Skipulag vinnumarkaðar - steinn í götu jafnréttis Maj-Britt Hjördís Briem skrifar 12. maí 2023 12:00 Skipulag vinnumarkaðarins stendur jafnrétti á vinnumarkaði fyrir þrifum. Samtök atvinnulífsins (SA) hafa lengi bent á að launamunur kynja undanfarin ár hefur einna helst birst í mun á heildarlaunum karla og kvenna. Það endurspeglast meðal annars í þeirri staðreynd að hlutastörf eru algengari meðal kvenna en karla og að karlar vinna umtalsvert meiri yfirvinnu en konur. Hátt hlutfall álags- og yfirvinnugreiðslna hefur áhrif til hækkunar á meðaltímakaupi, enda yfirvinnustund að jafnaði 60–80% dýrari en dagvinnustund. Samanburður á milli Íslands og annarra ríkja sýnir að yfirvinnugreiðslur hér á landi eru töluvert meiri en til að mynda á Norðurlöndunum. Slíkt vinnufyrirkomulag er engum til góðs og í beinni þversögn við áherslu á styttingu vinnuvikunnar. Það er því mikið jafnréttismál að ræða breytingar á skilgreindu dagvinnutímabili í kjarasamningum, uppgjörstímabili yfirvinnu, álagsgreiðslum og öðrum þáttum. Mikilvægt er að stuðla að auknum hlut dagvinnulauna í heildarlaunum sem hefur áhrif á mun á heildarlaunum karla og kvenna. SA hafa bent á að lengri vinnutími karla en kvenna, og þar af leiðandi hærri tekjur, hafi áhrif á lífeyriskjör, konum í óhag. Það liggur því í augum upp hversu mikið jafnréttismál það er að saman dragi í vinnutíma kynjanna, bæði hvað varðar hlutastörf og yfirvinnu. Aftur á móti hafa þessar áherslur SA hlotið lítinn hljómgrunn við kjarasamningsborðið. Ennfremur endurspeglar mun meiri yfirvinna karla en kvenna ójafna fjölskylduábyrgð kynjanna. SA hafa lengi talað fyrir auknum sveigjanleika á vinnumarkaði, meðal annars svo foreldrar eigi auðveldara með að samræma atvinnu- og fjölskyldulíf og taka jafnan þátt í þriðju vaktinni sem lendir almennt frekar á herðum kvenna. Brúum umönnunarbilið - brjótum glerþakið SA telja brúun umönnunarbilsins vera eina áhrifaríkustu leiðina til að jafna hlut kynjanna á vinnumarkaði. Fæðingarorlofslöggjöfin var einnig mikilvæg varða á leiðinni í átt til jafnréttis á vinnumarkaði, en áður en til lagasetningarinnar kom heyrði það til undantekninga að feður tækju fæðingarorlof. Þeim fjölgaði hins vegar ört árin á eftir og í dag taka feður hér á landi fleiri vikur í fæðingarorlof en feður á hinum Norðurlöndunum. Það er mikilvægt að horfast í augu við þá staðreynd að innan vinnustaða gegna karlar og konur ólíkum stöðum og karlar eru oftar ofar í valdastiganum en konur. Það er hægt að færa fyrir því sterk rök að samhengi sé á milli samfelldrar þátttöku kvenna á vinnumarkaði og aukins hlutar þeirra í stjórnunarstöðum sem geri þeim enn fremur kleift að sækja fram á fleiri sviðum. Brúun umönnunarbilsins og það að feður taki fæðingarorlof eru því skilvirkar leiðir til að draga úr heildarlaunamun kynjanna. Tryggjum félagslegt vinnuumhverfi Öruggt félagslegt umhverfi eflir öll kyn og stuðlar að starfsþróun þeirra. Bæði alþjóðlegar og norrænar rannsóknir á kynferðislegri áreitni á vinnustöðum gefa sterkar vísbendingar um að konur séu í meirihluta þolenda. Því er brýnt að tryggja félagslegt vinnuumhverfi og stuðla að forvörnum gegn kynferðislegri áreitni á vinnustöðum. Þrátt fyrir að fjölmörg fyrirtæki standi sig frábærlega í forvörnum og geri reglulega áhættumat á þessum þáttum sýna rannsóknir að gerð áhættumats á félagslegu vinnuumhverfi er ábótavant á íslenskum vinnumarkaði. SA vilja leggja sín lóð á þessar vogarskálar og hafa því einsett sér að aðstoða fyrirtæki við gerð áhættumats og vinna nú að gerð stafrænna verkfæra, í samvinnu við aðila vinnumarkaðarins og Vinnueftirlitið. Þessi verkfæri eiga að auðvelda fyrirtækjum að meta áhættuþætti í félagslegu vinnuumhverfi með það að markmiði að koma í veg fyrir hvers kyns áreitni og einelti á vinnustöðum. Óhætt er að segja að fyrirtæki hafi, undanfarin ár, tekið jafnréttismál gagngert til endurskoðunar og sett þau á oddinn í starfi sínu. Áherslan hefur um nokkurt skeið verið á launamun kynjanna og kynjahlutföll innan stjórna fyrirtækja. Auk þess horfa fyrirtæki einnig, í auknum mæli, til atriða eins og starfsumhverfis, vinnustaðamenningar, sýnileika kvenna og ákvörðunar- og áhrifavalds þeirra innan fyrirtækjanna. Þá hafa SA bent á fleiri árangursríkar leiðir hvað varðar launamun kynjanna, sem dæmi: Vottun verði valkvæð og Ráðumst að rót vandans. Margt þarf hins vegar að koma til svo þær séu færar, til að mynda samstaða aðila vinnumarkaðarins, breytingar á skipulagi vinnumarkaðarins, aðkoma stjórnvalda, brúun umönnunarbilsins, öruggt félagslegt vinnuumhverfi, vinna gegn staðalímyndum og fleira mætti nefna. SA eru hins vegar stolt af þeim árangri sem náðst hefur í jafnréttismálum, ekki síst fyrir tilstuðlan fyrirtækjanna í landinu, og halda ótrauð áfram, skref fyrir skref, í átt að auknu jafnrétti á vinnumarkaði. Höfundur er lögmaður á vinnumarkaðssviði SA. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Maj-Britt Hjördís Briem Vinnumarkaður Jafnréttismál Mest lesið Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Sjá meira
Skipulag vinnumarkaðarins stendur jafnrétti á vinnumarkaði fyrir þrifum. Samtök atvinnulífsins (SA) hafa lengi bent á að launamunur kynja undanfarin ár hefur einna helst birst í mun á heildarlaunum karla og kvenna. Það endurspeglast meðal annars í þeirri staðreynd að hlutastörf eru algengari meðal kvenna en karla og að karlar vinna umtalsvert meiri yfirvinnu en konur. Hátt hlutfall álags- og yfirvinnugreiðslna hefur áhrif til hækkunar á meðaltímakaupi, enda yfirvinnustund að jafnaði 60–80% dýrari en dagvinnustund. Samanburður á milli Íslands og annarra ríkja sýnir að yfirvinnugreiðslur hér á landi eru töluvert meiri en til að mynda á Norðurlöndunum. Slíkt vinnufyrirkomulag er engum til góðs og í beinni þversögn við áherslu á styttingu vinnuvikunnar. Það er því mikið jafnréttismál að ræða breytingar á skilgreindu dagvinnutímabili í kjarasamningum, uppgjörstímabili yfirvinnu, álagsgreiðslum og öðrum þáttum. Mikilvægt er að stuðla að auknum hlut dagvinnulauna í heildarlaunum sem hefur áhrif á mun á heildarlaunum karla og kvenna. SA hafa bent á að lengri vinnutími karla en kvenna, og þar af leiðandi hærri tekjur, hafi áhrif á lífeyriskjör, konum í óhag. Það liggur því í augum upp hversu mikið jafnréttismál það er að saman dragi í vinnutíma kynjanna, bæði hvað varðar hlutastörf og yfirvinnu. Aftur á móti hafa þessar áherslur SA hlotið lítinn hljómgrunn við kjarasamningsborðið. Ennfremur endurspeglar mun meiri yfirvinna karla en kvenna ójafna fjölskylduábyrgð kynjanna. SA hafa lengi talað fyrir auknum sveigjanleika á vinnumarkaði, meðal annars svo foreldrar eigi auðveldara með að samræma atvinnu- og fjölskyldulíf og taka jafnan þátt í þriðju vaktinni sem lendir almennt frekar á herðum kvenna. Brúum umönnunarbilið - brjótum glerþakið SA telja brúun umönnunarbilsins vera eina áhrifaríkustu leiðina til að jafna hlut kynjanna á vinnumarkaði. Fæðingarorlofslöggjöfin var einnig mikilvæg varða á leiðinni í átt til jafnréttis á vinnumarkaði, en áður en til lagasetningarinnar kom heyrði það til undantekninga að feður tækju fæðingarorlof. Þeim fjölgaði hins vegar ört árin á eftir og í dag taka feður hér á landi fleiri vikur í fæðingarorlof en feður á hinum Norðurlöndunum. Það er mikilvægt að horfast í augu við þá staðreynd að innan vinnustaða gegna karlar og konur ólíkum stöðum og karlar eru oftar ofar í valdastiganum en konur. Það er hægt að færa fyrir því sterk rök að samhengi sé á milli samfelldrar þátttöku kvenna á vinnumarkaði og aukins hlutar þeirra í stjórnunarstöðum sem geri þeim enn fremur kleift að sækja fram á fleiri sviðum. Brúun umönnunarbilsins og það að feður taki fæðingarorlof eru því skilvirkar leiðir til að draga úr heildarlaunamun kynjanna. Tryggjum félagslegt vinnuumhverfi Öruggt félagslegt umhverfi eflir öll kyn og stuðlar að starfsþróun þeirra. Bæði alþjóðlegar og norrænar rannsóknir á kynferðislegri áreitni á vinnustöðum gefa sterkar vísbendingar um að konur séu í meirihluta þolenda. Því er brýnt að tryggja félagslegt vinnuumhverfi og stuðla að forvörnum gegn kynferðislegri áreitni á vinnustöðum. Þrátt fyrir að fjölmörg fyrirtæki standi sig frábærlega í forvörnum og geri reglulega áhættumat á þessum þáttum sýna rannsóknir að gerð áhættumats á félagslegu vinnuumhverfi er ábótavant á íslenskum vinnumarkaði. SA vilja leggja sín lóð á þessar vogarskálar og hafa því einsett sér að aðstoða fyrirtæki við gerð áhættumats og vinna nú að gerð stafrænna verkfæra, í samvinnu við aðila vinnumarkaðarins og Vinnueftirlitið. Þessi verkfæri eiga að auðvelda fyrirtækjum að meta áhættuþætti í félagslegu vinnuumhverfi með það að markmiði að koma í veg fyrir hvers kyns áreitni og einelti á vinnustöðum. Óhætt er að segja að fyrirtæki hafi, undanfarin ár, tekið jafnréttismál gagngert til endurskoðunar og sett þau á oddinn í starfi sínu. Áherslan hefur um nokkurt skeið verið á launamun kynjanna og kynjahlutföll innan stjórna fyrirtækja. Auk þess horfa fyrirtæki einnig, í auknum mæli, til atriða eins og starfsumhverfis, vinnustaðamenningar, sýnileika kvenna og ákvörðunar- og áhrifavalds þeirra innan fyrirtækjanna. Þá hafa SA bent á fleiri árangursríkar leiðir hvað varðar launamun kynjanna, sem dæmi: Vottun verði valkvæð og Ráðumst að rót vandans. Margt þarf hins vegar að koma til svo þær séu færar, til að mynda samstaða aðila vinnumarkaðarins, breytingar á skipulagi vinnumarkaðarins, aðkoma stjórnvalda, brúun umönnunarbilsins, öruggt félagslegt vinnuumhverfi, vinna gegn staðalímyndum og fleira mætti nefna. SA eru hins vegar stolt af þeim árangri sem náðst hefur í jafnréttismálum, ekki síst fyrir tilstuðlan fyrirtækjanna í landinu, og halda ótrauð áfram, skref fyrir skref, í átt að auknu jafnrétti á vinnumarkaði. Höfundur er lögmaður á vinnumarkaðssviði SA.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun