og þróunarsamvinnu, í stað þess að veita óbeinan eða beina stuðning við hernaðarbandalög – og skýr forgangsröðun á mannúð, réttlæti og uppbyggingu. Aðgreina betur varnarmál frá utanríkisþjónustu. Utanríkisráðuneytið er útávið í dag oft eins og starfandi varnarmálaráðuneyti og skilaboðin og ásýndin allt of herlæg. Krafa um gagnsæi í öllum stuðningi Íslands við alþjóðlegar aðgerðir, hvort sem hann er pólitískur, fjárhagslegur eða í gegnum þátttöku í hernaðarbandalögum. Við eigum rétt á að vita hvar við stöndum og hvers konar stefnu er verið að styðja sem krefst samtals við borgarasamfélagið. Þetta er ákall um skynsamari og mannúðlegri utanríkisstefnu – stefnu sem byggir á siðferðislegri ábyrgð, vernd alþjóðalaga og raunverulegum hagsmunum friðar og stöðugleika. Höfundur hefur starfað fyrir Sameinuðu þjóðirnar í 18 ár og starfar nú sem öryggisráðgjafi í Afríku og Miðausturlöndum.
Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar