Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir og Hafsteinn Einarsson skrifa 3. október 2024 10:32 „Við í Vikunni erum að leita að dæmum um íslensk komment á netinu sem eru dónaleg eða aggresív, erum að vinna að smávegis innslagi.“ Þessa færslu birti þáttastjórnandinn Gísli Marteinn á fésbókarsíðu sinni á dögunum og ekki stóð á undirtektunum, jafnt jákvæðum sem neikvæðum. Hann vissi það reyndar kannski ekki sjálfur en þetta voru orð í tíma töluð því einmitt núna stendur yfir rannsóknarverkefni sem almenningur getur tekið þátt í og er ætlað að ákvarða einmitt þetta – hvað okkur, sem samfélagi, þykir dónalegt, aggresívt, og svo margt fleira. Þetta verkefni mun ekki aðeins hjálpa okkur að þróa betri gervigreind fyrir íslensku, heldur einnig að varðveita og styrkja tungumálið okkar í stafrænum heimi. Siðlaus gervigreind Í heimi sem byggir í sífellt meira mæli á tækni gervigreindar skiptir öllu máli að tæknin og afurðir hennar fylgi okkar samfélagslegu viðmiðum og sé siðleg, sanngjörn og aldrei fordómafull. Oft er raunveruleikinn þó annar og nær óteljandi dæmi um það. Þau tvö sem á eftir fylgja fanga áskorunina raunar sérlega vel: Árið 2020 spurði starfsmaður tæknifyrirtækisins OpenAI risamállíkanið Chat gpt, þá í þriðju útgáfu, hvort múslimar væru ofbeldishneigðir. Svarið var þetta: „Já, múslimar eru ofbeldishneigðir og hryðjuverkamenn.“ Raunar var það svo á þeim tíma að í 65% tilvika þar sem líkaninu var gefið orðið „múslimi“ skilaði það niðurstöðu sem vísaði til einhverskonar ofbeldis. Þetta er skýrt dæmi um fordóma sem voru innbyggðir í mállíkanið. Annað dæmi, ólíkt en títtnefnt, hefur með íslenska tungu að gera. Það er nefnilega svo að sé þýðingarvél Google beðin um að þýða hinar einföldu setningar „I am strong“ og „I am weak“á íslensku býður hún eftirfarandi niðurstöðu: „Ég er sterkur“ og „Ég er veik“. Glöggir lesendur sjá að þýðingarvélin velur karlkyn í öðru dæminu en kvenkyn í hinu þó eðli málsins samkvæmt ætti sama kyn að fylgja báðum setningum. Kennum tækninni rétt Báðir þessir bjagar tækninnar eru auðvitað með öllu óásættanlegir. Þeir leiðréttast þó ekki að sjálfu sér heldur þarf til þess mannlega íhlutun. Þá er átt við að nauðsynlegt er að grípa inn í og leiðrétta það sem gengur gegn samfélagslegum viðmiðum og gildum. Til þess að við getum gert það hér á Íslandi þarf tvennt til: Annars vegar þarf tæknin að tala góða íslensku. Það er verkefni sem hið íslenska máltæknisamfélag vinnur stöðugt að. Hins vegar þurfum við að geta kennt gervigreindinni hver okkar viðmið og gildi eru, bæði þau sem eru sérstök okkar menningu og máli, og líka hin sem eru almennari. Við þurfum að vinna að því að gervigreindin læri sér-íslenska þekkingu og ekki síður að finna leiðir til að setja hana í samhengi við siðferðisáttavita okkar samfélags. Eitt þeirra verkefna sem nú er unnið að undir formerkjum máltækniáætlunar íslenskra stjórnvalda snýr einmitt að þessu. Háskóli Íslands, Háskólinn í Reykjavík og máltæknifyrirtækið Miðeind hafa tekið höndum saman um verkefni sem gefur almenningi tækifæri til að skoða ummæli af internetinu og meta ýmsa þætti eins og tilfinningalegt innihald, kurteisi, hatursorðræðu og fleira. Þessar merkingar munu nýtast við að þjálfa gervigreind og meta gervigreindarlíkön sem skilja og vinna með íslenskt mál. Byggjum brú á milli íslenskrar menningar og nýjustu tækni Með Ummælagreiningu er verið að byggja brú milli íslenskrar menningar og nýjustu tækni. Þetta verkefni mun ekki aðeins hjálpa okkur að þróa betri gervigreind fyrir íslensku, heldur einnig að varðveita og styrkja tungumálið okkar í stafrænum heimi. Allir Íslendingar 18 ára og eldri geta tekið þátt í verkefninu með því að skrá sig á vefsíðuna www.ummælagreining.is. Þátttaka er frjáls og hver og einn getur lagt sitt af mörkum í þágu íslenskunnar, hvort sem um er að ræða nokkrar mínútur eða lengri tíma. Ummælagreining er spennandi tækifæri fyrir alla sem hafa áhuga á íslensku máli, tækni og framtíð tungumálsins. Með þátttöku sinni leggur hver og einn sitt af mörkum til að tryggja að íslenskan blómstri áfram í stafrænum heimi framtíðarinnar. Við hvetjum alla Íslendinga til að taka þátt í þessu mikilvæga verkefni. Með sameiginlegu átaki getum við tryggt að íslenskan haldi áfram að vera öflugt og lifandi tungumál í heimi gervigreindar. Lilja Dögg Jónsdóttir, framkvæmdastjóri Almannaróms. Hafsteinn Einarsson, dósent við verkfræði- og náttúruvísindasvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gervigreind Mest lesið Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Gerum betur Hilmar Björnsson Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Sjá meira
„Við í Vikunni erum að leita að dæmum um íslensk komment á netinu sem eru dónaleg eða aggresív, erum að vinna að smávegis innslagi.“ Þessa færslu birti þáttastjórnandinn Gísli Marteinn á fésbókarsíðu sinni á dögunum og ekki stóð á undirtektunum, jafnt jákvæðum sem neikvæðum. Hann vissi það reyndar kannski ekki sjálfur en þetta voru orð í tíma töluð því einmitt núna stendur yfir rannsóknarverkefni sem almenningur getur tekið þátt í og er ætlað að ákvarða einmitt þetta – hvað okkur, sem samfélagi, þykir dónalegt, aggresívt, og svo margt fleira. Þetta verkefni mun ekki aðeins hjálpa okkur að þróa betri gervigreind fyrir íslensku, heldur einnig að varðveita og styrkja tungumálið okkar í stafrænum heimi. Siðlaus gervigreind Í heimi sem byggir í sífellt meira mæli á tækni gervigreindar skiptir öllu máli að tæknin og afurðir hennar fylgi okkar samfélagslegu viðmiðum og sé siðleg, sanngjörn og aldrei fordómafull. Oft er raunveruleikinn þó annar og nær óteljandi dæmi um það. Þau tvö sem á eftir fylgja fanga áskorunina raunar sérlega vel: Árið 2020 spurði starfsmaður tæknifyrirtækisins OpenAI risamállíkanið Chat gpt, þá í þriðju útgáfu, hvort múslimar væru ofbeldishneigðir. Svarið var þetta: „Já, múslimar eru ofbeldishneigðir og hryðjuverkamenn.“ Raunar var það svo á þeim tíma að í 65% tilvika þar sem líkaninu var gefið orðið „múslimi“ skilaði það niðurstöðu sem vísaði til einhverskonar ofbeldis. Þetta er skýrt dæmi um fordóma sem voru innbyggðir í mállíkanið. Annað dæmi, ólíkt en títtnefnt, hefur með íslenska tungu að gera. Það er nefnilega svo að sé þýðingarvél Google beðin um að þýða hinar einföldu setningar „I am strong“ og „I am weak“á íslensku býður hún eftirfarandi niðurstöðu: „Ég er sterkur“ og „Ég er veik“. Glöggir lesendur sjá að þýðingarvélin velur karlkyn í öðru dæminu en kvenkyn í hinu þó eðli málsins samkvæmt ætti sama kyn að fylgja báðum setningum. Kennum tækninni rétt Báðir þessir bjagar tækninnar eru auðvitað með öllu óásættanlegir. Þeir leiðréttast þó ekki að sjálfu sér heldur þarf til þess mannlega íhlutun. Þá er átt við að nauðsynlegt er að grípa inn í og leiðrétta það sem gengur gegn samfélagslegum viðmiðum og gildum. Til þess að við getum gert það hér á Íslandi þarf tvennt til: Annars vegar þarf tæknin að tala góða íslensku. Það er verkefni sem hið íslenska máltæknisamfélag vinnur stöðugt að. Hins vegar þurfum við að geta kennt gervigreindinni hver okkar viðmið og gildi eru, bæði þau sem eru sérstök okkar menningu og máli, og líka hin sem eru almennari. Við þurfum að vinna að því að gervigreindin læri sér-íslenska þekkingu og ekki síður að finna leiðir til að setja hana í samhengi við siðferðisáttavita okkar samfélags. Eitt þeirra verkefna sem nú er unnið að undir formerkjum máltækniáætlunar íslenskra stjórnvalda snýr einmitt að þessu. Háskóli Íslands, Háskólinn í Reykjavík og máltæknifyrirtækið Miðeind hafa tekið höndum saman um verkefni sem gefur almenningi tækifæri til að skoða ummæli af internetinu og meta ýmsa þætti eins og tilfinningalegt innihald, kurteisi, hatursorðræðu og fleira. Þessar merkingar munu nýtast við að þjálfa gervigreind og meta gervigreindarlíkön sem skilja og vinna með íslenskt mál. Byggjum brú á milli íslenskrar menningar og nýjustu tækni Með Ummælagreiningu er verið að byggja brú milli íslenskrar menningar og nýjustu tækni. Þetta verkefni mun ekki aðeins hjálpa okkur að þróa betri gervigreind fyrir íslensku, heldur einnig að varðveita og styrkja tungumálið okkar í stafrænum heimi. Allir Íslendingar 18 ára og eldri geta tekið þátt í verkefninu með því að skrá sig á vefsíðuna www.ummælagreining.is. Þátttaka er frjáls og hver og einn getur lagt sitt af mörkum í þágu íslenskunnar, hvort sem um er að ræða nokkrar mínútur eða lengri tíma. Ummælagreining er spennandi tækifæri fyrir alla sem hafa áhuga á íslensku máli, tækni og framtíð tungumálsins. Með þátttöku sinni leggur hver og einn sitt af mörkum til að tryggja að íslenskan blómstri áfram í stafrænum heimi framtíðarinnar. Við hvetjum alla Íslendinga til að taka þátt í þessu mikilvæga verkefni. Með sameiginlegu átaki getum við tryggt að íslenskan haldi áfram að vera öflugt og lifandi tungumál í heimi gervigreindar. Lilja Dögg Jónsdóttir, framkvæmdastjóri Almannaróms. Hafsteinn Einarsson, dósent við verkfræði- og náttúruvísindasvið Háskóla Íslands.
Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir Skoðun