Réttlætið sem refsar Jóni Hjálmar Vilhjálmsson skrifar 27. maí 2025 11:00 Ríkisstjórn Samfylkingar, Viðreisnar og Flokks fólksins mótar nú nýja auðlindastefnu með áherslu á sjálfbæra nýtingu og svokölluð „réttlát“ auðlindagjöld. Í því samhengi hafa verið kynnt drög að frumvarpi um veiðigjöld sem gera ráð fyrir verulegri hækkun gjalda milli ára, - í tilviki makríls er talað um rúmlega þrefalda aukningu opinbera gjalda. Markmiðið er að tryggja þjóðinni stærri hlut í arðsemi sjávarútvegsins. Þótt andstaða við hugmyndina sé lítil, hefur framkvæmd frumvarpsins sætt gagnrýni, - einkum vegna umfangs og hraða breytinganna. Það vekur áhyggjur af faglegri stjórnsýslu þegar svo róttækar breytingar á opinberum gjöldum eru ákveðnar án viðhlítandi samráðs við hagsmunaaðila og áður en boðuð auðlindastefna hefur verið mótuð. Bent hefur verið á að minni og meðalstór sjávarútvegsfyrirtæki eigi erfitt með að standa undir stökkbreyttum veiðigjöldum, þar sem þau skila gjarnan lægra verðmæti á hvert veitt kíló en stærri og tæknivæddari fyrirtæki. Í umræðunni hefur komið fram að sum stærri fyrirtæki eigi einnig í vanda með að ná endum saman nái hin stórfelda gjaldahækkun fram að ganga. Við slíkar aðstæður er eðlilegt að spyrja: Er hækkunin of mikil og of skyndileg? Væri ekki skynsamlegra að fara hægar í sakirnar og miða breytingar við getu greinarinnar í heild? Því miður hefur svo ekki verið, - heldur brugðist við með tillögum um kerfisbreytingar og auknum flækjum. Kerfisbreytingar og áhrif frítekjumarks Í frumvarpinu er lagt til svokallað frítekjumark, þar sem lægra veiðigjald er lagt á fyrstu tonnin sem veidd eru, með það að markmiði að koma sérstaklega til móts við minni útgerðir. Útgerðarmaðurinn sem nefndur er hér „Séra Jón“ og gerir út gamlan bát, veiðir rúmlega 1.000 tonn af þorski á ári og myndi samkvæmt útreikningum greiða um 23 krónur á hvert kíló, - sem er þá væntanlega sanngjarnt gjald til þjóðarinnar. „Séra Jón“ hefur í gegnum tíðina greitt út nokkuð myndarlegan arð og þau ár sem afkoman hefur verið slæm hefur kvóti verið seldur. Peningarnir hafa nýst til kaupa á húseign erlendis og til fjárfestinga afkomenda, - m.a. í verslunarrekstri í Kringlunni og lúxushóteli í heimabyggð. Í næsta sjávarþorpi, sem við köllum Brimvík, er önnur útgerð sem hefur sjaldan greitt út arð. Ávinning starfseminnar hefur í áranna rás verið fjárfest í nýjustu tækni og stundum, þegar vel hefur árað, ráðstafað í kvótakaup. Útgerðin í Brimvík hefur í dag yfir að ráða 6.000 tonnum af þorski. Fjárfestingarnar voru fjármagnaðar með uppsöfnuðum hagnaði og lánum. Útgerðarmaðurinn hér kallast „Jón“ og rekur öfluga starfsemi með tveimur nýlegum togurum sem skapa hátekjustörf sem skila miklum sköttum og útsvari. Útgerðin hans Jóns í Brimvík á samkvæmt lagafrumvarpinu að greiða 41 krónu á hvert kíló af þorski, - eða 82% hærra gjald en kollegi hans „Séra Jón“. Mismunurinn vekur spurningar um hvað teljist „réttlátt“ gjald fyrir veiðar. Er sanngjarnt að sá sem hefur markvisst varið rekstrarafgangi til fjárfestinga árum saman greiði hart nær sama verð fyrir einn þorsk og „Séra Jón“ greiðir fyrir tvo? Um áhrif hvata Ef við göngum út frá því að útgerðarmaðurinn Jón í Brimvík sjái hag sinn í að aðlaga sig að gjaldakerfinu, væri hugsanlegt að hann minnkaði reksturinn, seldi nýju skipin og hluta kvótans til annarra, svipaðra og „Séra Jóns“. Þótt þetta sé einfölduð sviðsmynd, dregur hún fram hugsanlegar afleiðingar skekktra hvata. Sama magn af fiski væri veitt, - en af fleiri aðilum, - og veiðigjaldið myndi lækka vegna frítekjumarksins. En með því er bara hálf sagan sögð. Sjávarútvegurinn greiðir mikla skatta og gjöld sem tengjast ekki veiðigjöldum. Hann styður við lífskjör í landinu með því að skapa sem mest verðmæti og hátekjustörf, með miklum fjárfestingum og hagnaði. Gríðarhá veiðigjöld með frítekjumarksleið hefur áhrif á fjárfestingarvilja, nýsköpun og samkeppnishæfni í greininni til lengri tíma litið. Frítekjumarkskerfið gæti hvatt til aðlögunar sem skilar ekki endilega auknum verðmætum eða meiri skilum til samfélagsins. Þannig vinnur það gegn markmiðinu um verðmætasköpun. Það borgar sig ekki að skattleggja atvinnuvegi þjóðarinnar í átt að meðalmennsku. Niðurlag Það ber að virða að markmið stjórnvalda eru reist á því að auka réttmæta hlutdeild þjóðarinnar í arðsemi sjávarauðlindarinnar. Hún er í sjálfu sér réttmæt og í takt við ríkjandi viðhorf. En til að þau nái fram að ganga má skammtímahugsun ríkissjóðs ekki verða ofan á. Veiðigjaldtakan á að vera einföld, gagnsæ og sambærileg fyrir Jón og „Séra Jón“. Veiðigjaldið er opinbert gjald á sjávarauðlindina. Það ætti að vera óháð rekstrarárangri fyrirtækja, aldri og stærð skipa. Þannig má stuðla að jafnræði, áframhaldandi fjárfestingu og nýsköpun, - og tryggja að þjóðin hagnist sem mest á arðsamri nýtingu sjávarauðlindanna til lengri tíma litið. Höfundur er yfirmaður uppsjávarsviðs og aðstoðarmaður forstjóra hjá Brim hf. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Breytingar á veiðigjöldum Sjávarútvegur Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Mest lesið $€tjum í$lensku á (mat) $€ðilinn! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Hálfrar aldar svívirða Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson Skoðun Kynjuð vísindi, leikskólaráð á villigötum, klámsýki, svipmyndir frá Norður-Kóreu Fastir pennar Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Minna tal, meiri uppbygging Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hálfrar aldar svívirða skrifar Skoðun $€tjum í$lensku á (mat) $€ðilinn! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Minna tal, meiri uppbygging Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Ný nálgun – sama markmið: Heimili fyrir fólkið í borginni Heiða Björg Hilmisdóttir skrifar Skoðun Geymt en ekki gleymt Ástþór Ólafsson skrifar Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar Skoðun „Lánin hækka – framtíðin minnkar“ Sveinn Óskar Sigurðsson skrifar Skoðun Hey Pawels í harðindunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar Skoðun Þjóðkirkjan engu svarar – hylur sig í fræðilegri þoku Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Borgarstefna kallar á aðgerðir og fjármagn Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Skjáheimsókn getur dimmu í dagsljós breytt Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru álverin á Íslandi útlensk? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Öryggisgæslu í Mjódd, núna, takk fyrir! Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Erum við ennþá hrædd við Davíð Oddsson? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Saman getum við komið í veg fyrir slag Alma D. Möller skrifar Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar Skoðun Blóðtaka er ekki landbúnaður Guðrún Scheving Thorsteinsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Svar til stjórnunarlegs ábyrgðarmanns frá Keflavík Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin ræðst gegn launafólki og atvinnulausum Finnbjörn A. Hermannson skrifar Skoðun 764/O9A: Kannt þú að vernda barnið á netinu? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Opinberir starfsmenn kjósa síður áminningarskyldu Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Einkavæðing orkunnar, skattasniðganga og lífeyrissjóðir Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Er gervigreindarprestur trúlaus eða trúaður? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Sjá meira
Ríkisstjórn Samfylkingar, Viðreisnar og Flokks fólksins mótar nú nýja auðlindastefnu með áherslu á sjálfbæra nýtingu og svokölluð „réttlát“ auðlindagjöld. Í því samhengi hafa verið kynnt drög að frumvarpi um veiðigjöld sem gera ráð fyrir verulegri hækkun gjalda milli ára, - í tilviki makríls er talað um rúmlega þrefalda aukningu opinbera gjalda. Markmiðið er að tryggja þjóðinni stærri hlut í arðsemi sjávarútvegsins. Þótt andstaða við hugmyndina sé lítil, hefur framkvæmd frumvarpsins sætt gagnrýni, - einkum vegna umfangs og hraða breytinganna. Það vekur áhyggjur af faglegri stjórnsýslu þegar svo róttækar breytingar á opinberum gjöldum eru ákveðnar án viðhlítandi samráðs við hagsmunaaðila og áður en boðuð auðlindastefna hefur verið mótuð. Bent hefur verið á að minni og meðalstór sjávarútvegsfyrirtæki eigi erfitt með að standa undir stökkbreyttum veiðigjöldum, þar sem þau skila gjarnan lægra verðmæti á hvert veitt kíló en stærri og tæknivæddari fyrirtæki. Í umræðunni hefur komið fram að sum stærri fyrirtæki eigi einnig í vanda með að ná endum saman nái hin stórfelda gjaldahækkun fram að ganga. Við slíkar aðstæður er eðlilegt að spyrja: Er hækkunin of mikil og of skyndileg? Væri ekki skynsamlegra að fara hægar í sakirnar og miða breytingar við getu greinarinnar í heild? Því miður hefur svo ekki verið, - heldur brugðist við með tillögum um kerfisbreytingar og auknum flækjum. Kerfisbreytingar og áhrif frítekjumarks Í frumvarpinu er lagt til svokallað frítekjumark, þar sem lægra veiðigjald er lagt á fyrstu tonnin sem veidd eru, með það að markmiði að koma sérstaklega til móts við minni útgerðir. Útgerðarmaðurinn sem nefndur er hér „Séra Jón“ og gerir út gamlan bát, veiðir rúmlega 1.000 tonn af þorski á ári og myndi samkvæmt útreikningum greiða um 23 krónur á hvert kíló, - sem er þá væntanlega sanngjarnt gjald til þjóðarinnar. „Séra Jón“ hefur í gegnum tíðina greitt út nokkuð myndarlegan arð og þau ár sem afkoman hefur verið slæm hefur kvóti verið seldur. Peningarnir hafa nýst til kaupa á húseign erlendis og til fjárfestinga afkomenda, - m.a. í verslunarrekstri í Kringlunni og lúxushóteli í heimabyggð. Í næsta sjávarþorpi, sem við köllum Brimvík, er önnur útgerð sem hefur sjaldan greitt út arð. Ávinning starfseminnar hefur í áranna rás verið fjárfest í nýjustu tækni og stundum, þegar vel hefur árað, ráðstafað í kvótakaup. Útgerðin í Brimvík hefur í dag yfir að ráða 6.000 tonnum af þorski. Fjárfestingarnar voru fjármagnaðar með uppsöfnuðum hagnaði og lánum. Útgerðarmaðurinn hér kallast „Jón“ og rekur öfluga starfsemi með tveimur nýlegum togurum sem skapa hátekjustörf sem skila miklum sköttum og útsvari. Útgerðin hans Jóns í Brimvík á samkvæmt lagafrumvarpinu að greiða 41 krónu á hvert kíló af þorski, - eða 82% hærra gjald en kollegi hans „Séra Jón“. Mismunurinn vekur spurningar um hvað teljist „réttlátt“ gjald fyrir veiðar. Er sanngjarnt að sá sem hefur markvisst varið rekstrarafgangi til fjárfestinga árum saman greiði hart nær sama verð fyrir einn þorsk og „Séra Jón“ greiðir fyrir tvo? Um áhrif hvata Ef við göngum út frá því að útgerðarmaðurinn Jón í Brimvík sjái hag sinn í að aðlaga sig að gjaldakerfinu, væri hugsanlegt að hann minnkaði reksturinn, seldi nýju skipin og hluta kvótans til annarra, svipaðra og „Séra Jóns“. Þótt þetta sé einfölduð sviðsmynd, dregur hún fram hugsanlegar afleiðingar skekktra hvata. Sama magn af fiski væri veitt, - en af fleiri aðilum, - og veiðigjaldið myndi lækka vegna frítekjumarksins. En með því er bara hálf sagan sögð. Sjávarútvegurinn greiðir mikla skatta og gjöld sem tengjast ekki veiðigjöldum. Hann styður við lífskjör í landinu með því að skapa sem mest verðmæti og hátekjustörf, með miklum fjárfestingum og hagnaði. Gríðarhá veiðigjöld með frítekjumarksleið hefur áhrif á fjárfestingarvilja, nýsköpun og samkeppnishæfni í greininni til lengri tíma litið. Frítekjumarkskerfið gæti hvatt til aðlögunar sem skilar ekki endilega auknum verðmætum eða meiri skilum til samfélagsins. Þannig vinnur það gegn markmiðinu um verðmætasköpun. Það borgar sig ekki að skattleggja atvinnuvegi þjóðarinnar í átt að meðalmennsku. Niðurlag Það ber að virða að markmið stjórnvalda eru reist á því að auka réttmæta hlutdeild þjóðarinnar í arðsemi sjávarauðlindarinnar. Hún er í sjálfu sér réttmæt og í takt við ríkjandi viðhorf. En til að þau nái fram að ganga má skammtímahugsun ríkissjóðs ekki verða ofan á. Veiðigjaldtakan á að vera einföld, gagnsæ og sambærileg fyrir Jón og „Séra Jón“. Veiðigjaldið er opinbert gjald á sjávarauðlindina. Það ætti að vera óháð rekstrarárangri fyrirtækja, aldri og stærð skipa. Þannig má stuðla að jafnræði, áframhaldandi fjárfestingu og nýsköpun, - og tryggja að þjóðin hagnist sem mest á arðsamri nýtingu sjávarauðlindanna til lengri tíma litið. Höfundur er yfirmaður uppsjávarsviðs og aðstoðarmaður forstjóra hjá Brim hf.
Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir Skoðun
Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar
Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar
Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar
Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir Skoðun
Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun