Á samráð heima í stjórnmálum? Gísli Rafn Ólafsson skrifar 6. desember 2022 09:01 Við Íslendingar erum stolt af því að vera lýðræðisþjóð. Á fjögurra ára fresti kjósum við fulltrúa til þess að stjórna landinu og setja okkur lög. Margir spyrja sig hins vegar hvort fólk sem býr við fulltrúalýðræði geti í raun og veru ráðið einhverju um þær ákvarðanir sem teknar eru í umboði þess. Er í raun eitthvað hlustað á skoðanir fólks, nema kannski bara í aðdraganda kosninga og þá bara til þess að fá viðkomandi til þess að kjósa miðað við loforð sem strax eftir kosningar eru svikin? Á undanförnum áratugum hefur hugmyndin um íbúalýðræði fengið aukinn stuðning, eins og sjá má til dæmis í tillögum stjórnlagaráðs að nýrri stjórnarskrá þar sem bæði er hægt að fara fram á þjóðaratkvæðagreiðslu um mál, og sömuleiðis að ákveðið hlutfall kjósenda geti lagt fram frumvarp til samþykktar á Alþingi. Í þingsköpum Alþingis segir “Nefnd getur við umfjöllun máls óskað skriflegra umsagna um það frá aðilum utan þings. Á sama hátt geta þeir er mál varðar komið skriflegum athugasemdum sínum að eigin frumkvæði á framfæri við nefnd. Sömuleiðis getur nefnd samþykkt að taka við gestum og hlýða á mál þeirra.” Með þessu ákvæði í þingsköpum er komið til móts við þá hugmynd að mikilvægt sé að fá álit einstaklinga, stofnana, félagasamtaka og fyrirtækja á þeim lögum sem verið er að setja eða breyta hverju sinni. Þó svo um valkvætt ákvæði sé að ræða er í flestum tilfellum hafður sá háttur á að frumvörp og þingsályktanir eru sendar út af nefndinni til umsagnaraðila. Úr þeim hópi eru síðan valdir ákveðnir aðilar sem nefndarmönnum gefst kostur á að spyrja nánar út í sína umsögn. Allt hljómar þetta gott og vel og utan frá lítur þetta út eins og virkilega sé hlustað á álit þeirra aðila sem hafa aðkomu að viðkomandi máli. Raunveruleikinn er hins vegar sá að hlustað er á fæstar þær athugasemdir sem berast, nema að þær bendi á þeim mun alvarlegri ágalla á málinu. Það er þó þannig að orðið er við nær öllum athugasemdum sem koma frá því ráðuneyti sem samdi frumvarpið, en oft uppgötva þau ágalla eða hluti sem betur mættu fara eftir að frumvarpinu er skilað inn til þingsins. Sem nýr þingmaður þá sit ég oft hissa á nefndarfundum þar sem lögmætar og góðar ábendingar koma fram hjá umsagnaraðila, en fulltrúar stjórnarmeirihlutans velja að hunsa þær ábendingar, greinilega af ótta við að styggja viðkomandi ráðherra. Í besta falli leiða þessar athugasemdir til þess að búinn er til texti í nefndaráliti þar sem áhyggjur eru nefndar, en hnýtt við setninguna að ekki sé talin þörf á að taka á þeirri athugasemd. Árið 1969 skrifaði Sherry nokkur Arnstein merka grein um hvernig efla mætti þátttöku almennings í ákvarðanatöku. Hún flokkaði stig þátttökunnar niður í 8 stigvaxandi þrep sem að endanum leiddu til beins íbúalýðræðis í formi íbúavalds. Sé litið til skilgreiningar Arnstein þá má segja að samráð á Alþingi falli í besta lagi undir það sem hún skilgreindi sem málamyndaaðgerðir, en undir það féllu aðgerðir þar sem valdhafar viltu sýn fyrir íbúum með því að gefa það í skyn að hlustað væri á þau, en í raun væri allt slíkt einungis til málamynda og nær engar athugasemdir náðu að hafa áhrif á ákvarðanatökuna. Stigi Arnsteins úr mastersritgerð Ellu Kristínar Karlsdóttur, október 2008. Þess væri óskandi að fleiri alþingismenn legðu við hlustir þegar athugasemdir og umsagnir berast og sýndu það þor að gera breytingar til hins betra á þeim frumvörpum og þingsályktunum sem berast inn á þingið frá framkvæmdavaldinu. Óttinn við að fara gegn ráðleggingum embættismanna í ráðuneytum og þar með styggja ráðherra og skapa óróa í nú þegar brothættu ríkisstjórnarsamstarfinu virðist vera of mikill til þess að þingmenn þori að fylgja sannfæringu sinni. Ef ekki á að hlusta á athugasemdir, þá getum við allt eins sleppt því að óska eftir umsögnum og sparað þannig viðkomandi aðilum þá miklu vinnu sem fylgir því að skrifa og skila þeim inn fyrir þann mikla fjölda mála sem koma fyrir Alþingi. Þingmönnum ber skylda til að gera betur við lýðræðið og raddir fólksins. Höfundur er þingmaður Pírata. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gísli Rafn Ólafsson Píratar Alþingi Stjórnsýsla Mest lesið Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Veistu þitt skýjaspor? Hólmfríður Rut Einarsdóttir,Þóra Rut Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Sjá meira
Við Íslendingar erum stolt af því að vera lýðræðisþjóð. Á fjögurra ára fresti kjósum við fulltrúa til þess að stjórna landinu og setja okkur lög. Margir spyrja sig hins vegar hvort fólk sem býr við fulltrúalýðræði geti í raun og veru ráðið einhverju um þær ákvarðanir sem teknar eru í umboði þess. Er í raun eitthvað hlustað á skoðanir fólks, nema kannski bara í aðdraganda kosninga og þá bara til þess að fá viðkomandi til þess að kjósa miðað við loforð sem strax eftir kosningar eru svikin? Á undanförnum áratugum hefur hugmyndin um íbúalýðræði fengið aukinn stuðning, eins og sjá má til dæmis í tillögum stjórnlagaráðs að nýrri stjórnarskrá þar sem bæði er hægt að fara fram á þjóðaratkvæðagreiðslu um mál, og sömuleiðis að ákveðið hlutfall kjósenda geti lagt fram frumvarp til samþykktar á Alþingi. Í þingsköpum Alþingis segir “Nefnd getur við umfjöllun máls óskað skriflegra umsagna um það frá aðilum utan þings. Á sama hátt geta þeir er mál varðar komið skriflegum athugasemdum sínum að eigin frumkvæði á framfæri við nefnd. Sömuleiðis getur nefnd samþykkt að taka við gestum og hlýða á mál þeirra.” Með þessu ákvæði í þingsköpum er komið til móts við þá hugmynd að mikilvægt sé að fá álit einstaklinga, stofnana, félagasamtaka og fyrirtækja á þeim lögum sem verið er að setja eða breyta hverju sinni. Þó svo um valkvætt ákvæði sé að ræða er í flestum tilfellum hafður sá háttur á að frumvörp og þingsályktanir eru sendar út af nefndinni til umsagnaraðila. Úr þeim hópi eru síðan valdir ákveðnir aðilar sem nefndarmönnum gefst kostur á að spyrja nánar út í sína umsögn. Allt hljómar þetta gott og vel og utan frá lítur þetta út eins og virkilega sé hlustað á álit þeirra aðila sem hafa aðkomu að viðkomandi máli. Raunveruleikinn er hins vegar sá að hlustað er á fæstar þær athugasemdir sem berast, nema að þær bendi á þeim mun alvarlegri ágalla á málinu. Það er þó þannig að orðið er við nær öllum athugasemdum sem koma frá því ráðuneyti sem samdi frumvarpið, en oft uppgötva þau ágalla eða hluti sem betur mættu fara eftir að frumvarpinu er skilað inn til þingsins. Sem nýr þingmaður þá sit ég oft hissa á nefndarfundum þar sem lögmætar og góðar ábendingar koma fram hjá umsagnaraðila, en fulltrúar stjórnarmeirihlutans velja að hunsa þær ábendingar, greinilega af ótta við að styggja viðkomandi ráðherra. Í besta falli leiða þessar athugasemdir til þess að búinn er til texti í nefndaráliti þar sem áhyggjur eru nefndar, en hnýtt við setninguna að ekki sé talin þörf á að taka á þeirri athugasemd. Árið 1969 skrifaði Sherry nokkur Arnstein merka grein um hvernig efla mætti þátttöku almennings í ákvarðanatöku. Hún flokkaði stig þátttökunnar niður í 8 stigvaxandi þrep sem að endanum leiddu til beins íbúalýðræðis í formi íbúavalds. Sé litið til skilgreiningar Arnstein þá má segja að samráð á Alþingi falli í besta lagi undir það sem hún skilgreindi sem málamyndaaðgerðir, en undir það féllu aðgerðir þar sem valdhafar viltu sýn fyrir íbúum með því að gefa það í skyn að hlustað væri á þau, en í raun væri allt slíkt einungis til málamynda og nær engar athugasemdir náðu að hafa áhrif á ákvarðanatökuna. Stigi Arnsteins úr mastersritgerð Ellu Kristínar Karlsdóttur, október 2008. Þess væri óskandi að fleiri alþingismenn legðu við hlustir þegar athugasemdir og umsagnir berast og sýndu það þor að gera breytingar til hins betra á þeim frumvörpum og þingsályktunum sem berast inn á þingið frá framkvæmdavaldinu. Óttinn við að fara gegn ráðleggingum embættismanna í ráðuneytum og þar með styggja ráðherra og skapa óróa í nú þegar brothættu ríkisstjórnarsamstarfinu virðist vera of mikill til þess að þingmenn þori að fylgja sannfæringu sinni. Ef ekki á að hlusta á athugasemdir, þá getum við allt eins sleppt því að óska eftir umsögnum og sparað þannig viðkomandi aðilum þá miklu vinnu sem fylgir því að skrifa og skila þeim inn fyrir þann mikla fjölda mála sem koma fyrir Alþingi. Þingmönnum ber skylda til að gera betur við lýðræðið og raddir fólksins. Höfundur er þingmaður Pírata.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun