Vanræksla á skyldum gagnvart öldruðum og sóun á skattfé Markús Ingólfur Eiríksson skrifar 11. nóvember 2024 07:15 Hvernig viljum við sem þjóð koma fram við kynslóðina sem ól okkur upp og lagði grunninn að þeim lífsgæðum sem við fáum að njóta í þessu landi? Skert lífsgæði og aukin sóun á skattfé Þau úrræði við þjónustu við aldraða sem hámarka þeirra lífsgæði og lágmarka kostnað ríkissjóðs eru verulega vanfjármögnuð. Þar á ég einkum við um heilsueflingu, dagdvöl og heimaþjónustu. Þessi úrræði eiga það sameiginlegt að vera til þess fallin að gera þeim kleift að búa sem lengst heima hjá sér og hámarka þannig lífsgæðin. Það kaldhæðnislegasta við þetta er að þessi úrræði eru ekki einungis vanfjármögnuð heldur einnig þau hagkvæmustu fyrir ríkið sem völ er á. Fyrir vikið er ríkið að sóa gríðarlegum fjármunum í að vista fjölda aldraðra einstaklinga á sjúkrahúsum þótt þeir eigi þar ekkert erindi. Við losnum ekki svo auðveldlega við kaldhæðnina í þessu sambandi því dvöl á sjúkrahúsi er í senn bæði dýrasta og versta úrræðið. Einna sorglegast við þetta er að núverandi ástand er löngu fyrirséð enda hefur þróun lífaldurs þjóðarinnar legið lengi fyrir og auðvelt hefur verið að spá fyrir um hana. Því hefði verið fyrir löngu hægt að gera langtímaáætlanir um hvernig þjónustunni skyldi háttað með árangur, hagkvæmni og skilvirkni í huga, eins og lög um opinber fjármál gera kröfu um. Það ófremdarástand sem nú ríkir sannar í reynd að heilbrigðisráðuneytið hefur vanrækt sínar skyldur í þessum málaflokki. Fyrir vikið búa aldraðir við verri þjónustu á sama tíma og skattfé er sóað. Hagkvæmustu og bestu úrræðin vannýtt Til að setja hlutina í samhengi, þá er kostnaður við heimaþjónustu, þ.e. heimahjúkrun og félagsþjónustu, í kringum 2 milljónir á þjónustuþega á ári. Kostnaður við dagdvöl er enn lægri en sú þjónusta er á höndum sveitarfélaga. Eitt af meginmarkmiðum hennar er að auka félagslega virkni þjónustuþeganna og fresta því að þeir þurfi að leita í verri og dýrari úrræði. Tilraunaverkefni sem heppnaðist vel en ekkert meira gert Í þessu sambandi má nefna ákveðið tilraunaverkefni um eflingu heimahjúkrunar fyrir um áratug síðan. Þar var hópi aldraðra sem hafði ítrekað leitað á bráðamóttöku Landspítala veitt aukin þjónusta heima með það að markmiði að gera þeim kleift að vera heima og þurfa því ekki að leita á eins oft bráðamóttökuna. Verkefnið heppnaðist afar vel en engu að síður var því hætt enda var bara um tilraunaverkefni að ræða. Maður spyr sig, hvers vegna að ráðast í tilraunaverkefni yfir höfuð ef ekkert eigi að gera við það sem heppnast vel? Heilsuefling aldraðra Ásamt dagdvöl, þá er heilsuefling aldraðra eitt allra hagkvæmasta og árangursríkasta úrræðið sem völ er á. Ástæða þess er sú að markmiðið þess er að gera fólki kleift að vera lengur á vinnumarkaði og búa lengur heima. Með því móti seinkar þörf þeirra skjólstæðinga fyrir dýrari úrræðum á borð við hjúkrunarheimili og sjúkrahúsþjónustu. Sem dæmi um slíka heilsueflingu er Janusar verkefnið, hvers árangur er flestum kunnur. Þannig liggur í augum uppi að slík verkefni munu spara ríkinu ómældar fjárhæðir á komandi árum. Því vekur furðu að þau séu aðeins í boði í einstaka sveitarfélögum sem þá þurfa að bera uppi kostnaðinn af þeim. Afleiðing slíkrar vanrækslu heilbrigðisráðuneytisins, að tryggja að ekki að slík úrræði séu ekki í boði um allt land, leiðir til þess að fjöldi aldraðra fer á mis við þau auknu lífsgæði sem felast í slíkum úrræðum. Að sama skapi fer ríkið á mis við aukið hagræði í rekstri þar sem að önnur en hagkvæmustu úrræðin verða fyrir valinu, með tilheyrandi aukaálagi á sjúkrahúsþjónustuna. Áhersla lögð á dýrustu og verstu úrræðin Kostnaður við hvert hjúkrunarrými á ári er í kringum 20 milljónir og einhvers staðar á bilinu 50-70 milljónir fyrir pláss á sjúkrahúsi. Þrátt fyrir þessar staðreyndir og að fjölgun aldraðra hefur verið fyrirsjáanleg svo áratugum skiptir hefur vanræksla í rekstri ríkisins ollið því að Landspítalinn hefur núna um áraskeið verið fullur af öldruðum sem lokið hafa meðferð og eiga því ekkert erindi á spítalanum. Réttur þeirra til að komast á hjúkrunarheimili er vanvirtur, starfsemi spítalans er stórskert og skattgreiðendur sitja uppi með sárt ennið. Við erum því hreinlega að bjóða heilbrigðisstarfsfólki, sjúklingum og aðstandendum þeirra upp á ómannneskjulegt umhverfi. Lítinn tíma þyrfti til að bæta þjónustuna Til að bæta gráu ofan á svart í ríkisrekstrinum, þá eru hagkvæmustu úrræðin í þjónustu við aldraða ekki húsnæðisfrek og því er það ekki hindrun í að hægt væri að efla þau með skömmum fyrirvara. Þar sem að það er ekki gert, neyðist fólk til að flytja óþarflega fljótt af heimilum sínum á stofnanir og skattgreiðendur borga brúsann sem fyrr segir. Alvarleg vanræksla kerfisins Það er því alger vanræksla á meðferð opinbers fjár að hagkvæmustu úrræðin séu kerfisbundið fjársvelt yfir langan tíma. Engu að síður er það látið viðgangast enda hafa kjörnir fulltrúar ekki nægilegan aðgang að þekkingu um brotalamirnar og reiða sig á embættismennina sem kunna að hafa meiri hagsmuni af því að vernda eigið kerfi en að bæta rekstur ríkisins. Það jákvæða fyrir fólkið í landinu í þessari stöðu er sú staðreynd að flestir finna fyrir þeim alvarlegu brotalömum í þjónustu ríkisins sem þeir eiga rétt á samkvæmt stjórnarskrá, lögum og reglugerðum. Þar af leiðandi geta stjórnvöld ekki komist upp með að dreifa ryki í augu fólks um að allt sé í himnalagi. Niðurstaða Verulega breytinga er þörf á rekstri ríkisins en hætt er við að embættismannakerfið mun berjast gegn því sem og ráðherrar sem hafa ekki nægilega þekkingu á málaflokknum og staldra við í takmarkaðan tíma. Jafnvel þótt stjórnmálaflokkarnir hafa lengi verið að búa sig undir kosningar er ekki að sjá að neinn þeirra hafi boðað aðgerðir til að taka á þeirri sóun sem nú ríkir í rekstri ríkisins. Embættismennirnir hafa síðustu áratugi fengið okkar atkvæði, burtséð frá því hvaða flokk við kjósum. Við höfum, síðustu kjörtímabil, verið að kjósa sóun á skattfé, niðurskurð og háa skatta. Höfundur er doktor í endurskoðun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Eldri borgarar Markús Ingólfur Eiríksson Mest lesið Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Hvernig viljum við sem þjóð koma fram við kynslóðina sem ól okkur upp og lagði grunninn að þeim lífsgæðum sem við fáum að njóta í þessu landi? Skert lífsgæði og aukin sóun á skattfé Þau úrræði við þjónustu við aldraða sem hámarka þeirra lífsgæði og lágmarka kostnað ríkissjóðs eru verulega vanfjármögnuð. Þar á ég einkum við um heilsueflingu, dagdvöl og heimaþjónustu. Þessi úrræði eiga það sameiginlegt að vera til þess fallin að gera þeim kleift að búa sem lengst heima hjá sér og hámarka þannig lífsgæðin. Það kaldhæðnislegasta við þetta er að þessi úrræði eru ekki einungis vanfjármögnuð heldur einnig þau hagkvæmustu fyrir ríkið sem völ er á. Fyrir vikið er ríkið að sóa gríðarlegum fjármunum í að vista fjölda aldraðra einstaklinga á sjúkrahúsum þótt þeir eigi þar ekkert erindi. Við losnum ekki svo auðveldlega við kaldhæðnina í þessu sambandi því dvöl á sjúkrahúsi er í senn bæði dýrasta og versta úrræðið. Einna sorglegast við þetta er að núverandi ástand er löngu fyrirséð enda hefur þróun lífaldurs þjóðarinnar legið lengi fyrir og auðvelt hefur verið að spá fyrir um hana. Því hefði verið fyrir löngu hægt að gera langtímaáætlanir um hvernig þjónustunni skyldi háttað með árangur, hagkvæmni og skilvirkni í huga, eins og lög um opinber fjármál gera kröfu um. Það ófremdarástand sem nú ríkir sannar í reynd að heilbrigðisráðuneytið hefur vanrækt sínar skyldur í þessum málaflokki. Fyrir vikið búa aldraðir við verri þjónustu á sama tíma og skattfé er sóað. Hagkvæmustu og bestu úrræðin vannýtt Til að setja hlutina í samhengi, þá er kostnaður við heimaþjónustu, þ.e. heimahjúkrun og félagsþjónustu, í kringum 2 milljónir á þjónustuþega á ári. Kostnaður við dagdvöl er enn lægri en sú þjónusta er á höndum sveitarfélaga. Eitt af meginmarkmiðum hennar er að auka félagslega virkni þjónustuþeganna og fresta því að þeir þurfi að leita í verri og dýrari úrræði. Tilraunaverkefni sem heppnaðist vel en ekkert meira gert Í þessu sambandi má nefna ákveðið tilraunaverkefni um eflingu heimahjúkrunar fyrir um áratug síðan. Þar var hópi aldraðra sem hafði ítrekað leitað á bráðamóttöku Landspítala veitt aukin þjónusta heima með það að markmiði að gera þeim kleift að vera heima og þurfa því ekki að leita á eins oft bráðamóttökuna. Verkefnið heppnaðist afar vel en engu að síður var því hætt enda var bara um tilraunaverkefni að ræða. Maður spyr sig, hvers vegna að ráðast í tilraunaverkefni yfir höfuð ef ekkert eigi að gera við það sem heppnast vel? Heilsuefling aldraðra Ásamt dagdvöl, þá er heilsuefling aldraðra eitt allra hagkvæmasta og árangursríkasta úrræðið sem völ er á. Ástæða þess er sú að markmiðið þess er að gera fólki kleift að vera lengur á vinnumarkaði og búa lengur heima. Með því móti seinkar þörf þeirra skjólstæðinga fyrir dýrari úrræðum á borð við hjúkrunarheimili og sjúkrahúsþjónustu. Sem dæmi um slíka heilsueflingu er Janusar verkefnið, hvers árangur er flestum kunnur. Þannig liggur í augum uppi að slík verkefni munu spara ríkinu ómældar fjárhæðir á komandi árum. Því vekur furðu að þau séu aðeins í boði í einstaka sveitarfélögum sem þá þurfa að bera uppi kostnaðinn af þeim. Afleiðing slíkrar vanrækslu heilbrigðisráðuneytisins, að tryggja að ekki að slík úrræði séu ekki í boði um allt land, leiðir til þess að fjöldi aldraðra fer á mis við þau auknu lífsgæði sem felast í slíkum úrræðum. Að sama skapi fer ríkið á mis við aukið hagræði í rekstri þar sem að önnur en hagkvæmustu úrræðin verða fyrir valinu, með tilheyrandi aukaálagi á sjúkrahúsþjónustuna. Áhersla lögð á dýrustu og verstu úrræðin Kostnaður við hvert hjúkrunarrými á ári er í kringum 20 milljónir og einhvers staðar á bilinu 50-70 milljónir fyrir pláss á sjúkrahúsi. Þrátt fyrir þessar staðreyndir og að fjölgun aldraðra hefur verið fyrirsjáanleg svo áratugum skiptir hefur vanræksla í rekstri ríkisins ollið því að Landspítalinn hefur núna um áraskeið verið fullur af öldruðum sem lokið hafa meðferð og eiga því ekkert erindi á spítalanum. Réttur þeirra til að komast á hjúkrunarheimili er vanvirtur, starfsemi spítalans er stórskert og skattgreiðendur sitja uppi með sárt ennið. Við erum því hreinlega að bjóða heilbrigðisstarfsfólki, sjúklingum og aðstandendum þeirra upp á ómannneskjulegt umhverfi. Lítinn tíma þyrfti til að bæta þjónustuna Til að bæta gráu ofan á svart í ríkisrekstrinum, þá eru hagkvæmustu úrræðin í þjónustu við aldraða ekki húsnæðisfrek og því er það ekki hindrun í að hægt væri að efla þau með skömmum fyrirvara. Þar sem að það er ekki gert, neyðist fólk til að flytja óþarflega fljótt af heimilum sínum á stofnanir og skattgreiðendur borga brúsann sem fyrr segir. Alvarleg vanræksla kerfisins Það er því alger vanræksla á meðferð opinbers fjár að hagkvæmustu úrræðin séu kerfisbundið fjársvelt yfir langan tíma. Engu að síður er það látið viðgangast enda hafa kjörnir fulltrúar ekki nægilegan aðgang að þekkingu um brotalamirnar og reiða sig á embættismennina sem kunna að hafa meiri hagsmuni af því að vernda eigið kerfi en að bæta rekstur ríkisins. Það jákvæða fyrir fólkið í landinu í þessari stöðu er sú staðreynd að flestir finna fyrir þeim alvarlegu brotalömum í þjónustu ríkisins sem þeir eiga rétt á samkvæmt stjórnarskrá, lögum og reglugerðum. Þar af leiðandi geta stjórnvöld ekki komist upp með að dreifa ryki í augu fólks um að allt sé í himnalagi. Niðurstaða Verulega breytinga er þörf á rekstri ríkisins en hætt er við að embættismannakerfið mun berjast gegn því sem og ráðherrar sem hafa ekki nægilega þekkingu á málaflokknum og staldra við í takmarkaðan tíma. Jafnvel þótt stjórnmálaflokkarnir hafa lengi verið að búa sig undir kosningar er ekki að sjá að neinn þeirra hafi boðað aðgerðir til að taka á þeirri sóun sem nú ríkir í rekstri ríkisins. Embættismennirnir hafa síðustu áratugi fengið okkar atkvæði, burtséð frá því hvaða flokk við kjósum. Við höfum, síðustu kjörtímabil, verið að kjósa sóun á skattfé, niðurskurð og háa skatta. Höfundur er doktor í endurskoðun.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun