Íslenskan lifir – með hjálp gervigreindar! Sigvaldi Einarsson skrifar 8. febrúar 2025 09:00 Fegurð tungumálsins og kraftur tækninnar Íslenskan er dýrgripur. Hún geymir sögu okkar, menningu og sjálfsmynd. Orðatiltæki, málshættir og fjölbreytt beygingakerfi gera hana einstaka og veita okkur fjölbreyttan tjáningarmáta. En á tímum þar sem stór tungumál ryðja sér til rúms í stafrænum heimi, spyrja margir: Getur íslenskan lifað af í heimi þar sem tækni tekur sífellt meira pláss? Svarið er já – og lykillinn er gervigreind! Hvað er gervigreind? (Sagan um bókasafnið) Hugsum okkur gervigreind eins og stærsta bókasafn heims, þar sem milljarðar bóka eru geymdar. Hver bók inniheldur texta úr ólíkum tungumálum, með orðasamböndum, málsháttum og setningagerðum. En í stað þess að þurfa að fletta upp í hverri bók sjálf getur gervigreind lesið allar bækur samtímis og lært hvernig tungumál virka. Þegar gervigreind lærir nýtt tungumál, byrjar hún á því að safna gögnum – hún skoðar íslenska texta, hlustar á framburð og greinir setningagerðina. Hún lærir hvaða orð tengjast saman, hvernig þau breytast eftir fallbeygingu og hvernig hægt er að nota þau í mismunandi samhengi. Þetta gerir gervigreindinni kleift að búa til þýðingar, raddgreiningu og sjálfvirka leiðréttingu á íslensku – en um leið lærir hún að varðveita íslenskuna og aðrar minni tungur í stafrænum heimi. Gervigreind bjargar ekki aðeins íslensku – heldur öllum minni tungum heims Ekki aðeins íslenskan nýtur góðs af þessari byltingu. Fjöldi tungumála um allan heim stendur frammi fyrir útrýmingarhættu, þar sem stór tungumál ryðja sér til rúms í stafrænum miðlum. Gervigreind hefur breytt þessari þróun með því að greina, varðveita og kenna minni tungur sem eiga sér fáa mælendur en djúpar rætur í menningu og sögu. Vigdís Finnbogadóttir, fyrrverandi forseti Íslands, hefur alla tíð lagt mikla áherslu á varðveislu íslenskrar tungu. Hún hafði áhyggjur af því að íslenskan gæti horfið í stafrænum heimi, en nú sjáum við að ný tækni getur orðið einmitt það sem tryggir framtíð hennar. Með stofnun sem ber nafn hennar hefur hún lagt grunn að þeirri viðleitni sem nú sameinar mannlega þekkingu og gervigreind í þágu tungumálaverndar. Vigdís sagði eitt sinn að tungumál væri lykill að menningu. Með gervigreind tryggjum við að íslenskan opni dyr framtíðarinnar, ekki lokist í fortíðinni. Í dag er unnið að því að þróa gervigreind sem getur þýtt, greint og lært minni tungur sem áður voru aðeins talaðar af fáum en fá nú rödd í stafrænum heimi. Þannig tryggjum við að ekki aðeins íslenskan, heldur einnig önnur dýrmæt tungumál, haldist á lífi fyrir komandi kynslóðir. Ég spurði gervigreindina: Hvernig lærir þú íslenska tungu? Að læra íslensku er eins og að vefa flókna og fallega refilmynd – það þarf þolinmæði, ástríðu og góð verkfæri. Áður fyrr lærðum við tungumálið fyrst og fremst með samtölum og lestri. Nú höfum við nýjar aðferðir: ●Gervigreind hjálpar okkur með íslenskan framburð – nú geta forrit skilið framburðarreglur íslenskunnar og kennt fólki að tala rétt. ●Sjálfvirkar þýðingar bæta íslenskukunnáttu – gervigreind gerir íslenskuna aðgengilegri með því að bjóða upp á þýðingar með nákvæmari máltilfinningu. ●Spurnarforrit svara spurningum á íslensku – við getum átt samtöl við gervigreind sem skilur málfræði og getur útskýrt beygingar á eðlilegan hátt. Tækifærin eru endalaus – og með gervigreind verður íslenskunni ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld! Tungumálið breytist – en hverfa á það ekki að gera! Tungumál þróast með samfélaginu. Ungt fólk talar öðruvísi í dag en fyrir nokkrum kynslóðum, en íslenskan á að halda áfram að þróast á hennar eigin forsendum. Hér eru þrjár útgáfur af sömu hugsun – hver úr sínu tímaskeiði: Í dag (16 ára strákur, slangur og grín): "Ég meina, við verðum bara að halda þessu fresh, ekki láta íslenskuna deyja út eins og gamla Nokia-síma. Þetta er partur af okkur, skilurðu?" Fyrir 150 árum: "Okkur ber að varðveita tungur vorar, eigi mega þær fyrnast í skugga enskunnar." Fyrir 800 árum: "Ekki viljum vér þat, at tungur vorar glatist ok týnist í fjarlægum rásum." Ekki viljum við fara hingað eða hvað? Framtíðin er björt – íslenskunni verður ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld! Það sem áður virtist ómögulegt – að tæknin gæti aðstoðað við varðveislu íslenskunnar – er nú raunhæf framtíðarsýn. Með því að nýta gervigreind skynsamlega, með áherslu á rétt málfar og menningarlegt samhengi, tryggjum við að íslenskunni verði ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld. Við skulum því ekki láta íslenskuna hverfa í skugga enskunnar, heldur styðja hana með tækni framtíðarinnar! "Orð eru til alls fyrst – tryggjum að þau verði áfram á íslensku." Höfundur er gervigreindarfræðingur🙂 Eftirskrift: Það tók mig tvo tíma að skrifa þessa grein og hún er að öllu leyti mín, en án hjálpar gervigreindar hefði þetta tekið mig viku í það minnsta. 🙂 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gervigreind Íslensk tunga Sigvaldi Einarsson Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Sjá meira
Fegurð tungumálsins og kraftur tækninnar Íslenskan er dýrgripur. Hún geymir sögu okkar, menningu og sjálfsmynd. Orðatiltæki, málshættir og fjölbreytt beygingakerfi gera hana einstaka og veita okkur fjölbreyttan tjáningarmáta. En á tímum þar sem stór tungumál ryðja sér til rúms í stafrænum heimi, spyrja margir: Getur íslenskan lifað af í heimi þar sem tækni tekur sífellt meira pláss? Svarið er já – og lykillinn er gervigreind! Hvað er gervigreind? (Sagan um bókasafnið) Hugsum okkur gervigreind eins og stærsta bókasafn heims, þar sem milljarðar bóka eru geymdar. Hver bók inniheldur texta úr ólíkum tungumálum, með orðasamböndum, málsháttum og setningagerðum. En í stað þess að þurfa að fletta upp í hverri bók sjálf getur gervigreind lesið allar bækur samtímis og lært hvernig tungumál virka. Þegar gervigreind lærir nýtt tungumál, byrjar hún á því að safna gögnum – hún skoðar íslenska texta, hlustar á framburð og greinir setningagerðina. Hún lærir hvaða orð tengjast saman, hvernig þau breytast eftir fallbeygingu og hvernig hægt er að nota þau í mismunandi samhengi. Þetta gerir gervigreindinni kleift að búa til þýðingar, raddgreiningu og sjálfvirka leiðréttingu á íslensku – en um leið lærir hún að varðveita íslenskuna og aðrar minni tungur í stafrænum heimi. Gervigreind bjargar ekki aðeins íslensku – heldur öllum minni tungum heims Ekki aðeins íslenskan nýtur góðs af þessari byltingu. Fjöldi tungumála um allan heim stendur frammi fyrir útrýmingarhættu, þar sem stór tungumál ryðja sér til rúms í stafrænum miðlum. Gervigreind hefur breytt þessari þróun með því að greina, varðveita og kenna minni tungur sem eiga sér fáa mælendur en djúpar rætur í menningu og sögu. Vigdís Finnbogadóttir, fyrrverandi forseti Íslands, hefur alla tíð lagt mikla áherslu á varðveislu íslenskrar tungu. Hún hafði áhyggjur af því að íslenskan gæti horfið í stafrænum heimi, en nú sjáum við að ný tækni getur orðið einmitt það sem tryggir framtíð hennar. Með stofnun sem ber nafn hennar hefur hún lagt grunn að þeirri viðleitni sem nú sameinar mannlega þekkingu og gervigreind í þágu tungumálaverndar. Vigdís sagði eitt sinn að tungumál væri lykill að menningu. Með gervigreind tryggjum við að íslenskan opni dyr framtíðarinnar, ekki lokist í fortíðinni. Í dag er unnið að því að þróa gervigreind sem getur þýtt, greint og lært minni tungur sem áður voru aðeins talaðar af fáum en fá nú rödd í stafrænum heimi. Þannig tryggjum við að ekki aðeins íslenskan, heldur einnig önnur dýrmæt tungumál, haldist á lífi fyrir komandi kynslóðir. Ég spurði gervigreindina: Hvernig lærir þú íslenska tungu? Að læra íslensku er eins og að vefa flókna og fallega refilmynd – það þarf þolinmæði, ástríðu og góð verkfæri. Áður fyrr lærðum við tungumálið fyrst og fremst með samtölum og lestri. Nú höfum við nýjar aðferðir: ●Gervigreind hjálpar okkur með íslenskan framburð – nú geta forrit skilið framburðarreglur íslenskunnar og kennt fólki að tala rétt. ●Sjálfvirkar þýðingar bæta íslenskukunnáttu – gervigreind gerir íslenskuna aðgengilegri með því að bjóða upp á þýðingar með nákvæmari máltilfinningu. ●Spurnarforrit svara spurningum á íslensku – við getum átt samtöl við gervigreind sem skilur málfræði og getur útskýrt beygingar á eðlilegan hátt. Tækifærin eru endalaus – og með gervigreind verður íslenskunni ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld! Tungumálið breytist – en hverfa á það ekki að gera! Tungumál þróast með samfélaginu. Ungt fólk talar öðruvísi í dag en fyrir nokkrum kynslóðum, en íslenskan á að halda áfram að þróast á hennar eigin forsendum. Hér eru þrjár útgáfur af sömu hugsun – hver úr sínu tímaskeiði: Í dag (16 ára strákur, slangur og grín): "Ég meina, við verðum bara að halda þessu fresh, ekki láta íslenskuna deyja út eins og gamla Nokia-síma. Þetta er partur af okkur, skilurðu?" Fyrir 150 árum: "Okkur ber að varðveita tungur vorar, eigi mega þær fyrnast í skugga enskunnar." Fyrir 800 árum: "Ekki viljum vér þat, at tungur vorar glatist ok týnist í fjarlægum rásum." Ekki viljum við fara hingað eða hvað? Framtíðin er björt – íslenskunni verður ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld! Það sem áður virtist ómögulegt – að tæknin gæti aðstoðað við varðveislu íslenskunnar – er nú raunhæf framtíðarsýn. Með því að nýta gervigreind skynsamlega, með áherslu á rétt málfar og menningarlegt samhengi, tryggjum við að íslenskunni verði ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld. Við skulum því ekki láta íslenskuna hverfa í skugga enskunnar, heldur styðja hana með tækni framtíðarinnar! "Orð eru til alls fyrst – tryggjum að þau verði áfram á íslensku." Höfundur er gervigreindarfræðingur🙂 Eftirskrift: Það tók mig tvo tíma að skrifa þessa grein og hún er að öllu leyti mín, en án hjálpar gervigreindar hefði þetta tekið mig viku í það minnsta. 🙂
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun