Sjálfbærni forsenda velferðar Þuríður Backman skrifar 19. október 2011 10:45 Að öllum líkindum hefur engin ríkisstjórn tekið við jafn erfiðu verkefni og sú sem nú situr og þó víðar væri leitað. Efnahagshrunið var svo gríðarlegt að sérfræðingar í efnahagsmálum eiga erfitt með að sjá fyrir sér eða skynja umfangið. En myndin skýrist eilítið þegar ljóst er að bankahrunið á Íslandi er 3ja stærsta bankahrunið fram til þessa. Fall helstu bankastofnana landsins á nokkrum dögum hafði og hefur enn gríðarleg áhrif á efnahagslífið allt, skuldastöðu ríkissjóðs, fyrirtækja og heimila. Áður en ég fer yfir nokkra þá þætti sem máli skipta í endurreisninni þá er rétt að fara yfir og minna á þá hvar við stóðum og hvert þjóðin stefndi fyrir hrun að öllu óbreyttu.Markaður réð sér sjálfur Á síðustu 20 árum hafði markaðshyggja búið um sig undir langri samfelldri stjórn Sjálfstæðisflokksins, félagshyggja vék fyrir frjálshyggju sem sótti í sig veðrið uppúr síðustu aldamótum. Einkavæðing á opinberri þjónustu færðist í aukana, fyrirtæki í grunnþjónustu seld og stefndi í enn frekari einkavæðingu m.a. innan heilbrigðisþjónustunnar og orkugeirans þegar skellurinn kom í veg fyrir þau áform. Skattar voru lækkaðir, þjónustugjöld sett á eða aukin til að auðvelda einkarekstur í opinberri þjónustu. Samið var um lægstu launataxta langt undir framfærslumörkum með þeim rökum að í raun í þyrfti enginn að vera á þeim töxtum þar sem góðærið væri svo mikið og hefðbundin kvennastörf sátu eftir í launakvarðanum þegar hrunið skall á. Birtingamynd frjálshyggjunnar er misrétti og ójöfnuður meðal íbúa og landa. Hér varð gríðarleg hröð umbylting á allri samfélagsgerð á innan við áratug. Ný ofurlaunastétt varð til með því að komast yfir fjarmálastofnanir og spila með þær eins og þeir ættu sjálfir bankareikninga. Laun og arðgreiðslur stjórnenda stærstu fyrirtækja og fjármálastofnana voru komnar út fyrir allan ramma hér á landi og þó víða væri leitað. Pólitískar áherslur og þar með lagaumhverfi og regluverk ýtti undir þessa þróun. Eftirlit hins opinbera átti að vera sem minnst, markaðurinn réð sér sjálfur - ofþanið bankakerfi náði að verða 10 föld öll framleiðsla landsins. Þensluhvetjandi hagstjórn Á síðasta áratug voru einnig teknar afdrifaríkar þensluhvetjandi pólitískar ákvarðanir sem ollu enn frekari álagi á þjóðarbúskapinn eftir hrun . Ber þar hæst ákvörðun um „stærstu byggðaaðgerð" Íslandssögunnar Kárahnjúkavirkjun og álver á Reyðarfirði og ofþenslu á húsnæðismarkaði keyrð af 100% lánum Íbúðalánasjóðs. Bankarnir hvöttu almenning til fjárfestinga með gylliboðum í gengisbundnum lánum. Ég tel víst að mörgum þyki ástæðulaust að hafa þennan formála, en því miður er sú ekki raunin því það er deginum skýrara að forysta Sjálfstæðisflokksins reynir að tengja fall bankanna til alþjóðlegrar fjármálakreppu. Flokkurinn reynir að aftengja eða afneita öðrum þáttum s.s. innleiðingu frjálshyggju-og markaðsstefnu flokksins á undanförnum áratug og hafði gert bönkum og fjármálastofnum kleift að starfa með þeim hætti sem rannsóknarskýrsla Alþingis greinir frá. Með þeim í för eru sterk hagsmunaöfl sem gera allt til að ná þeim völdum sem þeir áður höfðu. Fall stóru bankanna leiddi til neyðarlaga, gjaldeyrishafta og gengisfellingu krónunnar. Við hruninu var brugðist með blandaðri leið hækkunar skatta og niðurskurðar í opinberum rekstri og framkvæmdum, tímabundna frystingu launa og bóta almannatrygginga. Aðferðafræði ríkisstjórnarinnar við að ná fram aðlögun í ríkisfjármálum var að reyna forgangsraða í þágu velferðar en skera meira niður í rekstri og stofnkostnaði. Þetta tel ég að hafi hafa tekist betur en hægt var að vona í ársbyrjun 2009 þegar kallað var eftir að ríkisstjórnin lýsti landið gjaldþrota. Um árangur í ríkisbúskapnum vitna ýmsar úttektir sem og fjárlagafrumvarpið auk skýrslu um áætlun í ríkisfjármálum 2012-15 en það stefnir í að ríkissjóður verði hallalaus. Reiði, vantrú og von Við stöndum á tímamótum, hálfu kjörtímabili er lokið og verstu erfiðleikarnir eru senn að baki. Hrunið olli miklu meira en fjárhaglegu tjóni, það skildi eftir reiði, vantrú á stjórnvöld og síðast en ekki síst áfall fyrir þá sem höfðu haft óbilandi trú á markaðslausnum til að halda uppi opinberri þjónustu. Mikil vinna hefur því farið í að byggja aftur upp traust og ímynd þjóðar í neyð. Rannsóknarskýrsla Alþingis, þingmannanefnd Alþingis og stjórnlagaráð hafa skilað sínum skýrslum og tillögum til úrbóta sem þegar er farið að vinna eftir eða eru í undirbúningi. Efnahagskreppa vofir yfir Evrópu og öðrum heimsálfum en hún er helsta ógn endurreisnar efnahagslífsins á Íslandi. Stórfelld skuldasöfnum ýmissa landa er ekki einangraður vandi viðkomandi lands eins og viðbúnaður ESB landa sýnir þessa dagana. Sjálfbærni í ríkisfjármálum og þjóðabúskapnum öllum er nauðsynlegur og það markmið sem ríkisstjórnarflokkarnir hafa sett sér að ná 2014. Skuldasöfnum ríkissjóðs er ekki valkostur að okkar mati, vaxtagreiðslur svo nemi hundrað eða hundruðum milljörðum króna á ári eru blóðpeningar sem velt væri yfir á komandi kynslóðir en eru betur nýttir til uppbyggingar velferðaþjónustunnar og lífskjarajöfnunar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hrunafmæli Mest lesið Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Sjá meira
Að öllum líkindum hefur engin ríkisstjórn tekið við jafn erfiðu verkefni og sú sem nú situr og þó víðar væri leitað. Efnahagshrunið var svo gríðarlegt að sérfræðingar í efnahagsmálum eiga erfitt með að sjá fyrir sér eða skynja umfangið. En myndin skýrist eilítið þegar ljóst er að bankahrunið á Íslandi er 3ja stærsta bankahrunið fram til þessa. Fall helstu bankastofnana landsins á nokkrum dögum hafði og hefur enn gríðarleg áhrif á efnahagslífið allt, skuldastöðu ríkissjóðs, fyrirtækja og heimila. Áður en ég fer yfir nokkra þá þætti sem máli skipta í endurreisninni þá er rétt að fara yfir og minna á þá hvar við stóðum og hvert þjóðin stefndi fyrir hrun að öllu óbreyttu.Markaður réð sér sjálfur Á síðustu 20 árum hafði markaðshyggja búið um sig undir langri samfelldri stjórn Sjálfstæðisflokksins, félagshyggja vék fyrir frjálshyggju sem sótti í sig veðrið uppúr síðustu aldamótum. Einkavæðing á opinberri þjónustu færðist í aukana, fyrirtæki í grunnþjónustu seld og stefndi í enn frekari einkavæðingu m.a. innan heilbrigðisþjónustunnar og orkugeirans þegar skellurinn kom í veg fyrir þau áform. Skattar voru lækkaðir, þjónustugjöld sett á eða aukin til að auðvelda einkarekstur í opinberri þjónustu. Samið var um lægstu launataxta langt undir framfærslumörkum með þeim rökum að í raun í þyrfti enginn að vera á þeim töxtum þar sem góðærið væri svo mikið og hefðbundin kvennastörf sátu eftir í launakvarðanum þegar hrunið skall á. Birtingamynd frjálshyggjunnar er misrétti og ójöfnuður meðal íbúa og landa. Hér varð gríðarleg hröð umbylting á allri samfélagsgerð á innan við áratug. Ný ofurlaunastétt varð til með því að komast yfir fjarmálastofnanir og spila með þær eins og þeir ættu sjálfir bankareikninga. Laun og arðgreiðslur stjórnenda stærstu fyrirtækja og fjármálastofnana voru komnar út fyrir allan ramma hér á landi og þó víða væri leitað. Pólitískar áherslur og þar með lagaumhverfi og regluverk ýtti undir þessa þróun. Eftirlit hins opinbera átti að vera sem minnst, markaðurinn réð sér sjálfur - ofþanið bankakerfi náði að verða 10 föld öll framleiðsla landsins. Þensluhvetjandi hagstjórn Á síðasta áratug voru einnig teknar afdrifaríkar þensluhvetjandi pólitískar ákvarðanir sem ollu enn frekari álagi á þjóðarbúskapinn eftir hrun . Ber þar hæst ákvörðun um „stærstu byggðaaðgerð" Íslandssögunnar Kárahnjúkavirkjun og álver á Reyðarfirði og ofþenslu á húsnæðismarkaði keyrð af 100% lánum Íbúðalánasjóðs. Bankarnir hvöttu almenning til fjárfestinga með gylliboðum í gengisbundnum lánum. Ég tel víst að mörgum þyki ástæðulaust að hafa þennan formála, en því miður er sú ekki raunin því það er deginum skýrara að forysta Sjálfstæðisflokksins reynir að tengja fall bankanna til alþjóðlegrar fjármálakreppu. Flokkurinn reynir að aftengja eða afneita öðrum þáttum s.s. innleiðingu frjálshyggju-og markaðsstefnu flokksins á undanförnum áratug og hafði gert bönkum og fjármálastofnum kleift að starfa með þeim hætti sem rannsóknarskýrsla Alþingis greinir frá. Með þeim í för eru sterk hagsmunaöfl sem gera allt til að ná þeim völdum sem þeir áður höfðu. Fall stóru bankanna leiddi til neyðarlaga, gjaldeyrishafta og gengisfellingu krónunnar. Við hruninu var brugðist með blandaðri leið hækkunar skatta og niðurskurðar í opinberum rekstri og framkvæmdum, tímabundna frystingu launa og bóta almannatrygginga. Aðferðafræði ríkisstjórnarinnar við að ná fram aðlögun í ríkisfjármálum var að reyna forgangsraða í þágu velferðar en skera meira niður í rekstri og stofnkostnaði. Þetta tel ég að hafi hafa tekist betur en hægt var að vona í ársbyrjun 2009 þegar kallað var eftir að ríkisstjórnin lýsti landið gjaldþrota. Um árangur í ríkisbúskapnum vitna ýmsar úttektir sem og fjárlagafrumvarpið auk skýrslu um áætlun í ríkisfjármálum 2012-15 en það stefnir í að ríkissjóður verði hallalaus. Reiði, vantrú og von Við stöndum á tímamótum, hálfu kjörtímabili er lokið og verstu erfiðleikarnir eru senn að baki. Hrunið olli miklu meira en fjárhaglegu tjóni, það skildi eftir reiði, vantrú á stjórnvöld og síðast en ekki síst áfall fyrir þá sem höfðu haft óbilandi trú á markaðslausnum til að halda uppi opinberri þjónustu. Mikil vinna hefur því farið í að byggja aftur upp traust og ímynd þjóðar í neyð. Rannsóknarskýrsla Alþingis, þingmannanefnd Alþingis og stjórnlagaráð hafa skilað sínum skýrslum og tillögum til úrbóta sem þegar er farið að vinna eftir eða eru í undirbúningi. Efnahagskreppa vofir yfir Evrópu og öðrum heimsálfum en hún er helsta ógn endurreisnar efnahagslífsins á Íslandi. Stórfelld skuldasöfnum ýmissa landa er ekki einangraður vandi viðkomandi lands eins og viðbúnaður ESB landa sýnir þessa dagana. Sjálfbærni í ríkisfjármálum og þjóðabúskapnum öllum er nauðsynlegur og það markmið sem ríkisstjórnarflokkarnir hafa sett sér að ná 2014. Skuldasöfnum ríkissjóðs er ekki valkostur að okkar mati, vaxtagreiðslur svo nemi hundrað eða hundruðum milljörðum króna á ári eru blóðpeningar sem velt væri yfir á komandi kynslóðir en eru betur nýttir til uppbyggingar velferðaþjónustunnar og lífskjarajöfnunar.
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun