Á samráð heima í stjórnmálum? Gísli Rafn Ólafsson skrifar 6. desember 2022 09:01 Við Íslendingar erum stolt af því að vera lýðræðisþjóð. Á fjögurra ára fresti kjósum við fulltrúa til þess að stjórna landinu og setja okkur lög. Margir spyrja sig hins vegar hvort fólk sem býr við fulltrúalýðræði geti í raun og veru ráðið einhverju um þær ákvarðanir sem teknar eru í umboði þess. Er í raun eitthvað hlustað á skoðanir fólks, nema kannski bara í aðdraganda kosninga og þá bara til þess að fá viðkomandi til þess að kjósa miðað við loforð sem strax eftir kosningar eru svikin? Á undanförnum áratugum hefur hugmyndin um íbúalýðræði fengið aukinn stuðning, eins og sjá má til dæmis í tillögum stjórnlagaráðs að nýrri stjórnarskrá þar sem bæði er hægt að fara fram á þjóðaratkvæðagreiðslu um mál, og sömuleiðis að ákveðið hlutfall kjósenda geti lagt fram frumvarp til samþykktar á Alþingi. Í þingsköpum Alþingis segir “Nefnd getur við umfjöllun máls óskað skriflegra umsagna um það frá aðilum utan þings. Á sama hátt geta þeir er mál varðar komið skriflegum athugasemdum sínum að eigin frumkvæði á framfæri við nefnd. Sömuleiðis getur nefnd samþykkt að taka við gestum og hlýða á mál þeirra.” Með þessu ákvæði í þingsköpum er komið til móts við þá hugmynd að mikilvægt sé að fá álit einstaklinga, stofnana, félagasamtaka og fyrirtækja á þeim lögum sem verið er að setja eða breyta hverju sinni. Þó svo um valkvætt ákvæði sé að ræða er í flestum tilfellum hafður sá háttur á að frumvörp og þingsályktanir eru sendar út af nefndinni til umsagnaraðila. Úr þeim hópi eru síðan valdir ákveðnir aðilar sem nefndarmönnum gefst kostur á að spyrja nánar út í sína umsögn. Allt hljómar þetta gott og vel og utan frá lítur þetta út eins og virkilega sé hlustað á álit þeirra aðila sem hafa aðkomu að viðkomandi máli. Raunveruleikinn er hins vegar sá að hlustað er á fæstar þær athugasemdir sem berast, nema að þær bendi á þeim mun alvarlegri ágalla á málinu. Það er þó þannig að orðið er við nær öllum athugasemdum sem koma frá því ráðuneyti sem samdi frumvarpið, en oft uppgötva þau ágalla eða hluti sem betur mættu fara eftir að frumvarpinu er skilað inn til þingsins. Sem nýr þingmaður þá sit ég oft hissa á nefndarfundum þar sem lögmætar og góðar ábendingar koma fram hjá umsagnaraðila, en fulltrúar stjórnarmeirihlutans velja að hunsa þær ábendingar, greinilega af ótta við að styggja viðkomandi ráðherra. Í besta falli leiða þessar athugasemdir til þess að búinn er til texti í nefndaráliti þar sem áhyggjur eru nefndar, en hnýtt við setninguna að ekki sé talin þörf á að taka á þeirri athugasemd. Árið 1969 skrifaði Sherry nokkur Arnstein merka grein um hvernig efla mætti þátttöku almennings í ákvarðanatöku. Hún flokkaði stig þátttökunnar niður í 8 stigvaxandi þrep sem að endanum leiddu til beins íbúalýðræðis í formi íbúavalds. Sé litið til skilgreiningar Arnstein þá má segja að samráð á Alþingi falli í besta lagi undir það sem hún skilgreindi sem málamyndaaðgerðir, en undir það féllu aðgerðir þar sem valdhafar viltu sýn fyrir íbúum með því að gefa það í skyn að hlustað væri á þau, en í raun væri allt slíkt einungis til málamynda og nær engar athugasemdir náðu að hafa áhrif á ákvarðanatökuna. Stigi Arnsteins úr mastersritgerð Ellu Kristínar Karlsdóttur, október 2008. Þess væri óskandi að fleiri alþingismenn legðu við hlustir þegar athugasemdir og umsagnir berast og sýndu það þor að gera breytingar til hins betra á þeim frumvörpum og þingsályktunum sem berast inn á þingið frá framkvæmdavaldinu. Óttinn við að fara gegn ráðleggingum embættismanna í ráðuneytum og þar með styggja ráðherra og skapa óróa í nú þegar brothættu ríkisstjórnarsamstarfinu virðist vera of mikill til þess að þingmenn þori að fylgja sannfæringu sinni. Ef ekki á að hlusta á athugasemdir, þá getum við allt eins sleppt því að óska eftir umsögnum og sparað þannig viðkomandi aðilum þá miklu vinnu sem fylgir því að skrifa og skila þeim inn fyrir þann mikla fjölda mála sem koma fyrir Alþingi. Þingmönnum ber skylda til að gera betur við lýðræðið og raddir fólksins. Höfundur er þingmaður Pírata. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gísli Rafn Ólafsson Píratar Alþingi Stjórnsýsla Mest lesið Fækkum kennurum um 90% Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar - Salómonsdómur, lög og ólög Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Fullvalda utan sambandsríkja Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Sjálfstæðir grunnskólar í hættu Benedikt S. Benediktsson Skoðun Uppsagnarbréf til góða fólksins Daníel Freyr Jónsson Skoðun VII. Aðförin að Ólafi Jóhannessyni Hafþór S. Ciesielski Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson Skoðun Halldór 29.03.2025 Halldór Ósunginn óður til doktorsnema Styrmir Hallsson Skoðun Áskoranir og tækni í heilbrigðisþjónustu Teitur Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Þjóðaröryggi að vera aðildarríki að Evrópusambandinu skrifar Skoðun Fullvalda utan sambandsríkja Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar - Salómonsdómur, lög og ólög Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Sjálfstæðir grunnskólar í hættu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Borgaralegur vígbúnaður Dr. Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Áskoranir og tækni í heilbrigðisþjónustu Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Ósunginn óður til doktorsnema Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Frjáls umræða ekki lengur leyfð í USA – Skoðanafrelsi í hættu – Amerískt Gestapo í uppsiglingu? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Tannhjól í mulningsvél? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Fækkum kennurum um 90% Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Uppsagnarbréf til góða fólksins Daníel Freyr Jónsson skrifar Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar Skoðun Vilji til að rjúfa kyrrstöðu í húsnæðiskreppunni Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson skrifar Skoðun Veit sem sagt Grímur betur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig talar maður við tölvur og hafa vélar rökhugsun? Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Verkin sem ríkisstjórnin verður dæmd af Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn gegn fjölskyldusameiningum? Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Sjá meira
Við Íslendingar erum stolt af því að vera lýðræðisþjóð. Á fjögurra ára fresti kjósum við fulltrúa til þess að stjórna landinu og setja okkur lög. Margir spyrja sig hins vegar hvort fólk sem býr við fulltrúalýðræði geti í raun og veru ráðið einhverju um þær ákvarðanir sem teknar eru í umboði þess. Er í raun eitthvað hlustað á skoðanir fólks, nema kannski bara í aðdraganda kosninga og þá bara til þess að fá viðkomandi til þess að kjósa miðað við loforð sem strax eftir kosningar eru svikin? Á undanförnum áratugum hefur hugmyndin um íbúalýðræði fengið aukinn stuðning, eins og sjá má til dæmis í tillögum stjórnlagaráðs að nýrri stjórnarskrá þar sem bæði er hægt að fara fram á þjóðaratkvæðagreiðslu um mál, og sömuleiðis að ákveðið hlutfall kjósenda geti lagt fram frumvarp til samþykktar á Alþingi. Í þingsköpum Alþingis segir “Nefnd getur við umfjöllun máls óskað skriflegra umsagna um það frá aðilum utan þings. Á sama hátt geta þeir er mál varðar komið skriflegum athugasemdum sínum að eigin frumkvæði á framfæri við nefnd. Sömuleiðis getur nefnd samþykkt að taka við gestum og hlýða á mál þeirra.” Með þessu ákvæði í þingsköpum er komið til móts við þá hugmynd að mikilvægt sé að fá álit einstaklinga, stofnana, félagasamtaka og fyrirtækja á þeim lögum sem verið er að setja eða breyta hverju sinni. Þó svo um valkvætt ákvæði sé að ræða er í flestum tilfellum hafður sá háttur á að frumvörp og þingsályktanir eru sendar út af nefndinni til umsagnaraðila. Úr þeim hópi eru síðan valdir ákveðnir aðilar sem nefndarmönnum gefst kostur á að spyrja nánar út í sína umsögn. Allt hljómar þetta gott og vel og utan frá lítur þetta út eins og virkilega sé hlustað á álit þeirra aðila sem hafa aðkomu að viðkomandi máli. Raunveruleikinn er hins vegar sá að hlustað er á fæstar þær athugasemdir sem berast, nema að þær bendi á þeim mun alvarlegri ágalla á málinu. Það er þó þannig að orðið er við nær öllum athugasemdum sem koma frá því ráðuneyti sem samdi frumvarpið, en oft uppgötva þau ágalla eða hluti sem betur mættu fara eftir að frumvarpinu er skilað inn til þingsins. Sem nýr þingmaður þá sit ég oft hissa á nefndarfundum þar sem lögmætar og góðar ábendingar koma fram hjá umsagnaraðila, en fulltrúar stjórnarmeirihlutans velja að hunsa þær ábendingar, greinilega af ótta við að styggja viðkomandi ráðherra. Í besta falli leiða þessar athugasemdir til þess að búinn er til texti í nefndaráliti þar sem áhyggjur eru nefndar, en hnýtt við setninguna að ekki sé talin þörf á að taka á þeirri athugasemd. Árið 1969 skrifaði Sherry nokkur Arnstein merka grein um hvernig efla mætti þátttöku almennings í ákvarðanatöku. Hún flokkaði stig þátttökunnar niður í 8 stigvaxandi þrep sem að endanum leiddu til beins íbúalýðræðis í formi íbúavalds. Sé litið til skilgreiningar Arnstein þá má segja að samráð á Alþingi falli í besta lagi undir það sem hún skilgreindi sem málamyndaaðgerðir, en undir það féllu aðgerðir þar sem valdhafar viltu sýn fyrir íbúum með því að gefa það í skyn að hlustað væri á þau, en í raun væri allt slíkt einungis til málamynda og nær engar athugasemdir náðu að hafa áhrif á ákvarðanatökuna. Stigi Arnsteins úr mastersritgerð Ellu Kristínar Karlsdóttur, október 2008. Þess væri óskandi að fleiri alþingismenn legðu við hlustir þegar athugasemdir og umsagnir berast og sýndu það þor að gera breytingar til hins betra á þeim frumvörpum og þingsályktunum sem berast inn á þingið frá framkvæmdavaldinu. Óttinn við að fara gegn ráðleggingum embættismanna í ráðuneytum og þar með styggja ráðherra og skapa óróa í nú þegar brothættu ríkisstjórnarsamstarfinu virðist vera of mikill til þess að þingmenn þori að fylgja sannfæringu sinni. Ef ekki á að hlusta á athugasemdir, þá getum við allt eins sleppt því að óska eftir umsögnum og sparað þannig viðkomandi aðilum þá miklu vinnu sem fylgir því að skrifa og skila þeim inn fyrir þann mikla fjölda mála sem koma fyrir Alþingi. Þingmönnum ber skylda til að gera betur við lýðræðið og raddir fólksins. Höfundur er þingmaður Pírata.
Skoðun Frjáls umræða ekki lengur leyfð í USA – Skoðanafrelsi í hættu – Amerískt Gestapo í uppsiglingu? Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar
Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar
Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar