Hagkvæmt kvótakerfi og nýliðun Svanur Guðmundsson skrifar 22. janúar 2021 17:01 Sókn í fiskistofna var breytt hér á landi seint á síðustu öld og útgerðarmönnum bannað að veiða meira en stofnar þoldu og urðu því að draga verulega úr sókn. Engum var gefið eitt né neitt, þvert á móti voru settar takmarkanir á veiðarnar og útgerðinni gert að veiða miklu minna en áður. Þessar breytingar voru nauðsynlegar því með of miklum veiðum vorum við Íslendingar að ganga nærri fiskistofnum okkar og stefndi í eyðileggingu helsta lífsviðurværis þjóðarinnar. Fyrstu hugmyndir fræðimanna um hagkvæma stýringu fiskistofna komu fram hjá H. Scott Gordon 1954[1], útfært af M.B Schefer og R.H. Beverton 1963[2]. Í framhaldinu fóru Íslendingar að notast við aðferðafræði byggða á þeirra fræðum, fyrst með sóknarstýringu síðan aflamarki og nú vinnum við undir kerfi framseljanlegra kvóta (ITQ). Á þessum árum, frá 1983, gekk útgerðin og þorpin úti á landi í gegnum miklar og oft sársaukafullar breytingar sem ekki hafa farið fram hjá nokkrum manni. Þegar íslensk stjórnvöld settu á veiðitakmarkanir þá var útgerðin í miklum rekstrarvanda sem versnaði mikið við samdráttinn og mörg byggðalög lentu í miklum hremmingum. Nú er öldin önnur og helst þráttað um hvernig almenningur geti fengið hlut af hagnaði sjávarútvegsfyrirtækja. Myndin sýnir framlegð (EBITDA) af útgerð frá 1980 til 2018 og þorskafla sama tímabils. (3) Einstaka menn vilja bera saman olíuiðnað, sem rekinn er af alþjóðlegum samsteypum og með ævintýralegan hagnað, við fjölskyldufyrirtæki í þorpi úti á landi. Notendagjöld eru innheimt í löndum þar sem alþjóðlegar samsteypur eru að nýta auðlindirnar viðkomandi lands. Fyrirtæki hér á landi greiða auðlindagjald af nýtingu fiskistofna eins og þau væru aðkomufyrirtæki eða alþjóðasamsteypa. Það sem tekið er út úr sjávarútvegi er tekið frá fyrirtækjum sem eru í flestum tilvikum úti á landsbyggðinni og fer í almennan ríkisrekstur á höfuðborgarsvæðinu. Kvótakerfið er ekki á kostnað eins né neins þvert á móti er verið að stuðla að framtíðarnýtingu fiskistofna fyrir komandi kynslóðir. Hagkvæmast er fyrir Íslendinga að stærð fiskistofns sé stór og með sem mestri nýliðun. Þegar mestur munur er á milli tekna og gjalda við veiðar ákveðins fiskistofns þá næst besta nýting viðkomandi stofns[4]. Þá er jafnframt öryggi um framtíðarafrakstur fiskistofna mestur sem tryggir framtíðarhagnað af sameign þjóðarinnar. Því er það svo að þegar sjávarútvegsfyrirtæki veiða vel og hagnast er það vitnisburður um sterka og sjálfbæra stofna. Góð leið til þess að fá nýliðun í sjávarútveginn er að almenningur geti fjárfest í sjávarútvegsfyrirtækjum með skráningu á markaði. Fyrirtækin þyrftu að hafa hvata til að skrá sig á markað og að almenningur fái þar með tækifæri til fjárfestinga í sjávarútvegsfyrirtækjum. Með almennri þátttöku almennings fær fólk möguleika á að hagnast með sjávarútvegsfyrirtækjum sem og sjóðir í eigu almennings. Þannig myndi afrakstur auðlindarinnar dreifast á fleiri hendur og nýjar hugmyndir með nýjum fjárfestum koma inn í rekstur fyrirtækjanna. Fyrirtækjum sem eru skráð á markaði mætti umbuna með stærri hlutdeild í kvóta eða að gefinn væri afsláttur af auðlindagjaldi hjá þeim fyrirtækjum sem væru með dreifða eignaraðild. Umræðan um kvótakerfið okkar hefur verið sérkennileg á köflum og oftar en ekki byggt á staðlausum alhæfingum. Við lestur rannsókna erlendra greiningaraðila sést allt önnur mynd en birtist hér á landi. Þar telja fræðimenn að framseljanlegar veiðiheimildir og takmörkun á aðgangi sameiginlegra auðlinda sé skilyrði þess að hægt sé að ná árangri í sjálfbærni og hagkvæmni við veiðar, eins og á við hér á landi[5]. Við erum að gera hlutina rétt hér á landi sem sést vel með breytingunni sem orðið hefur á afkomu fyrirtækja í sjávarútvegi og umfjöllun fræðimanna. Alltaf má gera betur og vonandi ber okkur gæfa til að sjá hvað vel er gert og bæta það sem hægt er að bæta. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins ehf. [1] H.S. Gordon 1954, Theory of a Common-Property Resource:The Fishery [2] M.B Schefer og R.H. Beverton 1963, Fishing dynamics:Their analysis and interpretation. [3] Jónas Gestur Jónasson, erindi flutt á sjávarútvegsdegi Deloitte 2019 [4] Á. Einarsson og Á.D. Óladóttir 2021, Fisheries and Aquaculture:The food Security of the future. [5] D. Standal, F.Asche 2018, Hesitant reforms: The Norwegian approach towards ITQ’s Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svanur Guðmundsson Sjávarútvegur Mest lesið Væri ekki í lagi að gefa Sjálfstæðisflokknum, Framsóknarflokknum og Vinstri-grænum frí? Kjartan Eggertsson Skoðun Glæðing vonar - ekki hjúkrunargreiningin Karen Ósk Björnsdóttir Skoðun Heilbrigðiskerfið logar og er að hrynja: Þú áttir betra skilið Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Græðgin er komin út fyrir öll mörk Sigurjón Þórðarson Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist Skoðun Skoðun Skoðun Heilbrigðiskerfið logar og er að hrynja: Þú áttir betra skilið Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Græðgin er komin út fyrir öll mörk Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Glæðing vonar - ekki hjúkrunargreiningin Karen Ósk Björnsdóttir skrifar Skoðun Væri ekki í lagi að gefa Sjálfstæðisflokknum, Framsóknarflokknum og Vinstri-grænum frí? Kjartan Eggertsson skrifar Skoðun 60% landsmanna á móti vopnakaupunum Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Afkastadrifin menntun og verðgildi nemenda Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Ég er deildarstjóri í leikskóla Helga Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Draumastarfið Arnfríður Hermannsdóttir skrifar Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Sjá meira
Sókn í fiskistofna var breytt hér á landi seint á síðustu öld og útgerðarmönnum bannað að veiða meira en stofnar þoldu og urðu því að draga verulega úr sókn. Engum var gefið eitt né neitt, þvert á móti voru settar takmarkanir á veiðarnar og útgerðinni gert að veiða miklu minna en áður. Þessar breytingar voru nauðsynlegar því með of miklum veiðum vorum við Íslendingar að ganga nærri fiskistofnum okkar og stefndi í eyðileggingu helsta lífsviðurværis þjóðarinnar. Fyrstu hugmyndir fræðimanna um hagkvæma stýringu fiskistofna komu fram hjá H. Scott Gordon 1954[1], útfært af M.B Schefer og R.H. Beverton 1963[2]. Í framhaldinu fóru Íslendingar að notast við aðferðafræði byggða á þeirra fræðum, fyrst með sóknarstýringu síðan aflamarki og nú vinnum við undir kerfi framseljanlegra kvóta (ITQ). Á þessum árum, frá 1983, gekk útgerðin og þorpin úti á landi í gegnum miklar og oft sársaukafullar breytingar sem ekki hafa farið fram hjá nokkrum manni. Þegar íslensk stjórnvöld settu á veiðitakmarkanir þá var útgerðin í miklum rekstrarvanda sem versnaði mikið við samdráttinn og mörg byggðalög lentu í miklum hremmingum. Nú er öldin önnur og helst þráttað um hvernig almenningur geti fengið hlut af hagnaði sjávarútvegsfyrirtækja. Myndin sýnir framlegð (EBITDA) af útgerð frá 1980 til 2018 og þorskafla sama tímabils. (3) Einstaka menn vilja bera saman olíuiðnað, sem rekinn er af alþjóðlegum samsteypum og með ævintýralegan hagnað, við fjölskyldufyrirtæki í þorpi úti á landi. Notendagjöld eru innheimt í löndum þar sem alþjóðlegar samsteypur eru að nýta auðlindirnar viðkomandi lands. Fyrirtæki hér á landi greiða auðlindagjald af nýtingu fiskistofna eins og þau væru aðkomufyrirtæki eða alþjóðasamsteypa. Það sem tekið er út úr sjávarútvegi er tekið frá fyrirtækjum sem eru í flestum tilvikum úti á landsbyggðinni og fer í almennan ríkisrekstur á höfuðborgarsvæðinu. Kvótakerfið er ekki á kostnað eins né neins þvert á móti er verið að stuðla að framtíðarnýtingu fiskistofna fyrir komandi kynslóðir. Hagkvæmast er fyrir Íslendinga að stærð fiskistofns sé stór og með sem mestri nýliðun. Þegar mestur munur er á milli tekna og gjalda við veiðar ákveðins fiskistofns þá næst besta nýting viðkomandi stofns[4]. Þá er jafnframt öryggi um framtíðarafrakstur fiskistofna mestur sem tryggir framtíðarhagnað af sameign þjóðarinnar. Því er það svo að þegar sjávarútvegsfyrirtæki veiða vel og hagnast er það vitnisburður um sterka og sjálfbæra stofna. Góð leið til þess að fá nýliðun í sjávarútveginn er að almenningur geti fjárfest í sjávarútvegsfyrirtækjum með skráningu á markaði. Fyrirtækin þyrftu að hafa hvata til að skrá sig á markað og að almenningur fái þar með tækifæri til fjárfestinga í sjávarútvegsfyrirtækjum. Með almennri þátttöku almennings fær fólk möguleika á að hagnast með sjávarútvegsfyrirtækjum sem og sjóðir í eigu almennings. Þannig myndi afrakstur auðlindarinnar dreifast á fleiri hendur og nýjar hugmyndir með nýjum fjárfestum koma inn í rekstur fyrirtækjanna. Fyrirtækjum sem eru skráð á markaði mætti umbuna með stærri hlutdeild í kvóta eða að gefinn væri afsláttur af auðlindagjaldi hjá þeim fyrirtækjum sem væru með dreifða eignaraðild. Umræðan um kvótakerfið okkar hefur verið sérkennileg á köflum og oftar en ekki byggt á staðlausum alhæfingum. Við lestur rannsókna erlendra greiningaraðila sést allt önnur mynd en birtist hér á landi. Þar telja fræðimenn að framseljanlegar veiðiheimildir og takmörkun á aðgangi sameiginlegra auðlinda sé skilyrði þess að hægt sé að ná árangri í sjálfbærni og hagkvæmni við veiðar, eins og á við hér á landi[5]. Við erum að gera hlutina rétt hér á landi sem sést vel með breytingunni sem orðið hefur á afkomu fyrirtækja í sjávarútvegi og umfjöllun fræðimanna. Alltaf má gera betur og vonandi ber okkur gæfa til að sjá hvað vel er gert og bæta það sem hægt er að bæta. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins ehf. [1] H.S. Gordon 1954, Theory of a Common-Property Resource:The Fishery [2] M.B Schefer og R.H. Beverton 1963, Fishing dynamics:Their analysis and interpretation. [3] Jónas Gestur Jónasson, erindi flutt á sjávarútvegsdegi Deloitte 2019 [4] Á. Einarsson og Á.D. Óladóttir 2021, Fisheries and Aquaculture:The food Security of the future. [5] D. Standal, F.Asche 2018, Hesitant reforms: The Norwegian approach towards ITQ’s
Væri ekki í lagi að gefa Sjálfstæðisflokknum, Framsóknarflokknum og Vinstri-grænum frí? Kjartan Eggertsson Skoðun
Skoðun Heilbrigðiskerfið logar og er að hrynja: Þú áttir betra skilið Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun Væri ekki í lagi að gefa Sjálfstæðisflokknum, Framsóknarflokknum og Vinstri-grænum frí? Kjartan Eggertsson skrifar
Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Væri ekki í lagi að gefa Sjálfstæðisflokknum, Framsóknarflokknum og Vinstri-grænum frí? Kjartan Eggertsson Skoðun