Af tækifærum í niðurskurði Árni Páll Árnason skrifar 8. júní 2010 06:00 Við lifum sérkennilega tíma. Eftir innistæðulausa góðæris-veislu er komið að skuldadögum. Samfélagið hefur eytt um efni fram. Við þurfum á næstu þremur árum að eyða fjárlagagati sem nú stendur í 90 milljörðum króna. Á næstu þremur árum þurfum við að spara 1 krónu af hverjum 6 sem við eyðum nú. Fjárlagagerð fyrir árið 2011 verður flóknasta verkefnið. Gatið sem þarf að loka er að minnsta kosti 43 milljarðar. Til samanburðar má nefna að öll framlög til sendiráða erlendis eru um 5 milljarðar og framlög til búvörusamninga mjólkur- og sauðfjárbænda eru um 9 milljarðar. Allar vaxtabætur í landinu eru 10 milljarðar. Það eru því engar einfaldar lausnir sem duga til að ljúka þessu verkefni. Heildarútgjöld ríkisins eru um 500 milljarðar. Ef tekin eru saman útgjöld til mikilvægustu grunnþjónustunnar, heilbrigðis- og félagsmála, menntamála og grunnlöggæslu, taka þau til sín 70 prósent tekna ríkisins. Þetta erfiða verkefni getur alls ekki beðið. Vaxtagreiðslur eru nú næststærsti liður ríkisútgjalda – minni en framlög til félags- og tryggingamála en meiri en framlög til heilbrigðismála. Við greiðum nærri eina krónu af hverjum fimm sem við öflum í vexti. Þetta ástand getur ekki gengið lengur og við getum ekki varpað þessum vanda á kynslóð barnanna okkar. Við tölum oft um að forgangsraða í þágu velferðar og getum sýnt umtalsverðan árangur í því efni. Almennt aðhald í ríkisrekstrinum var samtals um 15-16 prósent árin 2009 og 2010. Á sömu tveimur árum var samdráttur fjárveitinga í þjónustu við fatlaða einungis um 2,6 prósent. Það er erfitt að gera mikið meiri aðhaldskröfu á velferðarþjónustu þar sem launakostnaður er stærsti útgjaldaliðurinn og þorri starfsfólks er á lægstu launum. Velferðin verður ekki varin nema við treystum okkur til meiri og harkalegri forgangsröðunar en við höfum áður reynt. Hvað getum við gert?Ríkisstjórnin hefur lagt upp með 5 prósent aðhaldskröfu á velferðarþætti og 9 prósent á aðra rekstrarþætti ríkisins. Það er skynsamlegt. En ríkisrekstur er misjafnlega í stakk búinn til að bera samdrátt. Við getum að ósekju skorið niður í ýmsum merkum verkefnum á sviði samgöngumála, lokað Þjóðmenningarhúsi og fækkað í starfsliði á vegum utanríkisþjónustunnar erlendis. Allt truflar þetta okkur með einum hætti eða öðrum en enginn líður óbætanlegt tjón. Þolum við ekki sama þjónustustig á vegum landsins og var 2006 – nú eða 2002? Getum við ekki verið jafn fáliðuð í hverju sendiráði landsins erlendis nú og við vorum 1993-1994? Við getum farið þá leið að láta niðurskurð í fjárframlögum bitna á velferðarþjónustunni. Þá þurfum við að segja upp fólki í þjónustu við fatlaða og aldraða. Fatlaður einstaklingur fær þá ekki þá þjónustu sem honum er nauðsyn til að leggja af mörkum í samfélaginu og nýta hæfileika sína okkur öllum til góðs. Aldraður íbúi á hjúkrunarheimili fær þá verri þjónustu, missir hreyfigetu og heilsu. Við viljum ekki samfélag sem tjóðrar fatlaða við myllustein eða lætur aldraða liggja í rúmum sínum á hjúkrunarstofnunum vegna manneklu. Við græðum ekkert til lengri tíma á að fækka lágt launuðu fólki í nauðsynlegum þjónustustörfum. Uppsögn kallar á greiðslu atvinnuleysisbóta, sem eru lítið eitt lægri en lægstu laun. Slík ráðstöfun sparar ríkinu ekkert ef um stöðugildi er að ræða sem nauðsynlega þarf að manna þegar samdrættinum lýkur. Þess vegna þurfum við að forgangsraða. Lokun Þjóðmenningarhúss sparar bara 100 milljónir, en þær 100 milljónir duga fyrir 20 störfum í þjónustu við fatlaða. Sameiningar stofnana fækka fólki, en sú fækkun leiðir ekki til skertrar þjónustu og unnt er að mæta henni að stórum hluta með eðlilegri starfsmannaveltu. Ný þjóðarsáttVið þurfum þjóðarsátt. Það er engin innstæða fyrir kauphækkunum hjá hinu opinbera til ársloka 2013. Kauphækkanir opinberra starfsmanna við núverandi aðstæður kalla einfaldlega á fækkun starfa – það þarf þá að segja upp fólki til að standa undir kauphækkunum til þeirra sem hafa vinnu. Því miður gildir það sama um verðbætur á lífeyrisgreiðslur til lífeyrisþega. Við höfum litið á greiðslur úr almannatryggingum sem endurgjald fyrir það tryggingariðgjald sem við öll greiðum með sköttum á starfsævinni. En þegar innstæðunni hefur verið eytt með óábyrgum skattalækkunum og óráðsíu ríkisstjórna undan-farinna ára verður að horfast í augu við veruleikann og viðurkenna að innstæða er ekki fyrir hækkunum næstu árin. Það besta sem hægt er að tryggja við núverandi ástand er frysting launa og lífeyrisgreiðslna fram til ársloka 2013, þegar við ætlum okkur að hafa lokað gatinu. En á móti verður eitt yfir alla að ganga. Sama regla verður að gilda um allar verðbætur sem ríkið greiðir á afkomutengdar greiðslur, svo sem innan búvörusamninga. Á móti verðum við að sameinast um að verja velferðarkerfið. Verja þjónustuna við aldraða og fatlaða. Verja sem kostur er millifærslukerfin – barnabætur, vaxtabætur og húsaleigubætur sem nýtast fólki með lágar- og meðaltekjur. Við þurfum líka að leita leiða til að draga úr kostnaðarhækkunum fyrir þá sem eru með lægstu launin og mestu framfærslubyrðina eða tryggja þeim stærri hlut með nýju barnatryggingakerfi og húsnæðisbótakerfi. Við þurfum sérstaklega að gæta að áhrifum hækkandi lyfjakostnaðar á lífeyrisþega. Samhliða þessu þurfum við að ganga hart fram til að spara hvarvetna í ríkiskerfinu – hvarvetna þar sem sparnaður leiðir ekki til tjóns. Í sameiningum ríkisstofnana liggja gríðarleg hagræðingartækifæri, sem í flestum tilvikum munu einungis bæta þjónustu við fólkið í landinu. Smákóngaveldi fortíðarinnar verður að heyra sögunni til. Fækkun í stjórnkerfi ríkisstofnana skilar mestum árangri og þarf ekki að leiða til skertrar þjónustu. Best er að byrja á toppnum. Sameining ráðuneyta og fækkun í yfirstjórn ráðuneyta gefur tóninn í öllu ríkiskerfinu. Fækkun ráðherra og þar með ráðuneyta er forgangsverkefni, enda mikilvægt að ríkisstjórnin gangi á undan með góðu fordæmi og veiti raunverulega leiðsögn. Við getum kviðið þessu verki eða tekist á við það af kappi. Í verkefninu felst mikið tækifæri. Við getum byggt upp skilvirkt, einfalt og ódýrt ríkiskerfi sem samt tryggir hágæða þjónustu. Ef vel tekst til eigum við þá velferðarkerfi sem skilar miklum árangri fyrir hlutfallslega lítið fé og það er mikilvæg forsenda samkeppnishæfni landsins og efnahagslegrar endurreisnar. Þegar hagur vænkast munu aukin framlög til velferðarmála nýtast beint til að bæta þjónustu við þá sem þurfa á henni að halda, í stað þess að fara til að næra úrelt og alltof stórt stofnanakerfi. Það er keppikefli allra nágrannaríkja okkar sem kenna sig við norræna velferð að hagræða í rekstri ríkisins og skila íbúum meiri gæðum fyrir minna fé. Það er eftirsóknarvert fyrir okkur að freista þess að verða í fararbroddi á þeirri vegferð. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Páll Árnason Mest lesið Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Sjá meira
Við lifum sérkennilega tíma. Eftir innistæðulausa góðæris-veislu er komið að skuldadögum. Samfélagið hefur eytt um efni fram. Við þurfum á næstu þremur árum að eyða fjárlagagati sem nú stendur í 90 milljörðum króna. Á næstu þremur árum þurfum við að spara 1 krónu af hverjum 6 sem við eyðum nú. Fjárlagagerð fyrir árið 2011 verður flóknasta verkefnið. Gatið sem þarf að loka er að minnsta kosti 43 milljarðar. Til samanburðar má nefna að öll framlög til sendiráða erlendis eru um 5 milljarðar og framlög til búvörusamninga mjólkur- og sauðfjárbænda eru um 9 milljarðar. Allar vaxtabætur í landinu eru 10 milljarðar. Það eru því engar einfaldar lausnir sem duga til að ljúka þessu verkefni. Heildarútgjöld ríkisins eru um 500 milljarðar. Ef tekin eru saman útgjöld til mikilvægustu grunnþjónustunnar, heilbrigðis- og félagsmála, menntamála og grunnlöggæslu, taka þau til sín 70 prósent tekna ríkisins. Þetta erfiða verkefni getur alls ekki beðið. Vaxtagreiðslur eru nú næststærsti liður ríkisútgjalda – minni en framlög til félags- og tryggingamála en meiri en framlög til heilbrigðismála. Við greiðum nærri eina krónu af hverjum fimm sem við öflum í vexti. Þetta ástand getur ekki gengið lengur og við getum ekki varpað þessum vanda á kynslóð barnanna okkar. Við tölum oft um að forgangsraða í þágu velferðar og getum sýnt umtalsverðan árangur í því efni. Almennt aðhald í ríkisrekstrinum var samtals um 15-16 prósent árin 2009 og 2010. Á sömu tveimur árum var samdráttur fjárveitinga í þjónustu við fatlaða einungis um 2,6 prósent. Það er erfitt að gera mikið meiri aðhaldskröfu á velferðarþjónustu þar sem launakostnaður er stærsti útgjaldaliðurinn og þorri starfsfólks er á lægstu launum. Velferðin verður ekki varin nema við treystum okkur til meiri og harkalegri forgangsröðunar en við höfum áður reynt. Hvað getum við gert?Ríkisstjórnin hefur lagt upp með 5 prósent aðhaldskröfu á velferðarþætti og 9 prósent á aðra rekstrarþætti ríkisins. Það er skynsamlegt. En ríkisrekstur er misjafnlega í stakk búinn til að bera samdrátt. Við getum að ósekju skorið niður í ýmsum merkum verkefnum á sviði samgöngumála, lokað Þjóðmenningarhúsi og fækkað í starfsliði á vegum utanríkisþjónustunnar erlendis. Allt truflar þetta okkur með einum hætti eða öðrum en enginn líður óbætanlegt tjón. Þolum við ekki sama þjónustustig á vegum landsins og var 2006 – nú eða 2002? Getum við ekki verið jafn fáliðuð í hverju sendiráði landsins erlendis nú og við vorum 1993-1994? Við getum farið þá leið að láta niðurskurð í fjárframlögum bitna á velferðarþjónustunni. Þá þurfum við að segja upp fólki í þjónustu við fatlaða og aldraða. Fatlaður einstaklingur fær þá ekki þá þjónustu sem honum er nauðsyn til að leggja af mörkum í samfélaginu og nýta hæfileika sína okkur öllum til góðs. Aldraður íbúi á hjúkrunarheimili fær þá verri þjónustu, missir hreyfigetu og heilsu. Við viljum ekki samfélag sem tjóðrar fatlaða við myllustein eða lætur aldraða liggja í rúmum sínum á hjúkrunarstofnunum vegna manneklu. Við græðum ekkert til lengri tíma á að fækka lágt launuðu fólki í nauðsynlegum þjónustustörfum. Uppsögn kallar á greiðslu atvinnuleysisbóta, sem eru lítið eitt lægri en lægstu laun. Slík ráðstöfun sparar ríkinu ekkert ef um stöðugildi er að ræða sem nauðsynlega þarf að manna þegar samdrættinum lýkur. Þess vegna þurfum við að forgangsraða. Lokun Þjóðmenningarhúss sparar bara 100 milljónir, en þær 100 milljónir duga fyrir 20 störfum í þjónustu við fatlaða. Sameiningar stofnana fækka fólki, en sú fækkun leiðir ekki til skertrar þjónustu og unnt er að mæta henni að stórum hluta með eðlilegri starfsmannaveltu. Ný þjóðarsáttVið þurfum þjóðarsátt. Það er engin innstæða fyrir kauphækkunum hjá hinu opinbera til ársloka 2013. Kauphækkanir opinberra starfsmanna við núverandi aðstæður kalla einfaldlega á fækkun starfa – það þarf þá að segja upp fólki til að standa undir kauphækkunum til þeirra sem hafa vinnu. Því miður gildir það sama um verðbætur á lífeyrisgreiðslur til lífeyrisþega. Við höfum litið á greiðslur úr almannatryggingum sem endurgjald fyrir það tryggingariðgjald sem við öll greiðum með sköttum á starfsævinni. En þegar innstæðunni hefur verið eytt með óábyrgum skattalækkunum og óráðsíu ríkisstjórna undan-farinna ára verður að horfast í augu við veruleikann og viðurkenna að innstæða er ekki fyrir hækkunum næstu árin. Það besta sem hægt er að tryggja við núverandi ástand er frysting launa og lífeyrisgreiðslna fram til ársloka 2013, þegar við ætlum okkur að hafa lokað gatinu. En á móti verður eitt yfir alla að ganga. Sama regla verður að gilda um allar verðbætur sem ríkið greiðir á afkomutengdar greiðslur, svo sem innan búvörusamninga. Á móti verðum við að sameinast um að verja velferðarkerfið. Verja þjónustuna við aldraða og fatlaða. Verja sem kostur er millifærslukerfin – barnabætur, vaxtabætur og húsaleigubætur sem nýtast fólki með lágar- og meðaltekjur. Við þurfum líka að leita leiða til að draga úr kostnaðarhækkunum fyrir þá sem eru með lægstu launin og mestu framfærslubyrðina eða tryggja þeim stærri hlut með nýju barnatryggingakerfi og húsnæðisbótakerfi. Við þurfum sérstaklega að gæta að áhrifum hækkandi lyfjakostnaðar á lífeyrisþega. Samhliða þessu þurfum við að ganga hart fram til að spara hvarvetna í ríkiskerfinu – hvarvetna þar sem sparnaður leiðir ekki til tjóns. Í sameiningum ríkisstofnana liggja gríðarleg hagræðingartækifæri, sem í flestum tilvikum munu einungis bæta þjónustu við fólkið í landinu. Smákóngaveldi fortíðarinnar verður að heyra sögunni til. Fækkun í stjórnkerfi ríkisstofnana skilar mestum árangri og þarf ekki að leiða til skertrar þjónustu. Best er að byrja á toppnum. Sameining ráðuneyta og fækkun í yfirstjórn ráðuneyta gefur tóninn í öllu ríkiskerfinu. Fækkun ráðherra og þar með ráðuneyta er forgangsverkefni, enda mikilvægt að ríkisstjórnin gangi á undan með góðu fordæmi og veiti raunverulega leiðsögn. Við getum kviðið þessu verki eða tekist á við það af kappi. Í verkefninu felst mikið tækifæri. Við getum byggt upp skilvirkt, einfalt og ódýrt ríkiskerfi sem samt tryggir hágæða þjónustu. Ef vel tekst til eigum við þá velferðarkerfi sem skilar miklum árangri fyrir hlutfallslega lítið fé og það er mikilvæg forsenda samkeppnishæfni landsins og efnahagslegrar endurreisnar. Þegar hagur vænkast munu aukin framlög til velferðarmála nýtast beint til að bæta þjónustu við þá sem þurfa á henni að halda, í stað þess að fara til að næra úrelt og alltof stórt stofnanakerfi. Það er keppikefli allra nágrannaríkja okkar sem kenna sig við norræna velferð að hagræða í rekstri ríkisins og skila íbúum meiri gæðum fyrir minna fé. Það er eftirsóknarvert fyrir okkur að freista þess að verða í fararbroddi á þeirri vegferð.
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir Skoðun
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir Skoðun