Vopnleysið kvatt? Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir skrifar 16. febrúar 2022 17:00 Reglulega hefur verið rætt um auknar heimildir almennra lögreglumanna til þess að bera vopn síðustu ár, en umræðan hefur jafnan mætt andstöðu almennings. Nú á dögunum hefur umræðan verið tekin upp að nýju vegna atvika sem, eins og ber að skilja, veldur lögreglumönnum áhyggjum um hvort þeir geti tryggt öryggi sitt og almennings. Með þessum áhyggjum eru óskir um auknar heimildir réttlættar. Hins vegar er rík ástæða til að staldra við og ræða áhyggjur af öryggi fatlaðs fólks, ef aukinn vopnaburð lögreglunnar er nýr veruleiki í íslensku samfélagi. Í ágúst 2019 var tvítugur piltur með Downs-heilkenni, Eric Torell, skotinn til bana af lögreglumanni í Stokkhólmi í Svíþjóð. Hann var úti með leikfangabyssu þegar lögreglan kom að honum. Hann var beðinn um að leggja byssuna niður, en þess í stað beindi hann henni að lögreglunni sem skaut að honum 25 sinnum í kjölfarið. Skotin hæfðu Torell þrívegis með þeim afleiðingum að hann lést. Foreldrar hans sögðu son sinn hafa elskað allt sem varðaði lögregluna og því líklegt að hann hafi, vegna þroskahömlunar, sinnar misskilið aðstæður og litið á þetta sem leik. Eric Torell var með talsverða þroskahömlun og tjáði sig ekki með hefðbundnum hætti að sögn foreldra hans. Lögreglan í Svíþjóð bar fyrir sig að hafa ekki hlotið næga þjálfun í aðstæðum og var málið látið niður falla í réttarkerfinu. Fatlað fólk er afar jaðarsettur hópur í samfélaginu. Auknar líkur eru á að fatlaður einstaklingur hafi orðið fyrir hvers kyns ofbeldi vegna stöðu sinnar, sem leiðir af sér oft langa og strembna áfallasögu. Fatlað fólk er til dæmis líklegra til þess að vera háð aðstoð annarra við athafnir daglegs lífs, til þess að sjá um eigin fjármál, til þess að vera vistað á stofnunum og hafa lítil yfirráð yfir eigin lífi. Það hefur þar að auki lítið aðgengi að réttarkerfinu. Þá er fatlað fólk líklegra til að búa við fátækt og félagslega einangrun, til að þróa með sér fíknivanda og býðst fötluðu fólki fá úrræði til þess að vinna úr sínum málum. Er það bæði vegna þess að meðferðin tekur ekki mið af þörfum þeirra (s.s. vegna þroskahömlunar eða einhverfu) en ekki síður vegna fötlunarfordóma sem ofnir eru inn í menningu okkar. Talið er að talsverður hópur þeirra sem glíma við vímuefnavanda, situr í fangelsum og glímir við heimilisleysi sé með þroskahömlun og/eða einhverfu. Rannsóknir frá Noregi benda til þess og samtöl Landssamtakanna Þroskahjálpar við sérfræðinga, lögregluna og fangaverði staðfesta þennan grun. Sárlega vantar rannsóknir um stöðu fatlaðs fólks í samfélaginu, og m.a. þegar kemur að afbrotum, fíkn og samskiptum við lögregluna en alþjóðlegar rannsóknir sýna aukinni hættu fatlaðs fólks á að verða fyrir ofbeldi af hálfu lögreglunnar. Slíkt ofbeldi getur t.d. falið í sér mikla hörku við handtöku, að fjarlægja hjálpartæki og niðurlægja fatlaða einstaklingsins, skilningsleysi á þörfum einstaklingsins, að ekki sé tekinn nægur tími til þess að ganga úr skugga um að viðkomandi skilji hvað fram fer og fái tækifæri til að gera sig skiljanlegan. Oft er erfitt fyrir lögregluna að koma auga á fötlun viðkomandi, t.d. ef um þroskahömlun eða einhverfu er að ræða. Lögreglumenn hljóta ekki fullnægjandi þjálfun þegar kemur að samskiptum og viðbrögðum þegar aðili er fatlaður, þá getur tímaskortur og áfallastreita meðal lögreglumanna einnig spilað inn í. Þetta eru stóru atriðin sem rædd eru erlendis og ekkert sem bendir til þess að það sama eigi ekki við á Íslandi. Ekkert af þessu afsakar þó ófullnægjandi og ómannúðlega meðhöndlun lögreglunnar á málum fatlaðs fólks. Það er ekki bara krafa um siðleg vinnubrögð, heldur beinlínis skyldur sem íslensk stjórnvöld hafa skuldbundið sig að fylgja, þ.e. samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks. Krafa er gerð um viðeigandi aðlögun, sem þýðir að fatlað fólk á lögum samkvæmt rétt á því að komið sé til móts við þarfir þeirra en án þess er ekki hægt að tryggja að fólk hljóti sama rétt, og sitji við sama borð, og aðrir. Manneskja með þroskahömlun getur ekki mætt í munnlega skýrslutöku, eins og ófatlaður einstaklingur myndi geta gert. Það á öllum að vera ljóst. Það er sérstök skylda stjórnvalda að koma til móts við þessar þarfir. Landssamtökin Þroskahjálp hafa unnið með lögreglunni á ólíkum sviðum, bæði í lögreglufræðum Háskólans á Akureyri, fundum með lögreglustjórum, rannsóknarlögreglumönnum, samstarf um gerð fræðsluefnis með Mennta- og starfsþróunarsetri lögreglunnar, haldið fræðslufundi með fangelsisyfirvöldum og fleiri aðilum. Þetta samstarf hefur verið farsælt og mikill vilji meðal stjórnenda og almennra lögreglumanna til þess að gera betur, læra og miðla sinni þekkingu. Fyrir það er samtökin afar þakklát. Hins vegar hljóta samtök sem vinna að réttindum og hagsmunum fatlaðs fólks að setja spurningarmerki við aukinn vopnaburð almennra lögreglumanna vegna þeirrar tölfræði sem sýnir að fatlað fólk er í aukinni hættu á að verða fyrir ofbeldi við samskipti við lögregluna. Höfundur er starfsmaður Landssamtakanna Þroskahjálpar og baráttukona fyrir réttindum fatlaðs fólks. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lögreglan Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir Málefni fatlaðs fólks Mest lesið Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Svigrúm Eydísar á fölskum grunni Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason skrifar Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Sjá meira
Reglulega hefur verið rætt um auknar heimildir almennra lögreglumanna til þess að bera vopn síðustu ár, en umræðan hefur jafnan mætt andstöðu almennings. Nú á dögunum hefur umræðan verið tekin upp að nýju vegna atvika sem, eins og ber að skilja, veldur lögreglumönnum áhyggjum um hvort þeir geti tryggt öryggi sitt og almennings. Með þessum áhyggjum eru óskir um auknar heimildir réttlættar. Hins vegar er rík ástæða til að staldra við og ræða áhyggjur af öryggi fatlaðs fólks, ef aukinn vopnaburð lögreglunnar er nýr veruleiki í íslensku samfélagi. Í ágúst 2019 var tvítugur piltur með Downs-heilkenni, Eric Torell, skotinn til bana af lögreglumanni í Stokkhólmi í Svíþjóð. Hann var úti með leikfangabyssu þegar lögreglan kom að honum. Hann var beðinn um að leggja byssuna niður, en þess í stað beindi hann henni að lögreglunni sem skaut að honum 25 sinnum í kjölfarið. Skotin hæfðu Torell þrívegis með þeim afleiðingum að hann lést. Foreldrar hans sögðu son sinn hafa elskað allt sem varðaði lögregluna og því líklegt að hann hafi, vegna þroskahömlunar, sinnar misskilið aðstæður og litið á þetta sem leik. Eric Torell var með talsverða þroskahömlun og tjáði sig ekki með hefðbundnum hætti að sögn foreldra hans. Lögreglan í Svíþjóð bar fyrir sig að hafa ekki hlotið næga þjálfun í aðstæðum og var málið látið niður falla í réttarkerfinu. Fatlað fólk er afar jaðarsettur hópur í samfélaginu. Auknar líkur eru á að fatlaður einstaklingur hafi orðið fyrir hvers kyns ofbeldi vegna stöðu sinnar, sem leiðir af sér oft langa og strembna áfallasögu. Fatlað fólk er til dæmis líklegra til þess að vera háð aðstoð annarra við athafnir daglegs lífs, til þess að sjá um eigin fjármál, til þess að vera vistað á stofnunum og hafa lítil yfirráð yfir eigin lífi. Það hefur þar að auki lítið aðgengi að réttarkerfinu. Þá er fatlað fólk líklegra til að búa við fátækt og félagslega einangrun, til að þróa með sér fíknivanda og býðst fötluðu fólki fá úrræði til þess að vinna úr sínum málum. Er það bæði vegna þess að meðferðin tekur ekki mið af þörfum þeirra (s.s. vegna þroskahömlunar eða einhverfu) en ekki síður vegna fötlunarfordóma sem ofnir eru inn í menningu okkar. Talið er að talsverður hópur þeirra sem glíma við vímuefnavanda, situr í fangelsum og glímir við heimilisleysi sé með þroskahömlun og/eða einhverfu. Rannsóknir frá Noregi benda til þess og samtöl Landssamtakanna Þroskahjálpar við sérfræðinga, lögregluna og fangaverði staðfesta þennan grun. Sárlega vantar rannsóknir um stöðu fatlaðs fólks í samfélaginu, og m.a. þegar kemur að afbrotum, fíkn og samskiptum við lögregluna en alþjóðlegar rannsóknir sýna aukinni hættu fatlaðs fólks á að verða fyrir ofbeldi af hálfu lögreglunnar. Slíkt ofbeldi getur t.d. falið í sér mikla hörku við handtöku, að fjarlægja hjálpartæki og niðurlægja fatlaða einstaklingsins, skilningsleysi á þörfum einstaklingsins, að ekki sé tekinn nægur tími til þess að ganga úr skugga um að viðkomandi skilji hvað fram fer og fái tækifæri til að gera sig skiljanlegan. Oft er erfitt fyrir lögregluna að koma auga á fötlun viðkomandi, t.d. ef um þroskahömlun eða einhverfu er að ræða. Lögreglumenn hljóta ekki fullnægjandi þjálfun þegar kemur að samskiptum og viðbrögðum þegar aðili er fatlaður, þá getur tímaskortur og áfallastreita meðal lögreglumanna einnig spilað inn í. Þetta eru stóru atriðin sem rædd eru erlendis og ekkert sem bendir til þess að það sama eigi ekki við á Íslandi. Ekkert af þessu afsakar þó ófullnægjandi og ómannúðlega meðhöndlun lögreglunnar á málum fatlaðs fólks. Það er ekki bara krafa um siðleg vinnubrögð, heldur beinlínis skyldur sem íslensk stjórnvöld hafa skuldbundið sig að fylgja, þ.e. samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks. Krafa er gerð um viðeigandi aðlögun, sem þýðir að fatlað fólk á lögum samkvæmt rétt á því að komið sé til móts við þarfir þeirra en án þess er ekki hægt að tryggja að fólk hljóti sama rétt, og sitji við sama borð, og aðrir. Manneskja með þroskahömlun getur ekki mætt í munnlega skýrslutöku, eins og ófatlaður einstaklingur myndi geta gert. Það á öllum að vera ljóst. Það er sérstök skylda stjórnvalda að koma til móts við þessar þarfir. Landssamtökin Þroskahjálp hafa unnið með lögreglunni á ólíkum sviðum, bæði í lögreglufræðum Háskólans á Akureyri, fundum með lögreglustjórum, rannsóknarlögreglumönnum, samstarf um gerð fræðsluefnis með Mennta- og starfsþróunarsetri lögreglunnar, haldið fræðslufundi með fangelsisyfirvöldum og fleiri aðilum. Þetta samstarf hefur verið farsælt og mikill vilji meðal stjórnenda og almennra lögreglumanna til þess að gera betur, læra og miðla sinni þekkingu. Fyrir það er samtökin afar þakklát. Hins vegar hljóta samtök sem vinna að réttindum og hagsmunum fatlaðs fólks að setja spurningarmerki við aukinn vopnaburð almennra lögreglumanna vegna þeirrar tölfræði sem sýnir að fatlað fólk er í aukinni hættu á að verða fyrir ofbeldi við samskipti við lögregluna. Höfundur er starfsmaður Landssamtakanna Þroskahjálpar og baráttukona fyrir réttindum fatlaðs fólks.
Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun
Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar
Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun