Misrétti og menntun Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar 3. maí 2022 17:01 Um útbreitt misrétti í samfélaginu okkar þarf ekki að tíunda. Afhjúparnir á kvenfyrirlitningu, rasimsa, fordómum gegn hinseginleika og fötlun eru daglegt brauð og duldari mismunun á grundvelli stéttar, aldurs, trúarbragða algeng og þar með eru þeir þættir sem mismuna fólki ekki upptaldir. Í gegnum alla tíðina hefur misréttið viðgengist, ekki án andmæla og baráttu heldur vegna kraftmikillar íhaldsemi, valdastöðu og tilkalli til valds ákveðins einsleits hóps og forréttindablindu. Öll þekkjum við þau mál um kynferðisáreiti og -ofbeldi sem hafa komið upp á yfirborðið undanfarið og loks fengið hlustun. Í ofanálag hefur umræðan um kerfisbundinn rasisma, sem auðvitað hefur verið til staðar í gegnum tíðina, blossað upp. Afleiðingarnar eru að óþol fólks fyrir hverskonar misrétti hefur magnast og niðurstaðan er sú að við sjáum hvernig fordómafull hatursorðræða, ofbeldishegðun og áreiti hefur viðgengist. Við sjáum líka bakslag í árangrinum sem hefur þó náðst sbr. nýjustu tíðindi frá Hæstarétti Bandaríkjanna. Í nokkuð mörg ár hef ég skrifað og skrafað um mikilvægi kynja- og jafnréttisfræðslu í skólakerfinu. Upphaflega var tvennt sem knúði mig áfram. Annars vegar þekkti ég íslenskan lagabókstaf sem kveður á um að nemendur á öllum skólastigum skuli fá jafnréttisfræðslu. Lögin voru sett 1976 en því fer fjarri að lögin hafi verið virt. Hitt sem rak mig áfram, var vissan um að fræðsla virkaði eins og flest stjórnmálafólk, sem í gegnum tíðina, hefur tjáð sig um misréttið í samfélaginu, það þarf að breyta viðhorfum. Hvernig er viðhorfum viðhaldið? Vissulega í menningunni allri, hefðum, venjum, íhaldssemi, skorti á gagnrýnni hugsun og forréttindablindu. Misréttið er inngróið í menninguna. Við erum öll ofurseld þeirri mótun sem við fáum. Það þarf skarpa sýn, gagnrýna hugsun og hugrekki til að andmæla viðtekinni menningu sem þó er sannarlega skaðleg. Um þetta getur baráttufólk í fortíð og nútíð vitnað. Allt frá fyrsta hópnum mínum kynjafræði árið 2007, var ég þess fullviss að þarna væri svarið við misréttinu í samfélaginu. Í kennslustofunni er lykillinn að viðhorfabreytingunni. Áfanginn minn KYN2A05 heitir fullu nafni Kynja- og jafnréttisfræðsla allt frá upphafi. Ég var mjög fókuseruð á kynjavíddina fyrstu árin en áfanginn þróaðist eftir því sem árin liðu og fleiri mismunabreytur komu inní áfangann, einkum þó hinseginfræði. Það eru vitaskuld takmörk fyrir því hversu miklu er hægt að koma fyrir í einum framhaldsskólaáfanga og alveg ljóst að ef vel ætti að vera þyrftu áfanganir að vera fleiri. Við höfum ytra umhverfi til staðar til innleiðingar á jafnréttishugsjóninni í skólakerfið, landslög og grunnþætti. Sameiginleg markmið í aðalnámskrá styðja líka við jafnréttismenntun. Ef uppræta á inngróna og kerfisbundna fordóma, þarf að byrja námið snemma og halda því áfram markvisst í gegnum öll skólastig. Allt nám þarf að stefna í sömu átt, og allir kennarar á öllum skólastigum þurfa að hafa jafnréttisnæmi. Það felur í sér að skilja fordóma og hverskonar misrétti. Aukinheldur þurfa þeir að hafa færni til að undirbúa kennslu sína, samskipti og gögn á þann hátt að stöðugt sé unnið að afbyggingu á skaðlegum staðalmyndum. Námið þarf með öðrum orðum að vera bæði beint og óbeint, bæði sem sérstök fög og hluti af grunnþáttum náms í öllu námi hjá öllum kennurum. Mikilvægt er að demba ekki kennslu af þessu tagi á kennara án vandlegs undirbúnings. Kennarar eru störfum hlaðnir og ábyrgð þeirra ómæld. Eitthvað þarf að víkja svo pláss sé fyrir nýjungar og þróun náms og skólastarfs. Því er vissulega hægt að halda því fram með réttu að mikil skólaþróun hefur átt sér stað undanfarin ár og jafnvel áratugi – en við erum þó í raun með sama grunninn af greinum sem kenndar eru í skólakerfinu og fyrir hundrað árum. Þeim fögum sem upphaflega var raðað inní skólakerfið hafa staðið af sér tímans tönn, njóta virðingar og kannski ekki mikil umræða hvort það sé einmitt sú þekking og hæfni sem samfélagið þarf í nútímanum. Í raun þarf að byrja á byrjuninni og hugsa frá núllpunkti – hvað þurfa nemendur að læra? Hvaða hæfni þurfa þau ráða yfir, hvaða þekkingu og viðhorf gerir samfélag jöfnuðar, sanngirnis og réttlætis kröfur um? Vitaskuld þarf nám á fyrstu skólastigum að miða að samfellu og áframhaldandi námi og starfi en fyrsta vers í námskrám er að hlutverk skólakerfisins sé að undirbúa þátttöku einstaklinga í lýðræðisþjóðfélagi og fyrir líf og störf í nútímaþjóðfélagi. Hvernig hefur okkur gengið? Er raunverulegt lýðræði í samfélagi sem mismunar fjölda hópa? Hvernig er umræðuhefðin um jafnréttismál? Yfirvegun er ekki fyrsta sem okkur dettur í hug þegar jafnrétti er á dagskrá í fjöl- og félagsmiðlum. Kennslustofan er öruggt rými þar eiga nemendur að fá tækifæri til að þjálfa sig í samtalinu um viðkvæm, erfið og umdeild mál. Í kennslustofunni á að setja hlutina í samhengi, fá þekkingu á hugtökum og hæfni til að beita þeim og að öðlast skilning á jafnréttismálum. Þverpólitíska samstöðu þarf um að leggja aukna áherslu á jafnréttisfræðslu á öllum skólastigum. Menntavísindasvið hefur brugðist við kallinu að einhverju leyti, en það þarf að auka þekkingu sem kennarar þurfa að hafa á valdi sínu í því samfélagi sem við búum í hverju sinni. Eins fallegt handverk og bútasaumur er, þá er aðferðin ekki heppileg þegar við mótum stefnu um menntamál. Sameinumst um að innleiða jafnréttishugsjónina í skólakerfið, samfélaginu öllu til heilla. Höfundur er kennari og forkona Jafnréttisnefndar KÍ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jafnréttismál Skóla - og menntamál Hanna Björg Vilhjálmsdóttir Mest lesið Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Sjá meira
Um útbreitt misrétti í samfélaginu okkar þarf ekki að tíunda. Afhjúparnir á kvenfyrirlitningu, rasimsa, fordómum gegn hinseginleika og fötlun eru daglegt brauð og duldari mismunun á grundvelli stéttar, aldurs, trúarbragða algeng og þar með eru þeir þættir sem mismuna fólki ekki upptaldir. Í gegnum alla tíðina hefur misréttið viðgengist, ekki án andmæla og baráttu heldur vegna kraftmikillar íhaldsemi, valdastöðu og tilkalli til valds ákveðins einsleits hóps og forréttindablindu. Öll þekkjum við þau mál um kynferðisáreiti og -ofbeldi sem hafa komið upp á yfirborðið undanfarið og loks fengið hlustun. Í ofanálag hefur umræðan um kerfisbundinn rasisma, sem auðvitað hefur verið til staðar í gegnum tíðina, blossað upp. Afleiðingarnar eru að óþol fólks fyrir hverskonar misrétti hefur magnast og niðurstaðan er sú að við sjáum hvernig fordómafull hatursorðræða, ofbeldishegðun og áreiti hefur viðgengist. Við sjáum líka bakslag í árangrinum sem hefur þó náðst sbr. nýjustu tíðindi frá Hæstarétti Bandaríkjanna. Í nokkuð mörg ár hef ég skrifað og skrafað um mikilvægi kynja- og jafnréttisfræðslu í skólakerfinu. Upphaflega var tvennt sem knúði mig áfram. Annars vegar þekkti ég íslenskan lagabókstaf sem kveður á um að nemendur á öllum skólastigum skuli fá jafnréttisfræðslu. Lögin voru sett 1976 en því fer fjarri að lögin hafi verið virt. Hitt sem rak mig áfram, var vissan um að fræðsla virkaði eins og flest stjórnmálafólk, sem í gegnum tíðina, hefur tjáð sig um misréttið í samfélaginu, það þarf að breyta viðhorfum. Hvernig er viðhorfum viðhaldið? Vissulega í menningunni allri, hefðum, venjum, íhaldssemi, skorti á gagnrýnni hugsun og forréttindablindu. Misréttið er inngróið í menninguna. Við erum öll ofurseld þeirri mótun sem við fáum. Það þarf skarpa sýn, gagnrýna hugsun og hugrekki til að andmæla viðtekinni menningu sem þó er sannarlega skaðleg. Um þetta getur baráttufólk í fortíð og nútíð vitnað. Allt frá fyrsta hópnum mínum kynjafræði árið 2007, var ég þess fullviss að þarna væri svarið við misréttinu í samfélaginu. Í kennslustofunni er lykillinn að viðhorfabreytingunni. Áfanginn minn KYN2A05 heitir fullu nafni Kynja- og jafnréttisfræðsla allt frá upphafi. Ég var mjög fókuseruð á kynjavíddina fyrstu árin en áfanginn þróaðist eftir því sem árin liðu og fleiri mismunabreytur komu inní áfangann, einkum þó hinseginfræði. Það eru vitaskuld takmörk fyrir því hversu miklu er hægt að koma fyrir í einum framhaldsskólaáfanga og alveg ljóst að ef vel ætti að vera þyrftu áfanganir að vera fleiri. Við höfum ytra umhverfi til staðar til innleiðingar á jafnréttishugsjóninni í skólakerfið, landslög og grunnþætti. Sameiginleg markmið í aðalnámskrá styðja líka við jafnréttismenntun. Ef uppræta á inngróna og kerfisbundna fordóma, þarf að byrja námið snemma og halda því áfram markvisst í gegnum öll skólastig. Allt nám þarf að stefna í sömu átt, og allir kennarar á öllum skólastigum þurfa að hafa jafnréttisnæmi. Það felur í sér að skilja fordóma og hverskonar misrétti. Aukinheldur þurfa þeir að hafa færni til að undirbúa kennslu sína, samskipti og gögn á þann hátt að stöðugt sé unnið að afbyggingu á skaðlegum staðalmyndum. Námið þarf með öðrum orðum að vera bæði beint og óbeint, bæði sem sérstök fög og hluti af grunnþáttum náms í öllu námi hjá öllum kennurum. Mikilvægt er að demba ekki kennslu af þessu tagi á kennara án vandlegs undirbúnings. Kennarar eru störfum hlaðnir og ábyrgð þeirra ómæld. Eitthvað þarf að víkja svo pláss sé fyrir nýjungar og þróun náms og skólastarfs. Því er vissulega hægt að halda því fram með réttu að mikil skólaþróun hefur átt sér stað undanfarin ár og jafnvel áratugi – en við erum þó í raun með sama grunninn af greinum sem kenndar eru í skólakerfinu og fyrir hundrað árum. Þeim fögum sem upphaflega var raðað inní skólakerfið hafa staðið af sér tímans tönn, njóta virðingar og kannski ekki mikil umræða hvort það sé einmitt sú þekking og hæfni sem samfélagið þarf í nútímanum. Í raun þarf að byrja á byrjuninni og hugsa frá núllpunkti – hvað þurfa nemendur að læra? Hvaða hæfni þurfa þau ráða yfir, hvaða þekkingu og viðhorf gerir samfélag jöfnuðar, sanngirnis og réttlætis kröfur um? Vitaskuld þarf nám á fyrstu skólastigum að miða að samfellu og áframhaldandi námi og starfi en fyrsta vers í námskrám er að hlutverk skólakerfisins sé að undirbúa þátttöku einstaklinga í lýðræðisþjóðfélagi og fyrir líf og störf í nútímaþjóðfélagi. Hvernig hefur okkur gengið? Er raunverulegt lýðræði í samfélagi sem mismunar fjölda hópa? Hvernig er umræðuhefðin um jafnréttismál? Yfirvegun er ekki fyrsta sem okkur dettur í hug þegar jafnrétti er á dagskrá í fjöl- og félagsmiðlum. Kennslustofan er öruggt rými þar eiga nemendur að fá tækifæri til að þjálfa sig í samtalinu um viðkvæm, erfið og umdeild mál. Í kennslustofunni á að setja hlutina í samhengi, fá þekkingu á hugtökum og hæfni til að beita þeim og að öðlast skilning á jafnréttismálum. Þverpólitíska samstöðu þarf um að leggja aukna áherslu á jafnréttisfræðslu á öllum skólastigum. Menntavísindasvið hefur brugðist við kallinu að einhverju leyti, en það þarf að auka þekkingu sem kennarar þurfa að hafa á valdi sínu í því samfélagi sem við búum í hverju sinni. Eins fallegt handverk og bútasaumur er, þá er aðferðin ekki heppileg þegar við mótum stefnu um menntamál. Sameinumst um að innleiða jafnréttishugsjónina í skólakerfið, samfélaginu öllu til heilla. Höfundur er kennari og forkona Jafnréttisnefndar KÍ
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun