Hugleiðingar um virðismat kennara Bergur Hauksson skrifar 19. febrúar 2025 11:03 Nú er sagt að virðismeta eigi störf kennara. Ritara þykir það áhugavert þegar störf eru virðismetinn og fylgdist þess vegna vel með þegar helstu sérfræðingar þessa lands, þ.e. kjararáð, virðismátu störf ýmissa stétta. Ritari er enginn sérfræðingur í að virðismeta annað fólk eða stéttir en telur rétt að byggja á þeim grunni sem kjararáð hefur mótað varðandi hugleiðingar sínar um virðismat. Óþarfi er að finna upp hjólið þegar kjararáð hefur þegar fundið það upp. Um virðismat kennara segir að það eigi að meta fjóra grunnþætti. Í fyrsta lagi þekkingu og færni, í öðru lagi álag og reynslu, í þriðja lagi ábyrgð og í fjórða lagi vinnuaðstæður. Þetta virðast vera svipaðir þættir og kjararáð hafði til grundvallar sínum mötum. Sambærilegar stéttir Ein leið varðandi virðismat, sem telja má rökræna enda byggir hún á grunni kjararáðs, væri að miða laun kennara við þá sem hafa verið virðismetnir af kjararáði og hafa jafnframt eitthvað sambærilegt með kennurum. Hverjir hafa t.d. setið jafn lengi í háskóla og kennarar til að öðlast réttindi og verið jafnframt virðismetnir af kjararáði? T.d. hæstaréttardómarar. Oft er rætt um frí kennara, svo rétt er að huga að fólki sem hefur jóla-, páska- og sumarfrí í lengra lagi, eins og kennarar almennt höfðu en eitthvað hefur dregið úr því frá því að ritari var í barnaskóla. Alþingismenn hafa nokkuð víðtæk frí. Til samræmis við framangreint má því, með einhvers konar samanburðarmati, bera saman laun kennara við laun dómara og alþingismanna. Matið er þá byggt á viðmiðum helstu sérfræðingum landsins um virðismat á tilteknum stéttum. Samkvæmt kjararáði, 2015, voru laun hæstaréttardómara m.a. byggð á málafjölda. Samkvæmt árskýrslu réttarins 2015 voru kveðnir upp 761 dómur. Samkvæmt árskýrslu réttarins 2023 voru dæmd mál 51. Árið 2015 voru hæstaréttardómarar 9-10 en 7 árið 2023. Fyrrum hæstaréttardómari hefur sagt að starfshlutfallið sé nú um 25%, miðað við það sem það var áður, en látum það liggja á milli hluta þó telja megi nokkuð víst að dómarinn hafi rétt fyrir sér þar sem hann þekkir vel til málsins. Kennaranám er fimm ár og laganám til að öðlast réttindi til að vera dómari er jafn langt. Virðismat á launum dómaranna 2015 var með þeim hætti að rétt væri að greiða þeim um krónur 1.300.000 auk fastra 48 eininga á mánuði vegna yfirvinnu. Mánaðarlaun dómaranna eru í dag um kr. 2.500.000. Laun kennara eru eitthvað lægri. Eru kennarar minna virði en dómarar? Ef svo er, á hverju er það byggt? Hérna væri einnig hægt að byggja á því sem nefna mætti öfugt virðismat og spyrja hvers vegna laun kennara séu eða eigi að vera lægri en hæstaréttardómara? Samkvæmt lögum nr. 4/1964 voru árslaun alþingismanna kr. 132.000. Laun gagnfræðaskólakennara voru á sama tíma um kr. 113.000-137.000. Laun þingmanna á mánuði eru nú um kr. 1.600.000 plús. Laun þessi eru byggð á virðismati kjararáðs. Laun kennara eru eitthvað lægri en laun alþingismanna. Laun kennara virðast ekki hafa hækkað til samræmis við laun þingmanna, ef tekið er mið af launum 1964. Hefur virði kennara minnkað, með árunum, miðað við virði þingmanna? Hvað veldur minna virði, ef svo er? Hefur kannski virði þingmanna aukist frá 1964? Hvernig kom þessi aukni virðismunur til? Rétt er að skoða kennara, dómara og alþingismenn með forsendum um virðismat á kennurum. Miðað við framangreint, sem fyrrverandi hæstaréttardómari sagði um núverandi álag hjá hæstaréttardómurum, þá má telja að álagið sé tölvert meira hjá kennurum en hæstaréttardómurum. Um álag á þingmönnum, sem ber að setja lög má segja að það er kannski minna en ella þar sem stór hluti af lagagerð fer fram hjá Evrópusambandinu og framkvæmdarvaldinu. Líklega er álagið meira hjá kennurum. Um þekkingu og færni má segja að bæði dómarar og kennarar komust í gegnum einhverja fræðslu til að öðlast réttindi til starfanna. Ekki er krafist sérstakts prófs sem sýnir fram á þekkingu og færni alþingismanna. Telja verður dómara og kennara jafnsetta varðandi þekkingu og færni, en minna er vitað um alþingismennina. Þó verður að setja þann fyrirvara að dómarar og alþingismenn vinna í umhverfi þar sem allt fer fram á íslensku en svo er ekki ávallt hjá kennurum. Ábyrgð allra þessara aðila er þó nokkur, þó auðvitað megi deila um það, og vinnuaðstæður líklega ágætar, enda nýbúið að byggja hús undir alþingismenn og ekki svo langt síðan að nýtt hús var byggt fyrir Hæstarétt og skólarnir margir ef ekki allir hinar bestu byggingar. Virðismatið ætti því að vera nokkuð líkt, og varla ætti þá mikill munur að vera á launum á kennara og framangreindra stétta, nema telja má að kennarar ættu að hafa ívið hærri laun en hinar stéttirnar. Jafnvel þó nokkuð hærri. Annars konar virðismat og spurning um stöðu og völd Enn eitt virðismat mætti koma fram með sem byggist á því hvort það myndi breyta einhverju ef framangreindum aðilum væri fækkað um helming. Virðið hlýtur að einhverju leyti að felast í þörfinni. Hvað myndi breytast ef þingmönnum væri fækkað um helming? Hvað myndi breytast ef dómurum í Hæstarétti væri fækkað um helming? Hvað myndi breytast ef kennurum væri fækka um helming? Svari hver fyrir sig. Svo gæti virðismat t.d. verið byggt á eftirspurn. Hægt væri að spyrja, eftir hverjum af framangreindum stéttum er mest eftirspurn og hvar er mest framboðið? Ættu launin eins og aðrar „vörur“ ekki að fara eftir framboði og eftirspurn? Er ekki umfram framboð hjá framangreindum stéttum, nema hjá kennurunum, þar sem eftirspurn virðist vera umfram framboð? Ætti umfram eftirspurn ekki að þýða hærri laun? Af framangreindu má sjá að það er hægt að koma fram með mismunandi virðismöt og mismunandi forsendur. Virðismötin virðast þó öll hallast að því að laun kennara ættu að vera hærri en framangreindra stétta. Svo getur verið að það sé tímaeyðsla að framkvæma virðismöt vegna mismunandi „stöðu og valda“? Höfundur er lögmaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kjaramál Skóla- og menntamál Kjaraviðræður 2023-25 Kennaraverkfall 2024-25 Mest lesið Halldór 27.03.2024 Halldór Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Nú er sagt að virðismeta eigi störf kennara. Ritara þykir það áhugavert þegar störf eru virðismetinn og fylgdist þess vegna vel með þegar helstu sérfræðingar þessa lands, þ.e. kjararáð, virðismátu störf ýmissa stétta. Ritari er enginn sérfræðingur í að virðismeta annað fólk eða stéttir en telur rétt að byggja á þeim grunni sem kjararáð hefur mótað varðandi hugleiðingar sínar um virðismat. Óþarfi er að finna upp hjólið þegar kjararáð hefur þegar fundið það upp. Um virðismat kennara segir að það eigi að meta fjóra grunnþætti. Í fyrsta lagi þekkingu og færni, í öðru lagi álag og reynslu, í þriðja lagi ábyrgð og í fjórða lagi vinnuaðstæður. Þetta virðast vera svipaðir þættir og kjararáð hafði til grundvallar sínum mötum. Sambærilegar stéttir Ein leið varðandi virðismat, sem telja má rökræna enda byggir hún á grunni kjararáðs, væri að miða laun kennara við þá sem hafa verið virðismetnir af kjararáði og hafa jafnframt eitthvað sambærilegt með kennurum. Hverjir hafa t.d. setið jafn lengi í háskóla og kennarar til að öðlast réttindi og verið jafnframt virðismetnir af kjararáði? T.d. hæstaréttardómarar. Oft er rætt um frí kennara, svo rétt er að huga að fólki sem hefur jóla-, páska- og sumarfrí í lengra lagi, eins og kennarar almennt höfðu en eitthvað hefur dregið úr því frá því að ritari var í barnaskóla. Alþingismenn hafa nokkuð víðtæk frí. Til samræmis við framangreint má því, með einhvers konar samanburðarmati, bera saman laun kennara við laun dómara og alþingismanna. Matið er þá byggt á viðmiðum helstu sérfræðingum landsins um virðismat á tilteknum stéttum. Samkvæmt kjararáði, 2015, voru laun hæstaréttardómara m.a. byggð á málafjölda. Samkvæmt árskýrslu réttarins 2015 voru kveðnir upp 761 dómur. Samkvæmt árskýrslu réttarins 2023 voru dæmd mál 51. Árið 2015 voru hæstaréttardómarar 9-10 en 7 árið 2023. Fyrrum hæstaréttardómari hefur sagt að starfshlutfallið sé nú um 25%, miðað við það sem það var áður, en látum það liggja á milli hluta þó telja megi nokkuð víst að dómarinn hafi rétt fyrir sér þar sem hann þekkir vel til málsins. Kennaranám er fimm ár og laganám til að öðlast réttindi til að vera dómari er jafn langt. Virðismat á launum dómaranna 2015 var með þeim hætti að rétt væri að greiða þeim um krónur 1.300.000 auk fastra 48 eininga á mánuði vegna yfirvinnu. Mánaðarlaun dómaranna eru í dag um kr. 2.500.000. Laun kennara eru eitthvað lægri. Eru kennarar minna virði en dómarar? Ef svo er, á hverju er það byggt? Hérna væri einnig hægt að byggja á því sem nefna mætti öfugt virðismat og spyrja hvers vegna laun kennara séu eða eigi að vera lægri en hæstaréttardómara? Samkvæmt lögum nr. 4/1964 voru árslaun alþingismanna kr. 132.000. Laun gagnfræðaskólakennara voru á sama tíma um kr. 113.000-137.000. Laun þingmanna á mánuði eru nú um kr. 1.600.000 plús. Laun þessi eru byggð á virðismati kjararáðs. Laun kennara eru eitthvað lægri en laun alþingismanna. Laun kennara virðast ekki hafa hækkað til samræmis við laun þingmanna, ef tekið er mið af launum 1964. Hefur virði kennara minnkað, með árunum, miðað við virði þingmanna? Hvað veldur minna virði, ef svo er? Hefur kannski virði þingmanna aukist frá 1964? Hvernig kom þessi aukni virðismunur til? Rétt er að skoða kennara, dómara og alþingismenn með forsendum um virðismat á kennurum. Miðað við framangreint, sem fyrrverandi hæstaréttardómari sagði um núverandi álag hjá hæstaréttardómurum, þá má telja að álagið sé tölvert meira hjá kennurum en hæstaréttardómurum. Um álag á þingmönnum, sem ber að setja lög má segja að það er kannski minna en ella þar sem stór hluti af lagagerð fer fram hjá Evrópusambandinu og framkvæmdarvaldinu. Líklega er álagið meira hjá kennurum. Um þekkingu og færni má segja að bæði dómarar og kennarar komust í gegnum einhverja fræðslu til að öðlast réttindi til starfanna. Ekki er krafist sérstakts prófs sem sýnir fram á þekkingu og færni alþingismanna. Telja verður dómara og kennara jafnsetta varðandi þekkingu og færni, en minna er vitað um alþingismennina. Þó verður að setja þann fyrirvara að dómarar og alþingismenn vinna í umhverfi þar sem allt fer fram á íslensku en svo er ekki ávallt hjá kennurum. Ábyrgð allra þessara aðila er þó nokkur, þó auðvitað megi deila um það, og vinnuaðstæður líklega ágætar, enda nýbúið að byggja hús undir alþingismenn og ekki svo langt síðan að nýtt hús var byggt fyrir Hæstarétt og skólarnir margir ef ekki allir hinar bestu byggingar. Virðismatið ætti því að vera nokkuð líkt, og varla ætti þá mikill munur að vera á launum á kennara og framangreindra stétta, nema telja má að kennarar ættu að hafa ívið hærri laun en hinar stéttirnar. Jafnvel þó nokkuð hærri. Annars konar virðismat og spurning um stöðu og völd Enn eitt virðismat mætti koma fram með sem byggist á því hvort það myndi breyta einhverju ef framangreindum aðilum væri fækkað um helming. Virðið hlýtur að einhverju leyti að felast í þörfinni. Hvað myndi breytast ef þingmönnum væri fækkað um helming? Hvað myndi breytast ef dómurum í Hæstarétti væri fækkað um helming? Hvað myndi breytast ef kennurum væri fækka um helming? Svari hver fyrir sig. Svo gæti virðismat t.d. verið byggt á eftirspurn. Hægt væri að spyrja, eftir hverjum af framangreindum stéttum er mest eftirspurn og hvar er mest framboðið? Ættu launin eins og aðrar „vörur“ ekki að fara eftir framboði og eftirspurn? Er ekki umfram framboð hjá framangreindum stéttum, nema hjá kennurunum, þar sem eftirspurn virðist vera umfram framboð? Ætti umfram eftirspurn ekki að þýða hærri laun? Af framangreindu má sjá að það er hægt að koma fram með mismunandi virðismöt og mismunandi forsendur. Virðismötin virðast þó öll hallast að því að laun kennara ættu að vera hærri en framangreindra stétta. Svo getur verið að það sé tímaeyðsla að framkvæma virðismöt vegna mismunandi „stöðu og valda“? Höfundur er lögmaður.
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun