Skaðleg efni leynast víða Ellen Geirsdóttir Håkansson skrifar 23. júní 2022 23:56 Umhverfisstofnun varar við skaðlegum efnum. Vísir/Vilhelm Gunnarsson Bergdís Björk Bæringsdóttir, sérfræðingur í þrávirkum efnum hjá Umhverfisstofnun segir PFAS efni leynast víða og geta valdið hinum ýmsu heilsukvillum eins og frjósemis- og skjaldkirtilsvandamálum. Bergdís svaraði helstu spurningum um PFAS efnin, hvað þau séu og hvað sé hægt að gera til að forðast þau í Reykjavík síðdegis í dag. Hún segir PFAS efnin vera stóran efnaflokk og séu þau aðallega notuð í vatns- og fitufráhrindandi tilgangi. „Það kom svo bara í ljós að þessi efni eru bara frekar skaðleg okkar heilsu, það voru nokkur takmörkuð. Eins og efnalöggjöfin okkar er í dag þá er eitt og eitt efni tekið í einu en ekki efna hópar eða svona lík, rosalega lík efni svo að framleiðendur fóru bara að svissa þeim út sem voru bönnuð, fóru bara í eitthvað annað.“ Bergdís segir Umhverfisstofnun vera að reyna að vekja athygli á því að þó sum efni séu bönnuð þurfi fólk að hafa auga með því hvað það notar dagsdaglega. Hún segir efnin í grunninn vera flúor efni, það sé þó öðruvísi en það sem við notum til þess að huga að tannheilsu. „Þetta er aðeins öðruvísi flúor og tengist aðeins öðruvísi, lítur aðeins öðruvísi út og af því að þetta er að hrinda frá vatni og fitu þá er þetta svo kjörið fyrir hvað sem er, eins og til dæmis pottar og pönnur. Þetta voru akkúrat efnin sem voru í teflon pönnunum.“ Efnin geti haft áhrif á heilsufar fólks Hún segir mikla umræðu hafa myndast um skaðsemi teflons í kringum 2011 og 2012 og hafi efnið verið bannað í kjölfarið. Annað líkt efni, PFOS hafi komið í stað PFAS. „PFOA sem sagt önnur skammstöfun en bara einblínum á að það er F þarna inni flúor, það er það sem að við viljum forðast, svo það er svona kjarninn“ Bergdís segir PFOS og PFOA notað í potta og pönnur, textíl, raftæki, snyrtivörur og matvælaumbúðir sem dæmi. Aðspurð hvernig efnin séu skaðleg fólki segir Bergdís vandamálið vera að þessi efni séu komin út um allt. Rannsóknir sýni að efnin hafi til dæmis áhrif á fæðingarþyngd nýbura ásamt fleiru. „Þetta getur haft áhrif á ónæmiskerfið og hormónatruflanir, frjósemi, bara ýmislegt. Við köllum sem sagt PFAS efni innkirtlatruflandi eða hormónahermandi. Þau sem sagt herma eftir hormónunum inni í líkamanum okkar, þykjast vera hormónin og trufla þannig líkamsstarfsemina, líkaminn gerir ekki greinarmun.“ Vísir/Hanna Andrésdóttir Margt sé hægt að gera til að forðast þessi efni Bergdís segir það vera margt sem fólk geti gert til þess að ganga úr skugga um að það sé ekki að kaupa vörur sem innihaldi þessi efni. „Það er svo mikið sem maður getur gert, til dæmis eins og PFAS efni og útivistarvörur, þetta er gígantískt stór markaður. Núna eru margir framleiðendur sem að vilja ekki hafa þessi efni og það er sem sagt svona merkispjald sem að þið getið leitað að. Þau eru bara þar sem verðmiðinn er, þá er svona grænn miði sem það stendur PFC free, þetta er oft á ensku, við erum náttúrulega oftast að flytja vörurnar okkar inn. Ef þið sjáið að það sé PFC free eða Fluorine free eða PFAS free, þetta eru oftast svona grænir miðar, að þá getið þið verið hundrað prósent viss um að það séu ekki þessi efni.“ Hún segir kaup á Svansmerkinu tryggja að þessi efni séu ekki í vörunni, þau rannsaki efni vel, fylgist með rannsóknum og taki efni úr vörum áður en löggjöf verði til þess. „Ef þið eruð að kaupa svansmerkt þá vitið þið hundrað prósent að það eru ekki hormónaraskandi efni, ekki ofnæmisvaldandi og ekkert að sem er vitað allaveganna að sé að trufla.“ Gullin regla vörukaupa Bergdís gefur neytendum gullna reglu til þess að fylgja varðandi innkaup á vörum sem þau vita lítið um. Hún segir gott að þrífa varninginn og lofta vel. „Það er gullin regla ef þið fáið nýjar vörur inn á heimilið, hvort sem það er húsgagn eða raftæki eða eitthvað, þú veist að reyna aðeins að lofta um þetta. Oftast finnur maður svona lykt af eins og nýju plasti og nýjum vörum, þá er þessi lykt að gefa til kynna að það eru ansi mörg efni í þessu. Það er mjög gott að lofta vel um þangað til þið eruð hætt að finna lyktina, oftast eru þetta þú veist nokkrir dagar, tveir þrír dagar.“ Gott sé að vera var um nýjan varning á heimilinu eins og raftæki.Getty/Jakub Porzycki Bergdís segir umræðuna um þessi málefni vera að vakna til lífsins og sé umhverfisstofnun búin að stofna nýjan Tiktok aðgang til þess að miðla upplýsingunum, einnig séu þau að uppfæra heimasíðuna sína. Gott sé að fólk átti sig á því hvað það þarf að varast. „Hvað um öll efnin sem er bætt inn í plastið, plast er oftast mjög hart þú veist þessi efni sem eru að gera það til að mýkja plastið. Eins og ef þið hugsið um bara eitthvað mjúka pop socket eða eitthvað þannig þú veist hvað er verið að setja í það til að mýkja þetta.“ Hægt er að hlusta á viðtalið í spilaranum hér að ofan. Heilbrigðismál Reykjavík síðdegis Frjósemi Mest lesið Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Innlent Vaktin: Forsetakosningar í Bandaríkjunum Erlent Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Innlent „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Innlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Innlent Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Innlent Sigurvegarar í keppni Musks ekki valdir af handahófi Erlent Ekki lægri meðalhiti frá árinu 1997 Veður Bandaríkjamenn ganga að kjörborðinu Erlent Fleiri fréttir „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Leikskólinn Mánagarður opinn á ný Bein útsending: Loftslagsmál rædd á Umhverfisþingi Frambjóðendur ræða áfengis- og vímuefnamál Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Bein útsending: Kosningafundur með formönnum flokkanna Fjárhagsáætlun borgarinnar kynnt og Kanar ganga að kjörborðinu Aukin hætta á skriðuföllum vegna rigningar Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Bein útsending: Kynna fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Umboðsmaður barna segir verkföll kennara mismuna börnum Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Gera nú ráð fyrir 43 prósent meiri halla á ríkissjóði Stjórnarliðið freistar þess að rjúfa útboðsstopp í vegagerð Einn fluttur á sjúkrahús eftir árekstur Grasrótin að styrkjast eftir samstarf sem mögulega var of dýrkeypt Haustið 2008 að einhverju leyti „reyfarakennt“ Sex kílómetrar urðu átta í straumhörðum og ísköldum sjónum „Þetta var hræðilegt slys“ Hræðilegt slys og sögulegar kosningar Mögulega merki um að lítið magn kviku hafi verið á ferð Læknar boða miklu harðari aðgerðir Sigurður Ingi þögull um búsetuúrræðin Formaður Kyndils lést í slysinu við Tungufljót Leituðu áfram undir ís vegna misræmis milli lista og leiðsögumanna Yfirbuguðu konu með lítið barn og hníf í hendi Sjálfstæðismenn vilja taka upp samræmd próf Sjá meira
Bergdís svaraði helstu spurningum um PFAS efnin, hvað þau séu og hvað sé hægt að gera til að forðast þau í Reykjavík síðdegis í dag. Hún segir PFAS efnin vera stóran efnaflokk og séu þau aðallega notuð í vatns- og fitufráhrindandi tilgangi. „Það kom svo bara í ljós að þessi efni eru bara frekar skaðleg okkar heilsu, það voru nokkur takmörkuð. Eins og efnalöggjöfin okkar er í dag þá er eitt og eitt efni tekið í einu en ekki efna hópar eða svona lík, rosalega lík efni svo að framleiðendur fóru bara að svissa þeim út sem voru bönnuð, fóru bara í eitthvað annað.“ Bergdís segir Umhverfisstofnun vera að reyna að vekja athygli á því að þó sum efni séu bönnuð þurfi fólk að hafa auga með því hvað það notar dagsdaglega. Hún segir efnin í grunninn vera flúor efni, það sé þó öðruvísi en það sem við notum til þess að huga að tannheilsu. „Þetta er aðeins öðruvísi flúor og tengist aðeins öðruvísi, lítur aðeins öðruvísi út og af því að þetta er að hrinda frá vatni og fitu þá er þetta svo kjörið fyrir hvað sem er, eins og til dæmis pottar og pönnur. Þetta voru akkúrat efnin sem voru í teflon pönnunum.“ Efnin geti haft áhrif á heilsufar fólks Hún segir mikla umræðu hafa myndast um skaðsemi teflons í kringum 2011 og 2012 og hafi efnið verið bannað í kjölfarið. Annað líkt efni, PFOS hafi komið í stað PFAS. „PFOA sem sagt önnur skammstöfun en bara einblínum á að það er F þarna inni flúor, það er það sem að við viljum forðast, svo það er svona kjarninn“ Bergdís segir PFOS og PFOA notað í potta og pönnur, textíl, raftæki, snyrtivörur og matvælaumbúðir sem dæmi. Aðspurð hvernig efnin séu skaðleg fólki segir Bergdís vandamálið vera að þessi efni séu komin út um allt. Rannsóknir sýni að efnin hafi til dæmis áhrif á fæðingarþyngd nýbura ásamt fleiru. „Þetta getur haft áhrif á ónæmiskerfið og hormónatruflanir, frjósemi, bara ýmislegt. Við köllum sem sagt PFAS efni innkirtlatruflandi eða hormónahermandi. Þau sem sagt herma eftir hormónunum inni í líkamanum okkar, þykjast vera hormónin og trufla þannig líkamsstarfsemina, líkaminn gerir ekki greinarmun.“ Vísir/Hanna Andrésdóttir Margt sé hægt að gera til að forðast þessi efni Bergdís segir það vera margt sem fólk geti gert til þess að ganga úr skugga um að það sé ekki að kaupa vörur sem innihaldi þessi efni. „Það er svo mikið sem maður getur gert, til dæmis eins og PFAS efni og útivistarvörur, þetta er gígantískt stór markaður. Núna eru margir framleiðendur sem að vilja ekki hafa þessi efni og það er sem sagt svona merkispjald sem að þið getið leitað að. Þau eru bara þar sem verðmiðinn er, þá er svona grænn miði sem það stendur PFC free, þetta er oft á ensku, við erum náttúrulega oftast að flytja vörurnar okkar inn. Ef þið sjáið að það sé PFC free eða Fluorine free eða PFAS free, þetta eru oftast svona grænir miðar, að þá getið þið verið hundrað prósent viss um að það séu ekki þessi efni.“ Hún segir kaup á Svansmerkinu tryggja að þessi efni séu ekki í vörunni, þau rannsaki efni vel, fylgist með rannsóknum og taki efni úr vörum áður en löggjöf verði til þess. „Ef þið eruð að kaupa svansmerkt þá vitið þið hundrað prósent að það eru ekki hormónaraskandi efni, ekki ofnæmisvaldandi og ekkert að sem er vitað allaveganna að sé að trufla.“ Gullin regla vörukaupa Bergdís gefur neytendum gullna reglu til þess að fylgja varðandi innkaup á vörum sem þau vita lítið um. Hún segir gott að þrífa varninginn og lofta vel. „Það er gullin regla ef þið fáið nýjar vörur inn á heimilið, hvort sem það er húsgagn eða raftæki eða eitthvað, þú veist að reyna aðeins að lofta um þetta. Oftast finnur maður svona lykt af eins og nýju plasti og nýjum vörum, þá er þessi lykt að gefa til kynna að það eru ansi mörg efni í þessu. Það er mjög gott að lofta vel um þangað til þið eruð hætt að finna lyktina, oftast eru þetta þú veist nokkrir dagar, tveir þrír dagar.“ Gott sé að vera var um nýjan varning á heimilinu eins og raftæki.Getty/Jakub Porzycki Bergdís segir umræðuna um þessi málefni vera að vakna til lífsins og sé umhverfisstofnun búin að stofna nýjan Tiktok aðgang til þess að miðla upplýsingunum, einnig séu þau að uppfæra heimasíðuna sína. Gott sé að fólk átti sig á því hvað það þarf að varast. „Hvað um öll efnin sem er bætt inn í plastið, plast er oftast mjög hart þú veist þessi efni sem eru að gera það til að mýkja plastið. Eins og ef þið hugsið um bara eitthvað mjúka pop socket eða eitthvað þannig þú veist hvað er verið að setja í það til að mýkja þetta.“ Hægt er að hlusta á viðtalið í spilaranum hér að ofan.
Heilbrigðismál Reykjavík síðdegis Frjósemi Mest lesið Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Innlent Vaktin: Forsetakosningar í Bandaríkjunum Erlent Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Innlent „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Innlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Innlent Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Innlent Sigurvegarar í keppni Musks ekki valdir af handahófi Erlent Ekki lægri meðalhiti frá árinu 1997 Veður Bandaríkjamenn ganga að kjörborðinu Erlent Fleiri fréttir „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Leikskólinn Mánagarður opinn á ný Bein útsending: Loftslagsmál rædd á Umhverfisþingi Frambjóðendur ræða áfengis- og vímuefnamál Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Bein útsending: Kosningafundur með formönnum flokkanna Fjárhagsáætlun borgarinnar kynnt og Kanar ganga að kjörborðinu Aukin hætta á skriðuföllum vegna rigningar Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Bein útsending: Kynna fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Umboðsmaður barna segir verkföll kennara mismuna börnum Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Gera nú ráð fyrir 43 prósent meiri halla á ríkissjóði Stjórnarliðið freistar þess að rjúfa útboðsstopp í vegagerð Einn fluttur á sjúkrahús eftir árekstur Grasrótin að styrkjast eftir samstarf sem mögulega var of dýrkeypt Haustið 2008 að einhverju leyti „reyfarakennt“ Sex kílómetrar urðu átta í straumhörðum og ísköldum sjónum „Þetta var hræðilegt slys“ Hræðilegt slys og sögulegar kosningar Mögulega merki um að lítið magn kviku hafi verið á ferð Læknar boða miklu harðari aðgerðir Sigurður Ingi þögull um búsetuúrræðin Formaður Kyndils lést í slysinu við Tungufljót Leituðu áfram undir ís vegna misræmis milli lista og leiðsögumanna Yfirbuguðu konu með lítið barn og hníf í hendi Sjálfstæðismenn vilja taka upp samræmd próf Sjá meira