Alvarlegur orkuskortur, þekktar lausnir ekki nýttar en olíu brennt Gunnlaugur H Jónsson skrifar 14. febrúar 2024 14:00 Vandamálið Landsvirkjun greindi rétt fyrir jól frá því að hún hyggist skerða afhendingu á raforku til stórnotenda á suðvesturhorni landsins, Elkem, Norðuráls og Rio Tinto og ennfremur fjarvarmaveitna. Skerðingin hefjist 19. janúar og getur staðið allt til 30. apríl. Ástæðan er að Þórisvatn fylltist ekki í haust. Áður hafði verið gripið til þess að stöðva afhendingu víkjandi orku til fiskimjölsverksmiðja og gagnavera sem stunda rafmyntagröft. Þetta er ekki í fyrsta skiptið sem þetta gerist og má segja að það sé að verða árlegur viðburður að stöðvuð sé afhending raforku til fiskimjölsverksmiðja og fjarvarmaveitna og þeim gert að brenna olíu í stað þess að nýta umhverfisvæna raforku. Þannig brennum við nær árlega að óþörfu milljónir lítra af olíu fyrir milljarða kr. Fleiri og stærri miðlunarlón í þeim ám sem eru virkjaðar myndi tryggja órofna afhendingu raforku allt árið og færa okkur nær markmiðum okkar í loftslagsmálum. Þekktar lausnir Rót vandans er að íslenska raforkukerfið er ekki með nægjanlega stórar miðlanir til þess að geyma til vetrarins jökulvatnið sem leysist úr læðingi á sumrin. Það rennur mikið vatn til sjávar óbeislað fram hjá virkjunum. Sem dæmi má taka að Landsvirkjun greindi frá því í haust að vegna takmarkana á miðlunum í Jökulsá í Fljótsdal hafi s.l. sumar og haust um 1600 GWh af orku runnið ónýttar til sjávar fram hjá Kárahnjúkavirkjun í stað þess að vera geymdar til vetrarins. Þetta samsvarar rúmlega tvöfaldri áætlaðri orkuframleiðslu Hvammsvirkjunar 720 GWh. Þá fylltist stærsta miðlunarlón landsins í Þórisvatni ekki í haust á sama tíma og Þjórsá flæddi að hluta óbeisluð framhjá. Vandann má leysa með þekktum lausnum sem kosta mun minna og má ljúka á mun skemmri tíma en tekur að byggja nýjar virkjanir eins og t.d. Hvammsvirkjun. Þessar lausnir koma fyrst upp í hugann og myndu nýtast bæði fljótt og vel. 1. Margar fullmótaðar hugmyndir eru til um að veita efri hluta Þjórsár inn í Þórisvatn. Sú elsta gerði ráð fyrir stórri stíflu við Norðlingaöldu og miðlunarlóni sem næði inn í Þjórsárver. Um 1980 var þess í stað gert samkomulag við Náttúruverndarráð um mun minna lón í Þjórsá sem myndi ná inn í neðstu verin. Vatnshæð 581 m.y.s. er nægjanleg til þess að Þjórsá verði sjálfrennandi inn í Þórisvatn. Þjórsárverin voru friðlýst árið 1981 miðað við þessa niðurstöðu. Enn síðar árið 2003 úrskurðaði umhverfisráðherra um að stíflustæðið yrði 15 m lægra og 7,5 km sunnan friðlandsmarkanna og inntakslónið vel utan þeirra og aðeins 3 km2 í farvegi Þjórsár, en vegna lágrar vatnshæðar þarf dælustöð til að dæla Þjórsá í Þórisvatn. Það er því ekki hægt að sjá að það þurfi að verða miklar tafir á því að hefjast handa við að veita efri hluta Þjórsár inn í Þórisvatn og um 4 virkjanir í Tungnaá neðan Þórisvatns. Þannig batnar verulega staða orkumála á Suðvesturhorni landsins. Fljótlegast og fjárhagslega hagkvæmast væri að vinna verkið í samræmi við samkomulagið við Náttúruverndarráð frá 1980. Til málamiðunar má færa stífluna neðar í farvegi Þjórsár en það kostar mun meira, tekur meiri tíma og dælustöðin notar mikið rafmagn. 2. Þegar unnið var á Orkustofnun að hagkvæmnisathugunum á virkjun jökulsánna norðan Vatnajökuls var ljóst að lykillinn að hagkvæmri virkjun þeirra væru góðar miðlanir sem geymdu jökulvatnið frá sumri til vetrar. Fljótlega var ljóst að tvö miðlunarlón myndu gegna lykilhlutverki. Stífla við Kárahnjúka með miðlunarlóni í farvegi Jökulsár á Brú og stífla í farvegi Jökulsár í Fljótsdal fyrir norðan Eyjabakka. Stífla við Kárahnjúka gegnir tvíþættu hlutverki. Hún miðlar rennsli frá sumri til vetrar og hún hækkar vatnsborð árinnar um nær 200 m upp í 625 m.y.s. og eykur þannig fallið og virkjanlega orku sem því nemur. Þegar lónið er fullt er fallhæðin um 600 m niður í Fljótsdal í 25 m.y.s. Stífustæðið við Eyjabakka er fjárhagslega mun betra miðlunarlón en 200 m há stífla við Kárahnjúka. Hagkvæmnisútreikningar sýndu að mjög hagkvæmt og nauðsynlegt væri að hafa stóra miðlun á Eyjabökkum. Vegna mikillar andstöðu náttúruverndarsinna var fallið frá miðlun á Eyjabökkum. Allir útreikningar sýndu og reynslan hefur sýnt að þetta hefur rýrt gildi Fljótsdalsvirkjunar mikið. Ekki hefði komið til orkuskorts í vetur og á undanförnum vetrum ef 1.600 milljón kWh hefðu verið geymdir í miðlunarlóni á Eyjabökkum í stað þess að renna óbeislaðar til sjávar. Þekktar lausnir ekki nýttar Norðmenn hófu að virkja vatnsafl í stórum stíl á 19. öld, áratugum á undan okkur. Þeir gerðu sér strax grein fyrir því að rekstraröryggi vatnsaflsvirkjana byggir á miðlunarlónum. Samanburður á Íslandi og Noregi sýnir að Noregur er 3,2 sinnum stærri að flatarmáli, framleiðir 10 sinnum meiri vatnsorku, 140 Twh, á móti 14 og getur í miðlunum geymt 17 sinnum meiri orku, 87,4 Twh, á móti 5,1 á Íslandi. Norðmenn framleiða alls 157 Twh raforku árlega og geta geymt 55,6% hennar í miðlunum. Íslendingar framleiða árlega 20,1 Twh raforku og geta geymt 25% hennar í miðlunum. Raforkukerfið á Íslandi er vanmiðlað og því í ójafnvægi. Það er einfalt að koma á jafnvægi með því að auka við miðanir en sú lausn sem liggur þó beint við er ekki rædd. Þess í stað er rætt um að dreifikerfið sé ekki nægjanlega öflugt. Það flytur orku milli landshluta, sem nýtist til að jafna stöðu miðlana. Það leysir hins vegar ekki höfuðvandann því dreifikerfið flytur ekki orku frá sumri til vetrar. Þá skapar ójafnvægi í miðlunum aukin flutningstöp og mikið og óþarft álag á flutningskerfið og afl í virkjunum þegar mikil jökulbráð og rennsli er í ám. Orkustofnun virðist ekki hafa mikinn áhuga á stöðu miðlana í íslenska raforkukerfinu. Á netinu (Nord Pool raforkukerfið) má sjá frá degi til dags geymda orku í miðlunarlónum á Norðurlöndum. Staða miðlana hefur úrslitaáhrif á verð á raforku og hættu á raforkuskorti. Samsvarandi upplýsingar um stöðu miðlunarlóna og verð á raforku á markaði þurfa að vera aðgengilegar fyrir Ísland. Í stað þess að hvetja til þess að aukið verði við geymslu á orku frá sumri til vetrar með auknum miðlunarlónum, þannig að hægt verði að komast hjá orkuskorti á Íslandi, hvetur Orkustofnun olíufélög til þess að geyma meiri olíu í stærri olíutönkum svo hægt sé að tryggja fjarvarmaveitum og fiskimjölverksmiðjum olíu á veturna. Þessar áherslur Orkustofnunar ganga þvert á markmið Íslands í orku- og loftslagsmálum. Höfundur er eðlisfræðingur og fyrrum starfsmaður Vatnsorkudeildar Orkustofnunar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Tengdar fréttir Milljónir lítra af olíu brenndar vegna lítilla miðlana í raforkukerfinu Landsvirkjun greindi rétt fyrir jól frá því að hún hyggist skerða afhendingu á raforku til stórnotenda á suðvesturhorni landsins, Elkem, Norðuráls og Rio Tinto og ennfremur fjarvarmaveitna. Skerðingin hefjist 19. janúar og getur staðið allt til 30. apríl. 12. janúar 2024 08:00 Mest lesið Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Sjá meira
Vandamálið Landsvirkjun greindi rétt fyrir jól frá því að hún hyggist skerða afhendingu á raforku til stórnotenda á suðvesturhorni landsins, Elkem, Norðuráls og Rio Tinto og ennfremur fjarvarmaveitna. Skerðingin hefjist 19. janúar og getur staðið allt til 30. apríl. Ástæðan er að Þórisvatn fylltist ekki í haust. Áður hafði verið gripið til þess að stöðva afhendingu víkjandi orku til fiskimjölsverksmiðja og gagnavera sem stunda rafmyntagröft. Þetta er ekki í fyrsta skiptið sem þetta gerist og má segja að það sé að verða árlegur viðburður að stöðvuð sé afhending raforku til fiskimjölsverksmiðja og fjarvarmaveitna og þeim gert að brenna olíu í stað þess að nýta umhverfisvæna raforku. Þannig brennum við nær árlega að óþörfu milljónir lítra af olíu fyrir milljarða kr. Fleiri og stærri miðlunarlón í þeim ám sem eru virkjaðar myndi tryggja órofna afhendingu raforku allt árið og færa okkur nær markmiðum okkar í loftslagsmálum. Þekktar lausnir Rót vandans er að íslenska raforkukerfið er ekki með nægjanlega stórar miðlanir til þess að geyma til vetrarins jökulvatnið sem leysist úr læðingi á sumrin. Það rennur mikið vatn til sjávar óbeislað fram hjá virkjunum. Sem dæmi má taka að Landsvirkjun greindi frá því í haust að vegna takmarkana á miðlunum í Jökulsá í Fljótsdal hafi s.l. sumar og haust um 1600 GWh af orku runnið ónýttar til sjávar fram hjá Kárahnjúkavirkjun í stað þess að vera geymdar til vetrarins. Þetta samsvarar rúmlega tvöfaldri áætlaðri orkuframleiðslu Hvammsvirkjunar 720 GWh. Þá fylltist stærsta miðlunarlón landsins í Þórisvatni ekki í haust á sama tíma og Þjórsá flæddi að hluta óbeisluð framhjá. Vandann má leysa með þekktum lausnum sem kosta mun minna og má ljúka á mun skemmri tíma en tekur að byggja nýjar virkjanir eins og t.d. Hvammsvirkjun. Þessar lausnir koma fyrst upp í hugann og myndu nýtast bæði fljótt og vel. 1. Margar fullmótaðar hugmyndir eru til um að veita efri hluta Þjórsár inn í Þórisvatn. Sú elsta gerði ráð fyrir stórri stíflu við Norðlingaöldu og miðlunarlóni sem næði inn í Þjórsárver. Um 1980 var þess í stað gert samkomulag við Náttúruverndarráð um mun minna lón í Þjórsá sem myndi ná inn í neðstu verin. Vatnshæð 581 m.y.s. er nægjanleg til þess að Þjórsá verði sjálfrennandi inn í Þórisvatn. Þjórsárverin voru friðlýst árið 1981 miðað við þessa niðurstöðu. Enn síðar árið 2003 úrskurðaði umhverfisráðherra um að stíflustæðið yrði 15 m lægra og 7,5 km sunnan friðlandsmarkanna og inntakslónið vel utan þeirra og aðeins 3 km2 í farvegi Þjórsár, en vegna lágrar vatnshæðar þarf dælustöð til að dæla Þjórsá í Þórisvatn. Það er því ekki hægt að sjá að það þurfi að verða miklar tafir á því að hefjast handa við að veita efri hluta Þjórsár inn í Þórisvatn og um 4 virkjanir í Tungnaá neðan Þórisvatns. Þannig batnar verulega staða orkumála á Suðvesturhorni landsins. Fljótlegast og fjárhagslega hagkvæmast væri að vinna verkið í samræmi við samkomulagið við Náttúruverndarráð frá 1980. Til málamiðunar má færa stífluna neðar í farvegi Þjórsár en það kostar mun meira, tekur meiri tíma og dælustöðin notar mikið rafmagn. 2. Þegar unnið var á Orkustofnun að hagkvæmnisathugunum á virkjun jökulsánna norðan Vatnajökuls var ljóst að lykillinn að hagkvæmri virkjun þeirra væru góðar miðlanir sem geymdu jökulvatnið frá sumri til vetrar. Fljótlega var ljóst að tvö miðlunarlón myndu gegna lykilhlutverki. Stífla við Kárahnjúka með miðlunarlóni í farvegi Jökulsár á Brú og stífla í farvegi Jökulsár í Fljótsdal fyrir norðan Eyjabakka. Stífla við Kárahnjúka gegnir tvíþættu hlutverki. Hún miðlar rennsli frá sumri til vetrar og hún hækkar vatnsborð árinnar um nær 200 m upp í 625 m.y.s. og eykur þannig fallið og virkjanlega orku sem því nemur. Þegar lónið er fullt er fallhæðin um 600 m niður í Fljótsdal í 25 m.y.s. Stífustæðið við Eyjabakka er fjárhagslega mun betra miðlunarlón en 200 m há stífla við Kárahnjúka. Hagkvæmnisútreikningar sýndu að mjög hagkvæmt og nauðsynlegt væri að hafa stóra miðlun á Eyjabökkum. Vegna mikillar andstöðu náttúruverndarsinna var fallið frá miðlun á Eyjabökkum. Allir útreikningar sýndu og reynslan hefur sýnt að þetta hefur rýrt gildi Fljótsdalsvirkjunar mikið. Ekki hefði komið til orkuskorts í vetur og á undanförnum vetrum ef 1.600 milljón kWh hefðu verið geymdir í miðlunarlóni á Eyjabökkum í stað þess að renna óbeislaðar til sjávar. Þekktar lausnir ekki nýttar Norðmenn hófu að virkja vatnsafl í stórum stíl á 19. öld, áratugum á undan okkur. Þeir gerðu sér strax grein fyrir því að rekstraröryggi vatnsaflsvirkjana byggir á miðlunarlónum. Samanburður á Íslandi og Noregi sýnir að Noregur er 3,2 sinnum stærri að flatarmáli, framleiðir 10 sinnum meiri vatnsorku, 140 Twh, á móti 14 og getur í miðlunum geymt 17 sinnum meiri orku, 87,4 Twh, á móti 5,1 á Íslandi. Norðmenn framleiða alls 157 Twh raforku árlega og geta geymt 55,6% hennar í miðlunum. Íslendingar framleiða árlega 20,1 Twh raforku og geta geymt 25% hennar í miðlunum. Raforkukerfið á Íslandi er vanmiðlað og því í ójafnvægi. Það er einfalt að koma á jafnvægi með því að auka við miðanir en sú lausn sem liggur þó beint við er ekki rædd. Þess í stað er rætt um að dreifikerfið sé ekki nægjanlega öflugt. Það flytur orku milli landshluta, sem nýtist til að jafna stöðu miðlana. Það leysir hins vegar ekki höfuðvandann því dreifikerfið flytur ekki orku frá sumri til vetrar. Þá skapar ójafnvægi í miðlunum aukin flutningstöp og mikið og óþarft álag á flutningskerfið og afl í virkjunum þegar mikil jökulbráð og rennsli er í ám. Orkustofnun virðist ekki hafa mikinn áhuga á stöðu miðlana í íslenska raforkukerfinu. Á netinu (Nord Pool raforkukerfið) má sjá frá degi til dags geymda orku í miðlunarlónum á Norðurlöndum. Staða miðlana hefur úrslitaáhrif á verð á raforku og hættu á raforkuskorti. Samsvarandi upplýsingar um stöðu miðlunarlóna og verð á raforku á markaði þurfa að vera aðgengilegar fyrir Ísland. Í stað þess að hvetja til þess að aukið verði við geymslu á orku frá sumri til vetrar með auknum miðlunarlónum, þannig að hægt verði að komast hjá orkuskorti á Íslandi, hvetur Orkustofnun olíufélög til þess að geyma meiri olíu í stærri olíutönkum svo hægt sé að tryggja fjarvarmaveitum og fiskimjölverksmiðjum olíu á veturna. Þessar áherslur Orkustofnunar ganga þvert á markmið Íslands í orku- og loftslagsmálum. Höfundur er eðlisfræðingur og fyrrum starfsmaður Vatnsorkudeildar Orkustofnunar.
Milljónir lítra af olíu brenndar vegna lítilla miðlana í raforkukerfinu Landsvirkjun greindi rétt fyrir jól frá því að hún hyggist skerða afhendingu á raforku til stórnotenda á suðvesturhorni landsins, Elkem, Norðuráls og Rio Tinto og ennfremur fjarvarmaveitna. Skerðingin hefjist 19. janúar og getur staðið allt til 30. apríl. 12. janúar 2024 08:00
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun