Viljum við frjálshyggju? Reynir Böðvarsson skrifar 27. nóvember 2024 15:32 Frjálshyggjan var kölluð gamalfrjálshyggja á millistríðsárunum og hafði mjög svo neikvæða merkingu og þangað skyldi aldrei farið aftur með þjóðfélagsþróunina. Nú heitir þessi sama hugmyndafræði nýfrjálshyggja og við erum aftur sokkin á kaf í hana þökk sé óheftuðum kapítalisma síðustu áratuga. Nýfrjálshyggjan, hugmyndafræði sem hefur mótað hagstjórn og samfélagsgerð flestra ríkja frá lokum 20. aldar, leggur áherslu á markaðsfrelsi, einkavæðingu, niðurskurð opinberra útgjalda og einstaklingshyggju. Þrátt fyrir að þessi stefna hafi í fyrstu verið kynnt sem lausn við efnahagslegum vandamálum, hefur hún valdið djúpstæðum neikvæðum áhrifum á samfélög víða um heim. Hún brýtur niður samfélagsgerð með því að veikja samstöðu, auka ójöfnuð og grafa undan grunnstoðum samfélagsins. Eitt helsta einkenni nýfrjálshyggjunnar er áherslan á einkavæðingu og niðurskurð í velferðarkerfum. Þegar opinber þjónusta, eins og heilbrigðis- og menntakerfi, er skorin niður eða færð í hendur einkaaðila, verða afleiðingarnar oft skelfilegar fyrir þá sem minnst hafa á milli handanna. Þetta veldur því að ójöfnuður eykst, þar sem velstæðir geta keypt sér aðgang að gæðum, á meðan fátækir eru skildir eftir. Þar með veikist grunnur samfélagslegs samtryggingar, og einstaklingar verða meira háðir eigin fjárhag en sameiginlegum úrræðum. Þetta dregur úr samkennd og brýtur niður félagslega samstöðu. Áherslan á markaðsfrelsi hefur einnig í för með sér aukin óstöðugleika á vinnumarkaði. Með minni reglusetningu og áherslu á „sveigjanleika“ eiga starfsmenn á hættu að missa stöðugleika í starfi, missa réttindi og verða fyrir lakari kjörum. Þetta leiðir til meiri óöryggis meðal vinnandi fólks og veldur streitu og álagi, sem grefur undan félagslegum tengslum og heilsu. Í stað þess að sjá vinnu sem stöðugan grunn fyrir lífsgæði, er hún orðin óöruggur þáttur í lífi margra. Auk þess hefur nýfrjálshyggjan haft áhrif á pólitískt landslag með því að veikja lýðræðislegar stofnanir og auka vægi fyrirtækja í ákvarðanatöku. Þegar efnahagslegar ákvarðanir eru færðar úr höndum kjörinna fulltrúa til markaðsafla og stórfyrirtækja, minnkar traust almennings á stjórnmálakerfinu. Þetta leiðir til þess að almenningur upplifir sig áhrifalausan gagnvart kerfinu, sem eykur sundrungu og óánægju. Að lokum brýtur nýfrjálshyggjan niður siðferðilegan grunn samfélagsins með því að upphefja einstaklingshyggju á kostnað samábyrgðar. Þegar áherslan er lögð á eigin hagsmuni fram yfir þá sameiginlegu, veikist tilfinningin fyrir samfélagslegri ábyrgð. Samfélög, sem áður byggðust á samvinnu og gagnkvæmri hjálp, verða brotakenndari og andrúmsloft samkeppni leysir af hólmi samstöðu. Nýfrjálshyggjan, með áherslu sinni á markaðsvæðingu, einstaklingshyggju og niðurskurð samfélagslegra stoða, hefur því leitt til versnandi félagslegra, efnahagslegra og siðferðilegra aðstæðna í mörgum samfélögum. Hún skilur eftir sig brotin samfélög þar sem ójöfnuður, sundrung og vantraust ríkja. Í komandi kosningum ber því að varast flokka á hægri vængnum, Sjálfstæðisflokk, Miðflokk og Viðreisn og miðjuflokkar eins og Framsóknarflokkurinn og Flokkur fólksins eru vísir til þess að hoppa í sæng með hægri flokkunum fái þeir tækifæri til þess. Samfylkingin og Píratar hafa margt gott á sinni stefnuskrá en þurfa aðhald frá vinstri. Eini flokkurinn sem býður fram í þessum kosningum og hefur góðan möguleika á að ná mönnum inn á þing og veita þetta aðhald er Sósíalistaflokkur Íslands þar sem Sanna Magdalena Mörtudóttir er í forystu. Höfundur er sósíalisti. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Reynir Böðvarsson Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Sósíalistaflokkurinn Mest lesið Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Sjá meira
Frjálshyggjan var kölluð gamalfrjálshyggja á millistríðsárunum og hafði mjög svo neikvæða merkingu og þangað skyldi aldrei farið aftur með þjóðfélagsþróunina. Nú heitir þessi sama hugmyndafræði nýfrjálshyggja og við erum aftur sokkin á kaf í hana þökk sé óheftuðum kapítalisma síðustu áratuga. Nýfrjálshyggjan, hugmyndafræði sem hefur mótað hagstjórn og samfélagsgerð flestra ríkja frá lokum 20. aldar, leggur áherslu á markaðsfrelsi, einkavæðingu, niðurskurð opinberra útgjalda og einstaklingshyggju. Þrátt fyrir að þessi stefna hafi í fyrstu verið kynnt sem lausn við efnahagslegum vandamálum, hefur hún valdið djúpstæðum neikvæðum áhrifum á samfélög víða um heim. Hún brýtur niður samfélagsgerð með því að veikja samstöðu, auka ójöfnuð og grafa undan grunnstoðum samfélagsins. Eitt helsta einkenni nýfrjálshyggjunnar er áherslan á einkavæðingu og niðurskurð í velferðarkerfum. Þegar opinber þjónusta, eins og heilbrigðis- og menntakerfi, er skorin niður eða færð í hendur einkaaðila, verða afleiðingarnar oft skelfilegar fyrir þá sem minnst hafa á milli handanna. Þetta veldur því að ójöfnuður eykst, þar sem velstæðir geta keypt sér aðgang að gæðum, á meðan fátækir eru skildir eftir. Þar með veikist grunnur samfélagslegs samtryggingar, og einstaklingar verða meira háðir eigin fjárhag en sameiginlegum úrræðum. Þetta dregur úr samkennd og brýtur niður félagslega samstöðu. Áherslan á markaðsfrelsi hefur einnig í för með sér aukin óstöðugleika á vinnumarkaði. Með minni reglusetningu og áherslu á „sveigjanleika“ eiga starfsmenn á hættu að missa stöðugleika í starfi, missa réttindi og verða fyrir lakari kjörum. Þetta leiðir til meiri óöryggis meðal vinnandi fólks og veldur streitu og álagi, sem grefur undan félagslegum tengslum og heilsu. Í stað þess að sjá vinnu sem stöðugan grunn fyrir lífsgæði, er hún orðin óöruggur þáttur í lífi margra. Auk þess hefur nýfrjálshyggjan haft áhrif á pólitískt landslag með því að veikja lýðræðislegar stofnanir og auka vægi fyrirtækja í ákvarðanatöku. Þegar efnahagslegar ákvarðanir eru færðar úr höndum kjörinna fulltrúa til markaðsafla og stórfyrirtækja, minnkar traust almennings á stjórnmálakerfinu. Þetta leiðir til þess að almenningur upplifir sig áhrifalausan gagnvart kerfinu, sem eykur sundrungu og óánægju. Að lokum brýtur nýfrjálshyggjan niður siðferðilegan grunn samfélagsins með því að upphefja einstaklingshyggju á kostnað samábyrgðar. Þegar áherslan er lögð á eigin hagsmuni fram yfir þá sameiginlegu, veikist tilfinningin fyrir samfélagslegri ábyrgð. Samfélög, sem áður byggðust á samvinnu og gagnkvæmri hjálp, verða brotakenndari og andrúmsloft samkeppni leysir af hólmi samstöðu. Nýfrjálshyggjan, með áherslu sinni á markaðsvæðingu, einstaklingshyggju og niðurskurð samfélagslegra stoða, hefur því leitt til versnandi félagslegra, efnahagslegra og siðferðilegra aðstæðna í mörgum samfélögum. Hún skilur eftir sig brotin samfélög þar sem ójöfnuður, sundrung og vantraust ríkja. Í komandi kosningum ber því að varast flokka á hægri vængnum, Sjálfstæðisflokk, Miðflokk og Viðreisn og miðjuflokkar eins og Framsóknarflokkurinn og Flokkur fólksins eru vísir til þess að hoppa í sæng með hægri flokkunum fái þeir tækifæri til þess. Samfylkingin og Píratar hafa margt gott á sinni stefnuskrá en þurfa aðhald frá vinstri. Eini flokkurinn sem býður fram í þessum kosningum og hefur góðan möguleika á að ná mönnum inn á þing og veita þetta aðhald er Sósíalistaflokkur Íslands þar sem Sanna Magdalena Mörtudóttir er í forystu. Höfundur er sósíalisti.
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar