Næringarráðleggingar: fræðsla eða hroki? Guðrún Nanna Egilsdóttir og Dögg Guðmundsdóttir skrifa 4. nóvember 2024 06:03 Undanfarið hefur verið vinsælt að halda því fram á samfélagsmiðlum að næringarráðleggingar beri ábyrgð á öllum mögulegum heilsufarsvandamálum fólks í vestrænum löndum. En bíddu nú við, stenst það? Hversu margir fara eftir næringarráðleggingunum í raun og veru? Samkvæmt landskönnun um mataræði Íslendinga þá eru í raun mjög fáir sem fylgja ráðleggingum og því ekki hægt að fullyrða að næringarráðleggingarnar sjálfar séu rót heilsufarslegra vandamála. Sem dæmi má nefna að ráðleggingar hafa alltaf ráðlagt að forðast að mestu mikið unninn mat og velja frekar heil óunnin matvæli. Þrátt fyrir það þá er unninn matur stór hluti vestræns mataræðis í dag, þvert á hvað ráðleggingar leggja til og hafa lagt til í nokkra áratugi. Mataræðið einkennist þannig af saltneyslu sem er vel yfir ráðlögðum skammti. Þar að auki ná aðeins 2% landsmanna tilskildum dagskammti af ávöxtum og grænmeti, sem eru fimm skammtar á dag, þrátt fyrir ítrekaða áherslu á mikilvægi þessara matvæla í ráðleggingum. Sömu sögu er að segja af neyslu heilkorns, en einungis um einn af hverjum fjórum landsmönnum nær viðmiðum um neyslu á heilkornavörum og þar af leiðandi trefjum. Raunin er nefnilega sú að þó þekkingin sé til staðar þá er ekki þar með sagt að hún heimfærist inn í líf fólks. Það þýðir ekki að vísindalegur grunnur þurfi að breytast, enda virka vísindin ekki þannig. Heldur fremur að aðferðir og fjármagn til að styðja við fólk og samfélög í þekkingu og heilsutengdum venjum þurfi að eflast. Vísindi og hlutleysi í ráðleggingum Vísindi miða að því að vega og meta hvað niðurstöður rannsókna segja í heild og byggja þannig upp gagnreynda þekkingu. Markmið vísindarannsókna er ekki að styðja ákveðna skoðun heldur að spyrja spurninga og leita svo svara á kerfisbundinn og hlutlausan hátt. Þessir ferlar gera það að verkum að vísindi eru stöðugt í endurskoðun og miðast alltaf við að bæta þekkingu í takt við nýjar upplýsingar. Þótt einstaka rannsóknir geti gefið ólíkar niðurstöður, þá eru ráðleggingar byggðar á samræmdum niðurstöðum allra rannsókna þar sem vægi og gæði eru tekin inn í myndina. Öfgafullar upphrópanir um næringu á samfélagsmiðlum Öfgafullar yfirlýsingar eða upphrópanir um næringu eru oft vinsælar á samfélagsmiðlum og vekja gjarnan mikla athygli. Það hefur þó sýnt sig að slíkar upphrópanir stuðla ekki að bættum lífsvenjum nema til skamms tíma, og geta jafnvel aukið óöryggi og kvíða fólks gagnvart næringu. Þær innihalda líka oft misvísandi og ruglandi skilaboð eða stífar reglur sem getur verið erfitt að fylgja eftir til lengri tíma. Þessi nálgun skilar því ólíklega árangri til lengri tíma litið. Þar að auki getur of mikil áhersla á einstök matvæli eða næringarefni leitt til ranghugmynda eða óþarfa hræðslu. Tengsl mataræðis og heilsu eru alltaf margslungin og snúast gjarnan um fæðumynstur og venjur heilt yfir. Almennt getur það því verið virkilega bjagað að leggja áherslu á einstök innihaldsefni/matvæli og mála þau upp sem eitthvað hræðilegt/frábært. Skortur á vísindalegum grunni Öfgafull skilaboð á samfélagsmiðlum og annars staðar hafa sjaldan góð vísindaleg rök á bak við sig, þar sem ráðleggingar um næringu byggja á heildrænu fæðusamspili frekar en stökum innihaldsefnum. Þá virkar betur að leggja áherslu á heildstætt hollt og næringarríkt mataræði til að styðja við heilbrigði í stað þess að beina sjónum að einstaka fæðutegundum eða næringarefnum. Upphrópanir um að tiltekin matvæli séu hættuleg eða valdi skaða á heilsu geta valdið óþarfa kvíða og óöryggi varðandi mat og næringu. Þetta getur jafnvel leitt til þess að fólk forðast matvæli sem í raun er óhætt að neyta sem hluta af fjölbreyttu mataræði. Þá eru jafnvel dæmi um það að fólk forðist næringarrík matvæli og fylgi mjög stífum reglum sem erfitt er að halda til lengdar og engin ástæða var til þess að setja til að byrja með. Varanlegar breytingar byggjast gjarnan á litlum skrefum og breytingum á venjum sem fólk getur viðhaldið án þess að upplifa stöðuga streitu eða sektarkennd. Þegar ráðleggingar eru jákvæðar og raunhæfar þar sem stuðst er við viðurkenndar rannsóknir og heildstæða nálgun, er fólk líklegra til að þróa með sér hollari venjur sem eru viðráðanlegar til lengri tíma og bæta heilsu fólks til lengri tíma litið. Ráðleggingar um næringu eru þó alls ekki stífar reglur heldur viðmið/upplýsingar byggt á bestu vísindalegu þekkingu sem við höfum hverju sinni og þau sem vilja geta nýtt sér til að næra sig sem best í takt við eigin þarfir. Þar sem við höldum út aðgangi á samfélagsmiðlum tengda fræðslu um næringu, viljum við að lokum þakka þeim fyrir sem reglulega senda okkur skilaboð með hugmyndum, spurningum og áhugaverðum og þroskandi samtölum. Þið gefið okkur ástæðu og orku til að halda áfram að fræða. Einnig viljum við þakka öllum þeim karlmönnum sem vilja kenna okkur sitthvað um efnið og saka okkur um hroka. Þið sýnið okkur að hér sé sannarlega þörf á áframhaldandi fræðslu. Fyrir áhugasama má fræðast um allskonar næringarmál og mýtuleiðréttingar hér. Höfundar eru löggiltur næringarfræðingur og meistaranemi í klínískri næringarfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Matur Samfélagsmiðlar Heilsa Mest lesið „Þetta er ekki hægt, en það verður samt að gera þetta“ Arnar Þór Jónsson Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Hvað er borgaraleg pólitík? Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun Mýtan um sæstreng! Andrés Pétursson Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir Skoðun Það er ekki nóg að vera klár stelpa/strákur/stálp Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun Milljónerí Hannes Örn Blandon Skoðun Bíp Bíp Bíp Ágúst Mogensen Skoðun Kvennaárið 2025 Drífa Snædal Skoðun Kosningum lokið og hvað nú? Ólafur Ágúst Hraundal Skoðun Skoðun Skoðun Skyndihjálp: Lykillinn að öruggara samfélagi Hildur Vattnes Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Það er ekki nóg að vera klár stelpa/strákur/stálp Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Kosningum lokið og hvað nú? Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun „Þetta er ekki hægt, en það verður samt að gera þetta“ Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Mýtan um sæstreng! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Kvennaárið 2025 Drífa Snædal skrifar Skoðun Bíp Bíp Bíp Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Milljónerí Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er borgaraleg pólitík? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn verðmætasköpunar Sigríður Mogensen skrifar Skoðun Þorlákshöfn - byggð á tímamótum Anna Kristín Karlsdóttir skrifar Skoðun Hagsmunamál fyrirtækjanna í stjórnarsáttmála Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lausnin í leikskólamálum að grafa undan atvinnuþátttöku og jafnrétti? Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Lýðræði hinna sterku Jón Páll Hreinsson skrifar Skoðun Bleikir hvolpar Darri Gunnarsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Lifandi dauð! Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Það hafa allir sjötta skilningarvit Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Skoðun mín á alþingiskosningum 2024 Valgerður Bára Bárðardóttir skrifar Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Skautaíþróttir í Reykjavík í dauðafæri - kýlum á stækkun Skautahallarinnar Bjarni Helgason skrifar Skoðun Hlustið á fólkið í skólunum? Dóra Þorleifsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægasta atkvæðið Kristbjörg Þórisdóttir skrifar Skoðun Nálgunarbann Fjölnir Sæmundsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Kosningasigur fyrir dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Í morgun vöknuðum við á merkilegum tíma Silja Rún Friðriksdóttir skrifar Skoðun Hálft líf heimilislausra kvenna Kristín I. Pálsdóttir,Halldóra R. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Snúum samfélagi af rangri leið Finnbjörn A. Hermansson skrifar Skoðun Heiðarleiki er ófrávíkjanleg krafa Unnar Þór Sæmundsson skrifar Sjá meira
Undanfarið hefur verið vinsælt að halda því fram á samfélagsmiðlum að næringarráðleggingar beri ábyrgð á öllum mögulegum heilsufarsvandamálum fólks í vestrænum löndum. En bíddu nú við, stenst það? Hversu margir fara eftir næringarráðleggingunum í raun og veru? Samkvæmt landskönnun um mataræði Íslendinga þá eru í raun mjög fáir sem fylgja ráðleggingum og því ekki hægt að fullyrða að næringarráðleggingarnar sjálfar séu rót heilsufarslegra vandamála. Sem dæmi má nefna að ráðleggingar hafa alltaf ráðlagt að forðast að mestu mikið unninn mat og velja frekar heil óunnin matvæli. Þrátt fyrir það þá er unninn matur stór hluti vestræns mataræðis í dag, þvert á hvað ráðleggingar leggja til og hafa lagt til í nokkra áratugi. Mataræðið einkennist þannig af saltneyslu sem er vel yfir ráðlögðum skammti. Þar að auki ná aðeins 2% landsmanna tilskildum dagskammti af ávöxtum og grænmeti, sem eru fimm skammtar á dag, þrátt fyrir ítrekaða áherslu á mikilvægi þessara matvæla í ráðleggingum. Sömu sögu er að segja af neyslu heilkorns, en einungis um einn af hverjum fjórum landsmönnum nær viðmiðum um neyslu á heilkornavörum og þar af leiðandi trefjum. Raunin er nefnilega sú að þó þekkingin sé til staðar þá er ekki þar með sagt að hún heimfærist inn í líf fólks. Það þýðir ekki að vísindalegur grunnur þurfi að breytast, enda virka vísindin ekki þannig. Heldur fremur að aðferðir og fjármagn til að styðja við fólk og samfélög í þekkingu og heilsutengdum venjum þurfi að eflast. Vísindi og hlutleysi í ráðleggingum Vísindi miða að því að vega og meta hvað niðurstöður rannsókna segja í heild og byggja þannig upp gagnreynda þekkingu. Markmið vísindarannsókna er ekki að styðja ákveðna skoðun heldur að spyrja spurninga og leita svo svara á kerfisbundinn og hlutlausan hátt. Þessir ferlar gera það að verkum að vísindi eru stöðugt í endurskoðun og miðast alltaf við að bæta þekkingu í takt við nýjar upplýsingar. Þótt einstaka rannsóknir geti gefið ólíkar niðurstöður, þá eru ráðleggingar byggðar á samræmdum niðurstöðum allra rannsókna þar sem vægi og gæði eru tekin inn í myndina. Öfgafullar upphrópanir um næringu á samfélagsmiðlum Öfgafullar yfirlýsingar eða upphrópanir um næringu eru oft vinsælar á samfélagsmiðlum og vekja gjarnan mikla athygli. Það hefur þó sýnt sig að slíkar upphrópanir stuðla ekki að bættum lífsvenjum nema til skamms tíma, og geta jafnvel aukið óöryggi og kvíða fólks gagnvart næringu. Þær innihalda líka oft misvísandi og ruglandi skilaboð eða stífar reglur sem getur verið erfitt að fylgja eftir til lengri tíma. Þessi nálgun skilar því ólíklega árangri til lengri tíma litið. Þar að auki getur of mikil áhersla á einstök matvæli eða næringarefni leitt til ranghugmynda eða óþarfa hræðslu. Tengsl mataræðis og heilsu eru alltaf margslungin og snúast gjarnan um fæðumynstur og venjur heilt yfir. Almennt getur það því verið virkilega bjagað að leggja áherslu á einstök innihaldsefni/matvæli og mála þau upp sem eitthvað hræðilegt/frábært. Skortur á vísindalegum grunni Öfgafull skilaboð á samfélagsmiðlum og annars staðar hafa sjaldan góð vísindaleg rök á bak við sig, þar sem ráðleggingar um næringu byggja á heildrænu fæðusamspili frekar en stökum innihaldsefnum. Þá virkar betur að leggja áherslu á heildstætt hollt og næringarríkt mataræði til að styðja við heilbrigði í stað þess að beina sjónum að einstaka fæðutegundum eða næringarefnum. Upphrópanir um að tiltekin matvæli séu hættuleg eða valdi skaða á heilsu geta valdið óþarfa kvíða og óöryggi varðandi mat og næringu. Þetta getur jafnvel leitt til þess að fólk forðast matvæli sem í raun er óhætt að neyta sem hluta af fjölbreyttu mataræði. Þá eru jafnvel dæmi um það að fólk forðist næringarrík matvæli og fylgi mjög stífum reglum sem erfitt er að halda til lengdar og engin ástæða var til þess að setja til að byrja með. Varanlegar breytingar byggjast gjarnan á litlum skrefum og breytingum á venjum sem fólk getur viðhaldið án þess að upplifa stöðuga streitu eða sektarkennd. Þegar ráðleggingar eru jákvæðar og raunhæfar þar sem stuðst er við viðurkenndar rannsóknir og heildstæða nálgun, er fólk líklegra til að þróa með sér hollari venjur sem eru viðráðanlegar til lengri tíma og bæta heilsu fólks til lengri tíma litið. Ráðleggingar um næringu eru þó alls ekki stífar reglur heldur viðmið/upplýsingar byggt á bestu vísindalegu þekkingu sem við höfum hverju sinni og þau sem vilja geta nýtt sér til að næra sig sem best í takt við eigin þarfir. Þar sem við höldum út aðgangi á samfélagsmiðlum tengda fræðslu um næringu, viljum við að lokum þakka þeim fyrir sem reglulega senda okkur skilaboð með hugmyndum, spurningum og áhugaverðum og þroskandi samtölum. Þið gefið okkur ástæðu og orku til að halda áfram að fræða. Einnig viljum við þakka öllum þeim karlmönnum sem vilja kenna okkur sitthvað um efnið og saka okkur um hroka. Þið sýnið okkur að hér sé sannarlega þörf á áframhaldandi fræðslu. Fyrir áhugasama má fræðast um allskonar næringarmál og mýtuleiðréttingar hér. Höfundar eru löggiltur næringarfræðingur og meistaranemi í klínískri næringarfræði.
Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir Skoðun
Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar
Skoðun Er lausnin í leikskólamálum að grafa undan atvinnuþátttöku og jafnrétti? Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar
Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun Skautaíþróttir í Reykjavík í dauðafæri - kýlum á stækkun Skautahallarinnar Bjarni Helgason skrifar
Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir Skoðun