Hagkvæmt kvótakerfi og nýliðun Svanur Guðmundsson skrifar 22. janúar 2021 17:01 Sókn í fiskistofna var breytt hér á landi seint á síðustu öld og útgerðarmönnum bannað að veiða meira en stofnar þoldu og urðu því að draga verulega úr sókn. Engum var gefið eitt né neitt, þvert á móti voru settar takmarkanir á veiðarnar og útgerðinni gert að veiða miklu minna en áður. Þessar breytingar voru nauðsynlegar því með of miklum veiðum vorum við Íslendingar að ganga nærri fiskistofnum okkar og stefndi í eyðileggingu helsta lífsviðurværis þjóðarinnar. Fyrstu hugmyndir fræðimanna um hagkvæma stýringu fiskistofna komu fram hjá H. Scott Gordon 1954[1], útfært af M.B Schefer og R.H. Beverton 1963[2]. Í framhaldinu fóru Íslendingar að notast við aðferðafræði byggða á þeirra fræðum, fyrst með sóknarstýringu síðan aflamarki og nú vinnum við undir kerfi framseljanlegra kvóta (ITQ). Á þessum árum, frá 1983, gekk útgerðin og þorpin úti á landi í gegnum miklar og oft sársaukafullar breytingar sem ekki hafa farið fram hjá nokkrum manni. Þegar íslensk stjórnvöld settu á veiðitakmarkanir þá var útgerðin í miklum rekstrarvanda sem versnaði mikið við samdráttinn og mörg byggðalög lentu í miklum hremmingum. Nú er öldin önnur og helst þráttað um hvernig almenningur geti fengið hlut af hagnaði sjávarútvegsfyrirtækja. Myndin sýnir framlegð (EBITDA) af útgerð frá 1980 til 2018 og þorskafla sama tímabils. (3) Einstaka menn vilja bera saman olíuiðnað, sem rekinn er af alþjóðlegum samsteypum og með ævintýralegan hagnað, við fjölskyldufyrirtæki í þorpi úti á landi. Notendagjöld eru innheimt í löndum þar sem alþjóðlegar samsteypur eru að nýta auðlindirnar viðkomandi lands. Fyrirtæki hér á landi greiða auðlindagjald af nýtingu fiskistofna eins og þau væru aðkomufyrirtæki eða alþjóðasamsteypa. Það sem tekið er út úr sjávarútvegi er tekið frá fyrirtækjum sem eru í flestum tilvikum úti á landsbyggðinni og fer í almennan ríkisrekstur á höfuðborgarsvæðinu. Kvótakerfið er ekki á kostnað eins né neins þvert á móti er verið að stuðla að framtíðarnýtingu fiskistofna fyrir komandi kynslóðir. Hagkvæmast er fyrir Íslendinga að stærð fiskistofns sé stór og með sem mestri nýliðun. Þegar mestur munur er á milli tekna og gjalda við veiðar ákveðins fiskistofns þá næst besta nýting viðkomandi stofns[4]. Þá er jafnframt öryggi um framtíðarafrakstur fiskistofna mestur sem tryggir framtíðarhagnað af sameign þjóðarinnar. Því er það svo að þegar sjávarútvegsfyrirtæki veiða vel og hagnast er það vitnisburður um sterka og sjálfbæra stofna. Góð leið til þess að fá nýliðun í sjávarútveginn er að almenningur geti fjárfest í sjávarútvegsfyrirtækjum með skráningu á markaði. Fyrirtækin þyrftu að hafa hvata til að skrá sig á markað og að almenningur fái þar með tækifæri til fjárfestinga í sjávarútvegsfyrirtækjum. Með almennri þátttöku almennings fær fólk möguleika á að hagnast með sjávarútvegsfyrirtækjum sem og sjóðir í eigu almennings. Þannig myndi afrakstur auðlindarinnar dreifast á fleiri hendur og nýjar hugmyndir með nýjum fjárfestum koma inn í rekstur fyrirtækjanna. Fyrirtækjum sem eru skráð á markaði mætti umbuna með stærri hlutdeild í kvóta eða að gefinn væri afsláttur af auðlindagjaldi hjá þeim fyrirtækjum sem væru með dreifða eignaraðild. Umræðan um kvótakerfið okkar hefur verið sérkennileg á köflum og oftar en ekki byggt á staðlausum alhæfingum. Við lestur rannsókna erlendra greiningaraðila sést allt önnur mynd en birtist hér á landi. Þar telja fræðimenn að framseljanlegar veiðiheimildir og takmörkun á aðgangi sameiginlegra auðlinda sé skilyrði þess að hægt sé að ná árangri í sjálfbærni og hagkvæmni við veiðar, eins og á við hér á landi[5]. Við erum að gera hlutina rétt hér á landi sem sést vel með breytingunni sem orðið hefur á afkomu fyrirtækja í sjávarútvegi og umfjöllun fræðimanna. Alltaf má gera betur og vonandi ber okkur gæfa til að sjá hvað vel er gert og bæta það sem hægt er að bæta. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins ehf. [1] H.S. Gordon 1954, Theory of a Common-Property Resource:The Fishery [2] M.B Schefer og R.H. Beverton 1963, Fishing dynamics:Their analysis and interpretation. [3] Jónas Gestur Jónasson, erindi flutt á sjávarútvegsdegi Deloitte 2019 [4] Á. Einarsson og Á.D. Óladóttir 2021, Fisheries and Aquaculture:The food Security of the future. [5] D. Standal, F.Asche 2018, Hesitant reforms: The Norwegian approach towards ITQ’s Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svanur Guðmundsson Sjávarútvegur Mest lesið Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Sjá meira
Sókn í fiskistofna var breytt hér á landi seint á síðustu öld og útgerðarmönnum bannað að veiða meira en stofnar þoldu og urðu því að draga verulega úr sókn. Engum var gefið eitt né neitt, þvert á móti voru settar takmarkanir á veiðarnar og útgerðinni gert að veiða miklu minna en áður. Þessar breytingar voru nauðsynlegar því með of miklum veiðum vorum við Íslendingar að ganga nærri fiskistofnum okkar og stefndi í eyðileggingu helsta lífsviðurværis þjóðarinnar. Fyrstu hugmyndir fræðimanna um hagkvæma stýringu fiskistofna komu fram hjá H. Scott Gordon 1954[1], útfært af M.B Schefer og R.H. Beverton 1963[2]. Í framhaldinu fóru Íslendingar að notast við aðferðafræði byggða á þeirra fræðum, fyrst með sóknarstýringu síðan aflamarki og nú vinnum við undir kerfi framseljanlegra kvóta (ITQ). Á þessum árum, frá 1983, gekk útgerðin og þorpin úti á landi í gegnum miklar og oft sársaukafullar breytingar sem ekki hafa farið fram hjá nokkrum manni. Þegar íslensk stjórnvöld settu á veiðitakmarkanir þá var útgerðin í miklum rekstrarvanda sem versnaði mikið við samdráttinn og mörg byggðalög lentu í miklum hremmingum. Nú er öldin önnur og helst þráttað um hvernig almenningur geti fengið hlut af hagnaði sjávarútvegsfyrirtækja. Myndin sýnir framlegð (EBITDA) af útgerð frá 1980 til 2018 og þorskafla sama tímabils. (3) Einstaka menn vilja bera saman olíuiðnað, sem rekinn er af alþjóðlegum samsteypum og með ævintýralegan hagnað, við fjölskyldufyrirtæki í þorpi úti á landi. Notendagjöld eru innheimt í löndum þar sem alþjóðlegar samsteypur eru að nýta auðlindirnar viðkomandi lands. Fyrirtæki hér á landi greiða auðlindagjald af nýtingu fiskistofna eins og þau væru aðkomufyrirtæki eða alþjóðasamsteypa. Það sem tekið er út úr sjávarútvegi er tekið frá fyrirtækjum sem eru í flestum tilvikum úti á landsbyggðinni og fer í almennan ríkisrekstur á höfuðborgarsvæðinu. Kvótakerfið er ekki á kostnað eins né neins þvert á móti er verið að stuðla að framtíðarnýtingu fiskistofna fyrir komandi kynslóðir. Hagkvæmast er fyrir Íslendinga að stærð fiskistofns sé stór og með sem mestri nýliðun. Þegar mestur munur er á milli tekna og gjalda við veiðar ákveðins fiskistofns þá næst besta nýting viðkomandi stofns[4]. Þá er jafnframt öryggi um framtíðarafrakstur fiskistofna mestur sem tryggir framtíðarhagnað af sameign þjóðarinnar. Því er það svo að þegar sjávarútvegsfyrirtæki veiða vel og hagnast er það vitnisburður um sterka og sjálfbæra stofna. Góð leið til þess að fá nýliðun í sjávarútveginn er að almenningur geti fjárfest í sjávarútvegsfyrirtækjum með skráningu á markaði. Fyrirtækin þyrftu að hafa hvata til að skrá sig á markað og að almenningur fái þar með tækifæri til fjárfestinga í sjávarútvegsfyrirtækjum. Með almennri þátttöku almennings fær fólk möguleika á að hagnast með sjávarútvegsfyrirtækjum sem og sjóðir í eigu almennings. Þannig myndi afrakstur auðlindarinnar dreifast á fleiri hendur og nýjar hugmyndir með nýjum fjárfestum koma inn í rekstur fyrirtækjanna. Fyrirtækjum sem eru skráð á markaði mætti umbuna með stærri hlutdeild í kvóta eða að gefinn væri afsláttur af auðlindagjaldi hjá þeim fyrirtækjum sem væru með dreifða eignaraðild. Umræðan um kvótakerfið okkar hefur verið sérkennileg á köflum og oftar en ekki byggt á staðlausum alhæfingum. Við lestur rannsókna erlendra greiningaraðila sést allt önnur mynd en birtist hér á landi. Þar telja fræðimenn að framseljanlegar veiðiheimildir og takmörkun á aðgangi sameiginlegra auðlinda sé skilyrði þess að hægt sé að ná árangri í sjálfbærni og hagkvæmni við veiðar, eins og á við hér á landi[5]. Við erum að gera hlutina rétt hér á landi sem sést vel með breytingunni sem orðið hefur á afkomu fyrirtækja í sjávarútvegi og umfjöllun fræðimanna. Alltaf má gera betur og vonandi ber okkur gæfa til að sjá hvað vel er gert og bæta það sem hægt er að bæta. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins ehf. [1] H.S. Gordon 1954, Theory of a Common-Property Resource:The Fishery [2] M.B Schefer og R.H. Beverton 1963, Fishing dynamics:Their analysis and interpretation. [3] Jónas Gestur Jónasson, erindi flutt á sjávarútvegsdegi Deloitte 2019 [4] Á. Einarsson og Á.D. Óladóttir 2021, Fisheries and Aquaculture:The food Security of the future. [5] D. Standal, F.Asche 2018, Hesitant reforms: The Norwegian approach towards ITQ’s
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun
Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun
Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir Skoðun