Búvörulögin dæmd ó­lög­mæt

Þetta var niðurstaða í máli Innness ehf. á hendur Samkeppniseftirlitinu. Tilefni málshöfðunar var sú að Samkeppniseftirlitið neitaði að verða við kröfu Innness um inngrip í háttsemi framleiðendafélaga.

Samkeppnislögum kippt úr sambandi 

Með úrskurði í lok júlí þessa árs var kröfu Innness hafnað með vísan til þess að það væri ekki lengur á valdsviði Samkeppniseftirlitsins að grípa til íhlutunar gagnvart háttsemi framleiðendafélaga vegna undan-þáguheimilda sem settar hefðu verið með núgildandi búvörulögum.

Breytingar á búvörulögum voru harðlega gangrýndar, sér í lagi vegna þess að með þeim var bændum gefin undanþága frá samkeppnislögum. Lögin gerðu til að mynda Kaupfélagi Skagfirðinga að kaupa Kjarnafæði Norðlenska, án þess að kaupin kæmu til skoðunar hjá Samkeppniseftirlitinu.

Frumvarp þurfi að ræða þrisvar

Í dómi Héraðsdóms Reykjvíkur, sem kveðinn var upp í dag, segir að í málinu hafi fyrst og fremst reynt á stjórnskipulegt gildi breytingarlaganna. Óumdeilt hafi verið með aðilum að lagasetning þessi hafi komið í veg fyrir að Samkeppniseftirlitið myndi bregðast við erindi Inness frá 8. júlí 2024 um að láta málefni svonefndra framleiðendafélaga til sín taka í samræmi við heimildir þess samkvæmt samkeppnislögum.

Úrlausnarefnið hafi fyrst og fremst verið hvort formskilyrði 44. greinar stjórnarskrárinnar hafi verið uppfyllt. Greinin hljómar svo: „Ekkert lagafrumvarp má samþykkja fyrr en það hefur verið rætt við þrjár umræður á Alþingi.“

Frumvarpið verði að vera það sama allan tímann

Fræðimenn sem gefið hafa stjórnskipunarrétti gaum allt frá fjórða áratug 20.aldarinnar, frá því fyrir lýðveldisstofnun 1944,og til þessa árs hafi lýst þeirri afstöðu að þessum afdráttarlausa áskilnaði stjórnarskrárákvæðanna verði ekki fullnægt nema um sé að ræða sama frumvarpið við allar umræðurnar. 

Frumvarpinu megi ekki hafa verið breytt svo mjög í meðförum Alþingis að því hafi verið gjörbreytt eða á því gerðar svo gagngerar breytingar að í raun sé um nýtt frumvarp að ræða. Horft hafi verið til þess að við þær aðstæður hafi frumvarp ekki sætt þeirri meðferð af hálfu þingsins sem stjórnarskráin mæli fyrir um. 

Ótvírætt liggi fyrir að vissulega megi gera breytingar á frumvörpum eins og mýmörg dæmi séu um enda styðjist það við lög um þingsköp Alþingis. Þess verði á hinn bóginn að gæta að ákvæði stjórnarskrárinnar sé haft í heiðri.

Upphaflegt frumvarp og breytingarnar eigi fátt sameiginlegt

Í dóminum segir að þegar upphaflegt frumvarp til breytinga á búvörulögum og sá texti sem fól í sér þær breytingar á búvörulögum sem samþykkt voru á Alþingi eru borin saman blasi við að upphaflega frumvarpið og breytingar tillögur atvinnuveganefndar eigi fátt sameiginlegt annað en þingmálsnúmerið og heitið.

„Þetta blasir sérstaklega við af fylgiskjali, sem er meðal dómskjala, er stefndi lét fylgja bréfi sem ritað var atvinnuveganefnd Alþingis 20. mars 2024. Í því skjali var allur sá texti sem upphaflega var í frumvarpinu og hafði verið felldur út vegna breytinga af hálfu nefndarinnar yfirstrikaður og nýr texti auðkenndur með rauðum lit. Við blasir að öllum texta frumvarpsins er laut að efni upphaflega frumvarpsins var skipt út og nýr settur í hans stað annars efnis.“

Hlaut aðeins eina umræðu

Þegar horft sé til þessara gagngeru breytinga sem gerðar voru á frumvarpi matvælaráðherra blasi við sú ályktun að í raun hafi frumvarpið, sem útbýtt var á Alþingi 14. nóvember 2023, einungis hlotið eina umræðu á Alþingi.

Annað eðlisólíkt frumvarp í samræmi við tillögur atvinnuveganefndar hafi svo verið rætt við tvær umræður, Áskildum fjölda umræðna samkvæmt 44. grein stjórnarskrárinnar hafi þannig ekki verið náð. 

Sú breyting sem gerð var á búvörulögum og samþykkt á Alþingi 21. mars og gefin út sem lög nr. 30/2024 hafi ekki verið sett á stjórnskipulegan hátt, þar sem hún stríði gegn stjórnarskrá og hafi af þeim sökum ekki lagagildi.

Með vísan til þessarar niðurstöðu var ákvörðun Samkeppnieftilitsins þá þegar felld úr gildi.