Vextir niðurlægja og drepa Einar Baldvin Árnason skrifar 14. september 2024 22:02 „Vextir niðurlægja og drepa. Vextir eru grafalvarleg synd. Þeir myrða, þeir traðka á mannlegri reisn, ala á spillingu, og standa í vegi almennrar velmegunar.” Svo mælti hans heilagleiki Frans páfi, reyndar ekki á Íslandi 2024, þó það væri vel við hæfi, heldur á fundi kaþólskra góðgerðarsamtaka sem aðstoða fólk sem hefur lent illa undir okurvöxtum. Hér tjáði páfi sig á sama hátt og kaþólska kirkjan hefur raunar alltaf gert, enda á andstaða við vexti og okur á náunganum sér djúpar rætur í kristinni trú. Heilagur Tómas Aquinias, einn helsti kennismiður kirkjunnar, velti málinu töluvert fyrir og sótti ekki aðeins í Biblíuna, heldur líka í hugmyndir hins heiðna heimspekings Aristótelesar, sem taldi ávöxtun fés ganga í berhögg við náttúrulögmálin sjálf - peningar væru dauður hlutur og það væri ónáttúrulegt að þeir fæddu af sér afkvæmi; að auðgast í krafti vaxta væri því óeðlilegt með öllu. Mörg hundruð árum seinna, tók Marteinn Lúther í sama streng. Hann taldi að kristnir menn ættu að lána fé til að hjálpa náunga sínum, ekki til að græða sjálfir. Lán væru aðeins góðverk ef það bæri ekki vexti, allt annað væri okur. Og Lúther hafði sterkar skoðanir á okri: „Að Kölska sjálfum undanskildum er enginn óvinur verri en okrarinn, því hann þráir að drottna yfir öllum öðrum. Tyrkir, vígamenn og harðstjórar eru einnig illmenni, en jafnvel þeir eru miskunnsamir miðað við okrarann sem lætur sig dreyma um gjöreyðingu heimsins, svo að alla hungri, alla þyrsti og allir þjáist, þeir verði þrælar hans í neyð sinni og þurfi að treysta á okrarann sem hann væri Drottinn sjálfur á himnum.” Í verki sínu, Hinum guðdómlega gleðileik, staðsetti ítalska skáldið Dante Alighieri okrara neðar í helvíti en morðingja og guðlastara. Hann taldi synd þeirra vera þá að þeir legðu ekki neitt af mörkum til samfélagsins, og stæðu bókstaflega í vegi þess að aðrir kæmust nær Guði með góðum verkum, með því að hæðast að- og spilla allri annarri vinnu. Hann gekk svo langt að kalla vaxtaokur “stórkostlega skilvirkt ofbeldi þar sem hægt er að valda sem mestum skaða með minnstu áreynslu.” Það er merkilegt hversu róttækar, eða jafnvel fráleitar þessar hugmyndir virðast okkur í dag, þó þær hafi verið almennt viðurkenndar og lögfestar um alla Evrópu hér áður fyrr. En hvers vegna ætli það sé? Eflaust vegna þess að okraranum tókst hið ómögulega - að velta Guði úr sessi í hugum flestra landsmanna. Hann drottnar yfir samfélaginu í krafti hjátrúar þar sem peningar og neysla eru skurðgoð, hagfræðigröf opinberanir, og bankar musteri. Þeir eru jú flestir hærri en kirkjuturnar í dag, og Íslendingar bíða í ofvæni eftir tilkynningum seðlabankastjóra eins og um páfann sjálfan væri að ræða. Hverjar eru afleiðingarnar? Hagkerfið á Íslandi er keyrt áfram með óhóflegri skuldsetningu með tilheyrandi vöxtum. Peningar okraranna vaxa eins og gull undir lyngormi, og skepnan öll með; samfélagið allt, frá einstaklingum sem taka lán til að fjármagna lífsnauðsynjar sem og ónauðsynlega einkaneyslu, fyrirtæki sem skuldsetja sig til að þenja sig út fyrir alla skynsemi, og síðan ríkið sjálft sem hefur skuldsett sig svo rækilega að einn stærsti útgjaldaliður þess eru vaxtaafborganir. Afborganir sem hinn almenni borgari þarf síðan að borga fyrir með annaðhvort skertum lífsgæðum í formi verri þjónustu og/eða hærri sköttum. Síðan er það skrattinn sjálfur úr sauðarleggnum: afborganir á húsnæðislánum í Evrópu eru aðeins hærri í Rússlandi og Úkraínu en á Íslandi í dag. Hvað er hægt að kalla það annað en heimatilbúið stríðsástand? Lúther hafði greinilega heilmikið til síns máls þegar hann líkti okrurum við vígamenn og harðstjóra. Það er eflaust erfitt fyrir marga að ímynda sér annað ástand en þetta, enda er þessi hjátrú rótgróin í samfélaginu. Svo margslungin, að heilu deildir háskólanna æla útúr sér jakkafataklæddum falsspámönnum, hvers eina hlutverk er að verja þetta mannfjandsamlega kerfi. Öll æðsta stjórnsýsla ber þess merki að þeir sem séu næstir hinum nýja guði séu í hvað mestum metum. Ásgeir Jónsson, sem fullvissaði okkur kortéri fyrir hrun sem aðalhagfræðingurKaupþings, að orðrómur um slæma stöðu íslensku bankana væri eintóm móðursýki, var hækkaður í tign og ráðinn sem yfirtraðkari okurveldisins. Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra, er auðmaður úr viðskiptalífinu sem fyllist helst miklum trúarhita þegar hann ræðir einkavæðingu banka. Nýkjörinn forseti okkar, Halla Tómasdóttir var ein helsta klappstýra hjáguðsins fyrir hrun sem framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs, áður en hún flúði land og gerðist einhverskonar sérfræðingur í „ábyrgum kapítalisma” í Bandaríkjunum. Hún hefur nú snúið aftur til að boða hið nýja fagnaraðerindi, með alla helstu Dale Carnegie frasa og framkomu á hreinu, beint frá því landi hvers þjóð hefur stigið hvað trylltastan dans í kringum gullkálfinn, svona ef ske kynni Íslendingar þyrftu frekari leiðsögn í þeim efnum. „Hafa ekki fé, og ágirnd í eigur, afvegaleitt manninn og byrgt honum sýn, hafa nútímamenn ekki gert sér skurðgoð úr peningum og völdum?” spurði Benedikt XVI. páfi í París haustið 2008, aðeins nokkrum dögum áður en íslensku bankarnir hrundu með tilheyrandi grát og gnístran tanna.Það má alveg spyrja að þessu aftur í dag, sextán árum seinna. Höfundur er listamaður Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Sjá meira
„Vextir niðurlægja og drepa. Vextir eru grafalvarleg synd. Þeir myrða, þeir traðka á mannlegri reisn, ala á spillingu, og standa í vegi almennrar velmegunar.” Svo mælti hans heilagleiki Frans páfi, reyndar ekki á Íslandi 2024, þó það væri vel við hæfi, heldur á fundi kaþólskra góðgerðarsamtaka sem aðstoða fólk sem hefur lent illa undir okurvöxtum. Hér tjáði páfi sig á sama hátt og kaþólska kirkjan hefur raunar alltaf gert, enda á andstaða við vexti og okur á náunganum sér djúpar rætur í kristinni trú. Heilagur Tómas Aquinias, einn helsti kennismiður kirkjunnar, velti málinu töluvert fyrir og sótti ekki aðeins í Biblíuna, heldur líka í hugmyndir hins heiðna heimspekings Aristótelesar, sem taldi ávöxtun fés ganga í berhögg við náttúrulögmálin sjálf - peningar væru dauður hlutur og það væri ónáttúrulegt að þeir fæddu af sér afkvæmi; að auðgast í krafti vaxta væri því óeðlilegt með öllu. Mörg hundruð árum seinna, tók Marteinn Lúther í sama streng. Hann taldi að kristnir menn ættu að lána fé til að hjálpa náunga sínum, ekki til að græða sjálfir. Lán væru aðeins góðverk ef það bæri ekki vexti, allt annað væri okur. Og Lúther hafði sterkar skoðanir á okri: „Að Kölska sjálfum undanskildum er enginn óvinur verri en okrarinn, því hann þráir að drottna yfir öllum öðrum. Tyrkir, vígamenn og harðstjórar eru einnig illmenni, en jafnvel þeir eru miskunnsamir miðað við okrarann sem lætur sig dreyma um gjöreyðingu heimsins, svo að alla hungri, alla þyrsti og allir þjáist, þeir verði þrælar hans í neyð sinni og þurfi að treysta á okrarann sem hann væri Drottinn sjálfur á himnum.” Í verki sínu, Hinum guðdómlega gleðileik, staðsetti ítalska skáldið Dante Alighieri okrara neðar í helvíti en morðingja og guðlastara. Hann taldi synd þeirra vera þá að þeir legðu ekki neitt af mörkum til samfélagsins, og stæðu bókstaflega í vegi þess að aðrir kæmust nær Guði með góðum verkum, með því að hæðast að- og spilla allri annarri vinnu. Hann gekk svo langt að kalla vaxtaokur “stórkostlega skilvirkt ofbeldi þar sem hægt er að valda sem mestum skaða með minnstu áreynslu.” Það er merkilegt hversu róttækar, eða jafnvel fráleitar þessar hugmyndir virðast okkur í dag, þó þær hafi verið almennt viðurkenndar og lögfestar um alla Evrópu hér áður fyrr. En hvers vegna ætli það sé? Eflaust vegna þess að okraranum tókst hið ómögulega - að velta Guði úr sessi í hugum flestra landsmanna. Hann drottnar yfir samfélaginu í krafti hjátrúar þar sem peningar og neysla eru skurðgoð, hagfræðigröf opinberanir, og bankar musteri. Þeir eru jú flestir hærri en kirkjuturnar í dag, og Íslendingar bíða í ofvæni eftir tilkynningum seðlabankastjóra eins og um páfann sjálfan væri að ræða. Hverjar eru afleiðingarnar? Hagkerfið á Íslandi er keyrt áfram með óhóflegri skuldsetningu með tilheyrandi vöxtum. Peningar okraranna vaxa eins og gull undir lyngormi, og skepnan öll með; samfélagið allt, frá einstaklingum sem taka lán til að fjármagna lífsnauðsynjar sem og ónauðsynlega einkaneyslu, fyrirtæki sem skuldsetja sig til að þenja sig út fyrir alla skynsemi, og síðan ríkið sjálft sem hefur skuldsett sig svo rækilega að einn stærsti útgjaldaliður þess eru vaxtaafborganir. Afborganir sem hinn almenni borgari þarf síðan að borga fyrir með annaðhvort skertum lífsgæðum í formi verri þjónustu og/eða hærri sköttum. Síðan er það skrattinn sjálfur úr sauðarleggnum: afborganir á húsnæðislánum í Evrópu eru aðeins hærri í Rússlandi og Úkraínu en á Íslandi í dag. Hvað er hægt að kalla það annað en heimatilbúið stríðsástand? Lúther hafði greinilega heilmikið til síns máls þegar hann líkti okrurum við vígamenn og harðstjóra. Það er eflaust erfitt fyrir marga að ímynda sér annað ástand en þetta, enda er þessi hjátrú rótgróin í samfélaginu. Svo margslungin, að heilu deildir háskólanna æla útúr sér jakkafataklæddum falsspámönnum, hvers eina hlutverk er að verja þetta mannfjandsamlega kerfi. Öll æðsta stjórnsýsla ber þess merki að þeir sem séu næstir hinum nýja guði séu í hvað mestum metum. Ásgeir Jónsson, sem fullvissaði okkur kortéri fyrir hrun sem aðalhagfræðingurKaupþings, að orðrómur um slæma stöðu íslensku bankana væri eintóm móðursýki, var hækkaður í tign og ráðinn sem yfirtraðkari okurveldisins. Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra, er auðmaður úr viðskiptalífinu sem fyllist helst miklum trúarhita þegar hann ræðir einkavæðingu banka. Nýkjörinn forseti okkar, Halla Tómasdóttir var ein helsta klappstýra hjáguðsins fyrir hrun sem framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs, áður en hún flúði land og gerðist einhverskonar sérfræðingur í „ábyrgum kapítalisma” í Bandaríkjunum. Hún hefur nú snúið aftur til að boða hið nýja fagnaraðerindi, með alla helstu Dale Carnegie frasa og framkomu á hreinu, beint frá því landi hvers þjóð hefur stigið hvað trylltastan dans í kringum gullkálfinn, svona ef ske kynni Íslendingar þyrftu frekari leiðsögn í þeim efnum. „Hafa ekki fé, og ágirnd í eigur, afvegaleitt manninn og byrgt honum sýn, hafa nútímamenn ekki gert sér skurðgoð úr peningum og völdum?” spurði Benedikt XVI. páfi í París haustið 2008, aðeins nokkrum dögum áður en íslensku bankarnir hrundu með tilheyrandi grát og gnístran tanna.Það má alveg spyrja að þessu aftur í dag, sextán árum seinna. Höfundur er listamaður
Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun