Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar 10. október 2025 09:30 Ég var að skrolla í símanum um daginn og rakst þar á myndband. Umhyggjusamur faðir var mættur í dyragætt sonar síns sem var að fara að sofa. Hann býður góða nótt og segir: „Elskan mín, mundu svo að í horninu er kassi með klámfengnu efni sem gæti haft töluverð áhrif á þig - ég treysti þér til að kíkja ekki í hann.“ Svo bendir hann á mann sem situr í horni herbergisins og segir: „Ahh, já og svo er þessi maður þarna sem verður þar í alla nótt. Hann mun tala með hatursfullum hætti í garð jaðarsettra hópa í alla nótt. Ekki hlusta á hann samt. Bara hunsa. Ókei?“ Og svo birtist eyðublað á borði sem pabbinn bendir á til að panta ólögleg fíkniefni: „Bara hunsa elskan,“ segir hann og svona heldur myndbandið áfram. Myndbandið fékk mig til að hugsa um það gríðarlega aðgengi sem ókunnugir einstaklingar hafa inn í hugarheim barnanna okkar. Þetta er auðvitað ýkt en lýsir um leið þeim veruleika sem blasir við ungmennum sem hafa ekki alltaf þroska til að vega og meta muninn á sannleika og áróðri. Þekkja hættur og varast freistingar. Með öðrum orðum eru börnin okkar með allar heimsins upplýsingar og gylliboð í vasanum sínum. Staðreyndin er einfaldlega sú að við lifum á tímum þar sem barnæskan fer fram að miklum hluta til á skjá. Samskipti, leikur og jafnvel sjálfsmyndin fer fram í stafrænum heimi sem við fullorðna fólkið höfum ekki alltaf stjórn eða skilning á. Rannsóknir sýna óyggjandi að þetta hefur haft neikvæð áhrif á sjálfsmynd og líðan ungmenna. En samt erum við hikandi og óviss í viðbrögðum okkar. Tími til að staldra við Við höfum líklega verið heldur til andvaralaus þegar það kemur að notkun barnanna okkar á þessum miðlum. En nú er umræðan að breytast. Eða hið minnsta að opnast. Og við eigum ekki að óttast umræðu. Nú standa þjóðir heims frammi fyrir stórum spurningum um hvernig hægt sé að sporna við áhrifum miðlana á geðheilbrigði, sjálfsmynd og líðan ungmenna. Danska ríkisstjórnin leggur til að börnum yngri en fimmtán ára verði bannað að nota ýmsa samfélagsmiðla. Framkvæmdastjórn ESB er með í undirbúningi nýjar leiðbeinandi reglur sem takmarka aðgengi í því skyni að vernda börn gegn skaðlegu efni. Frakkar eru með þetta til umræðu. Ástralar hafa tekið einnig skrefið og sett lög. Norðmenn eru að ræða málin. Svo dæmi séu tekin. Við Íslendingar erum ekki undanskilin þessari umræðu. Mennta- og barnamálaráðherra hefur boðað símafrí í grunnskólum landsins. Ákveðna samræminu á reglum milli skóla. Það er ákveðið skref. En þurfum við að taka stærri skref? Ég er almennt ekki hrifin af boðum og bönnum. En að setja viðmið um aldurstengda notkun er eitthvað sem við höfum hingað til gert við aðrar athafnir til að vernda sakleysi og þroska barnanna okkar. Dæmi um slíkt eru aldurstengd bönn við neyslu áfengis og tóbaks, akstur ökutækja, aldurstengd viðmið um kvikmyndir, þætti og tölvuleiki og svo er það auðvitað sjálfræðisaldurinn sjálfur. Slík viðmið gætu einnig hjálpað foreldrum að setja skýrari mörk. Lítum í eigin barm Við fullorðna fólkið þurfum auðvitað líka að líta í eigin barm þegar það kemur að okkar eigin skjáfíkn. Það er undir okkur komið að vera góðar fyrirmyndir. Auðvitað er það ekki auðvelt verkefni. Daglegu lífi okkar er auðvitað þéttpakkað í þetta eina tæki. Þarna eigum við okkar samskipti, bankaviðskipti, sækjum fréttir, hlustum á hlaðvörp, á tónlist, skrifum tölvupósta, tökum myndir og skrollum svo á miðlunum. Þetta þekki ég vel sjálf þar sem síminn minn er ekki bara vinnutæki heldur nánast framlenging á sjálfinu. Það er merkilegt að finna fyrir því hvað maður er svakalega háður þessu tæki um leið og maður fer að setja sér mörk. En það tel ég að sé okkur hollt, ekki bara okkur sjálfum heldur samfélaginu sem við viljum ala börnin okkar upp í. Ég hef rætt þessa áskorun sem blasir við okkur við töluvert marga foreldra sem hafa sömu áhyggjur og upplifa ákveðið varnaleysi í aðstæðum þar sem félagslega normið er að börn eigi síma. Flestir eru sammála um að það eigi að takmarka aðgengi barna að þessum miðlum. En fæstir geta svarað því nákvæmlega hvernig við eigum að fara að því. Það er undir okkur öllum komið að svara spurningunni: Erum við á réttri braut eða eigum við að breyta um kúrs? Ég hlakka til samtalsins. Höfundur er þingmaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Viðreisn María Rut Kristinsdóttir Samfélagsmiðlar Börn og uppeldi Alþingi Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen Skoðun Skoðun Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Vegferð menntunar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Sjá meira
Ég var að skrolla í símanum um daginn og rakst þar á myndband. Umhyggjusamur faðir var mættur í dyragætt sonar síns sem var að fara að sofa. Hann býður góða nótt og segir: „Elskan mín, mundu svo að í horninu er kassi með klámfengnu efni sem gæti haft töluverð áhrif á þig - ég treysti þér til að kíkja ekki í hann.“ Svo bendir hann á mann sem situr í horni herbergisins og segir: „Ahh, já og svo er þessi maður þarna sem verður þar í alla nótt. Hann mun tala með hatursfullum hætti í garð jaðarsettra hópa í alla nótt. Ekki hlusta á hann samt. Bara hunsa. Ókei?“ Og svo birtist eyðublað á borði sem pabbinn bendir á til að panta ólögleg fíkniefni: „Bara hunsa elskan,“ segir hann og svona heldur myndbandið áfram. Myndbandið fékk mig til að hugsa um það gríðarlega aðgengi sem ókunnugir einstaklingar hafa inn í hugarheim barnanna okkar. Þetta er auðvitað ýkt en lýsir um leið þeim veruleika sem blasir við ungmennum sem hafa ekki alltaf þroska til að vega og meta muninn á sannleika og áróðri. Þekkja hættur og varast freistingar. Með öðrum orðum eru börnin okkar með allar heimsins upplýsingar og gylliboð í vasanum sínum. Staðreyndin er einfaldlega sú að við lifum á tímum þar sem barnæskan fer fram að miklum hluta til á skjá. Samskipti, leikur og jafnvel sjálfsmyndin fer fram í stafrænum heimi sem við fullorðna fólkið höfum ekki alltaf stjórn eða skilning á. Rannsóknir sýna óyggjandi að þetta hefur haft neikvæð áhrif á sjálfsmynd og líðan ungmenna. En samt erum við hikandi og óviss í viðbrögðum okkar. Tími til að staldra við Við höfum líklega verið heldur til andvaralaus þegar það kemur að notkun barnanna okkar á þessum miðlum. En nú er umræðan að breytast. Eða hið minnsta að opnast. Og við eigum ekki að óttast umræðu. Nú standa þjóðir heims frammi fyrir stórum spurningum um hvernig hægt sé að sporna við áhrifum miðlana á geðheilbrigði, sjálfsmynd og líðan ungmenna. Danska ríkisstjórnin leggur til að börnum yngri en fimmtán ára verði bannað að nota ýmsa samfélagsmiðla. Framkvæmdastjórn ESB er með í undirbúningi nýjar leiðbeinandi reglur sem takmarka aðgengi í því skyni að vernda börn gegn skaðlegu efni. Frakkar eru með þetta til umræðu. Ástralar hafa tekið einnig skrefið og sett lög. Norðmenn eru að ræða málin. Svo dæmi séu tekin. Við Íslendingar erum ekki undanskilin þessari umræðu. Mennta- og barnamálaráðherra hefur boðað símafrí í grunnskólum landsins. Ákveðna samræminu á reglum milli skóla. Það er ákveðið skref. En þurfum við að taka stærri skref? Ég er almennt ekki hrifin af boðum og bönnum. En að setja viðmið um aldurstengda notkun er eitthvað sem við höfum hingað til gert við aðrar athafnir til að vernda sakleysi og þroska barnanna okkar. Dæmi um slíkt eru aldurstengd bönn við neyslu áfengis og tóbaks, akstur ökutækja, aldurstengd viðmið um kvikmyndir, þætti og tölvuleiki og svo er það auðvitað sjálfræðisaldurinn sjálfur. Slík viðmið gætu einnig hjálpað foreldrum að setja skýrari mörk. Lítum í eigin barm Við fullorðna fólkið þurfum auðvitað líka að líta í eigin barm þegar það kemur að okkar eigin skjáfíkn. Það er undir okkur komið að vera góðar fyrirmyndir. Auðvitað er það ekki auðvelt verkefni. Daglegu lífi okkar er auðvitað þéttpakkað í þetta eina tæki. Þarna eigum við okkar samskipti, bankaviðskipti, sækjum fréttir, hlustum á hlaðvörp, á tónlist, skrifum tölvupósta, tökum myndir og skrollum svo á miðlunum. Þetta þekki ég vel sjálf þar sem síminn minn er ekki bara vinnutæki heldur nánast framlenging á sjálfinu. Það er merkilegt að finna fyrir því hvað maður er svakalega háður þessu tæki um leið og maður fer að setja sér mörk. En það tel ég að sé okkur hollt, ekki bara okkur sjálfum heldur samfélaginu sem við viljum ala börnin okkar upp í. Ég hef rætt þessa áskorun sem blasir við okkur við töluvert marga foreldra sem hafa sömu áhyggjur og upplifa ákveðið varnaleysi í aðstæðum þar sem félagslega normið er að börn eigi síma. Flestir eru sammála um að það eigi að takmarka aðgengi barna að þessum miðlum. En fæstir geta svarað því nákvæmlega hvernig við eigum að fara að því. Það er undir okkur öllum komið að svara spurningunni: Erum við á réttri braut eða eigum við að breyta um kúrs? Ég hlakka til samtalsins. Höfundur er þingmaður Viðreisnar.
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun