Að læra að lesa og að verða læs Rannveig Oddsdóttir skrifar 1. júlí 2022 15:30 Læsi íslenskra barna og þá sér í lagi drengja, hefur verið mikið í umræðunni undanfarin ár. Frammistaða íslenskra unglinga á lesskilningsprófi PISA hefur verið meginkveikja þessara umræðna en árangur okkar barna á prófinu hefur verið undir meðaltali OECD. Það er vissulega áhyggjuefni ef þær niðurstöður gefa rétta mynd af læsi íslenskra ungmenna og ástæða til að bregðast við. Því miður hefur umræðan um það hvað sé helst til ráða verið á villigötum og ljóst að misskilningur ríkir um það hvað læsi er og hvernig sé árangursríkast að bæta það. Misskilningurinn varðar hugtökin að læra að lesa og verða læs. Margir telja að það sé það sama. Það er börn læri að lesa og þegar þau hafi náð tökum á því að umskrá stafi í hljóð, orð og setningar séu þau orðin læs. Það er í sjálfu sér ekki rangt og þannig hafa hugtökin verið notuð og talað um að börn séu læs þegar þau geta lesið texta. Læsi er hins vegar langt því frá svo einfalt. Tæknilega færnin er mikilvæg og án hennar er ekki hægt að sækja merkingu í ritaðan texta en til að lesturinn skili því sem til er ætlast þarf fleira að koma til. Skilningur á orðunum sem lesin eru skiptir þar mestu máli en einnig þættir eins og ályktunarhæfni, bakgrunnsþekking á því sem textinn fjallar um og hæfni til að halda athygli við lesturinn. Þau börn sem ekki ná lágmarksviðmiðum um lesskilning á PISA eiga því ekki endilega í erfiðleikum með umskráninguna heldur getur vandi þeirra legið í einhverjum hinna færniþáttanna. Nýleg íslensk rannsókn bendir til að mynda til þess að slakur orðaforði sé ein sterkasta forspárbreytan fyrir slökum lesskilningi á PISA. Í umræðu um það hvað sé til ráða til að bæta læsi íslenskra barna hefur sjónum æ ofan í æ verið beint að lestrarkennslu í yngstu bekkjum grunnskóla. Tekist hefur verið á um það hvort ein lestrarkennsluaðferð sé annarri fremri og uppi eru ranghugmyndir um það að í stórum hluta íslenskra grunnskóla séu notaðar lestrarkennsluaðferðir þar sem ekki er tryggt að börn læri um samband stafa og hljóða. Reyndin er hins vegar sú að í öllum skólum er lögð áhersla á það að kenna tæknilega þætti lestrar í fyrstu bekkjum grunnskóla þótt nálgunin í þeirri kennslu sé svolítið mismunandi eftir því hvaða kennsluaðferð skólarnir nota. Þær rannsóknir sem gerðar hafa verið á lestrarfærni barna á mörkum leik- og grunnskóla sýna að íslensk börn standa almennt vel í þessum þætti lestrarnámsins og ekki er munur á frammistöðu stelpna og stráka. Við upphaf grunnskólagöngu þekkja þau að meðaltali um eða yfir 20 stafi (sem er t.d. mun meira en norskir jafnaldrar þeirra sem þekkja að meðaltali 13 stafi) og mörg hafa þá þegar náð tökum á því að tengja saman stafi og hljóð og geta lesið léttan texta. Tölur frá Menntamálastofnun sýna að við lok 1. bekkjar hafa 90% barna náð grunnlestrarfærni, þ.e. geta lesið a.m.k. 20 orð á mínútu. Fylgst er vel með framvindunni í þessum þætti í fyrstu bekkjum grunnskóla og þau börn sem ekki hafa náð tökum á tækninni fá frekari kennslu í stöfum og hljóðum. Foreldar kannast einnig án efa við þá lestrarþjálfun sem fer fram heima, en í flestum skólum er ætlast til þess að börnin æfi lesturinn daglega heima með aðstoð foreldra. Það er því ekkert sem gefur tilefni til að ætla að sá lesskilningsvandi sem mælist hjá unglingsdrengjum stafi af því að ekki sé vandað nægilega til lestrarkennslu í fyrstu bekkjum grunnskóla. Þróun lestrarfærni og læsis er hins vegar langt frá því lokið á yngsta stigi grunnskóla heldur þarf að styðja áfram við þróun þess öll grunnskólaárin. Margt bendir til þess að þar séu tækifæri til að gera betur í íslensku skólastarfi. Úttekt sem gerð var á lestrarkennslu í íslenskum grunnskólum 2009 sýndi t.d. að á mið- og unglingastigi var kennslan ómarkviss og margir kennarar virtust líta svo á að læsiskennslunni væri lokið þegar nemendur hefðu náð tökum á umskráningunni. Styrkja þarf þennan þátt í læsiskennslunni í íslenskum skólum. Rækta orðaforða nemenda, ræða við þá um texta sem lesnir eru og kenna þeim að sækja upplýsingar í texta, túlka það sem þeir lesa og draga ályktanir um efnið. Þetta er ekki aðeins verkefni skólanna heldur alls samfélagsins. Á undanförnum árum og áratugum hafa orðið miklar breytingar á málumhverfi barna sem geta haft áhrif á þróun máls- og málskilnings, sem er ein helsta undirstaða lesskilnings. Mikil notkun snjalltækja á heimilum getur t.d. dregið úr samskiptum foreldra og barna en slík samskipti eru gríðarlega mikilvæg fyrir þróun máls. Þá getur aukin aðgangr barna á ensku í afþreyingarefni, svo sem myndböndum og tölvuleikjum leitt til þess að þau ná ekki að þróa orðaforða sinn í íslensku jafn vel og áður. Íslenskt samfélag þarf að taka höndum saman um að styðja við læsi þeirrar kynslóðar sem er að vaxa úr grasi. Breyting á lestrarkennsluaðferðum í yngstu bekkjum grunnskóla mun ekki breyta neinu þar um. Heldur þarf góða læsiskennslu á öllum stigum leik- og grunnskóla, gott aðgengi að efni á íslensku og hvatningu til að nota tungumálið á sem fjölbreyttastan hátt í ræðu og riti í daglegu lífi. Höfundur er lektor við kennaradeild Háskólans á Akureyri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Grunnskólar Leikskólar Háskólar Börn og uppeldi Vísindi Rannveig Oddsdóttir Mest lesið Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley Skoðun Fyrirtæki og stofnanir á Íslandi mega lögum samkvæmt ekki eiga viðskipti við Rapyd Björn B Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Sjá meira
Læsi íslenskra barna og þá sér í lagi drengja, hefur verið mikið í umræðunni undanfarin ár. Frammistaða íslenskra unglinga á lesskilningsprófi PISA hefur verið meginkveikja þessara umræðna en árangur okkar barna á prófinu hefur verið undir meðaltali OECD. Það er vissulega áhyggjuefni ef þær niðurstöður gefa rétta mynd af læsi íslenskra ungmenna og ástæða til að bregðast við. Því miður hefur umræðan um það hvað sé helst til ráða verið á villigötum og ljóst að misskilningur ríkir um það hvað læsi er og hvernig sé árangursríkast að bæta það. Misskilningurinn varðar hugtökin að læra að lesa og verða læs. Margir telja að það sé það sama. Það er börn læri að lesa og þegar þau hafi náð tökum á því að umskrá stafi í hljóð, orð og setningar séu þau orðin læs. Það er í sjálfu sér ekki rangt og þannig hafa hugtökin verið notuð og talað um að börn séu læs þegar þau geta lesið texta. Læsi er hins vegar langt því frá svo einfalt. Tæknilega færnin er mikilvæg og án hennar er ekki hægt að sækja merkingu í ritaðan texta en til að lesturinn skili því sem til er ætlast þarf fleira að koma til. Skilningur á orðunum sem lesin eru skiptir þar mestu máli en einnig þættir eins og ályktunarhæfni, bakgrunnsþekking á því sem textinn fjallar um og hæfni til að halda athygli við lesturinn. Þau börn sem ekki ná lágmarksviðmiðum um lesskilning á PISA eiga því ekki endilega í erfiðleikum með umskráninguna heldur getur vandi þeirra legið í einhverjum hinna færniþáttanna. Nýleg íslensk rannsókn bendir til að mynda til þess að slakur orðaforði sé ein sterkasta forspárbreytan fyrir slökum lesskilningi á PISA. Í umræðu um það hvað sé til ráða til að bæta læsi íslenskra barna hefur sjónum æ ofan í æ verið beint að lestrarkennslu í yngstu bekkjum grunnskóla. Tekist hefur verið á um það hvort ein lestrarkennsluaðferð sé annarri fremri og uppi eru ranghugmyndir um það að í stórum hluta íslenskra grunnskóla séu notaðar lestrarkennsluaðferðir þar sem ekki er tryggt að börn læri um samband stafa og hljóða. Reyndin er hins vegar sú að í öllum skólum er lögð áhersla á það að kenna tæknilega þætti lestrar í fyrstu bekkjum grunnskóla þótt nálgunin í þeirri kennslu sé svolítið mismunandi eftir því hvaða kennsluaðferð skólarnir nota. Þær rannsóknir sem gerðar hafa verið á lestrarfærni barna á mörkum leik- og grunnskóla sýna að íslensk börn standa almennt vel í þessum þætti lestrarnámsins og ekki er munur á frammistöðu stelpna og stráka. Við upphaf grunnskólagöngu þekkja þau að meðaltali um eða yfir 20 stafi (sem er t.d. mun meira en norskir jafnaldrar þeirra sem þekkja að meðaltali 13 stafi) og mörg hafa þá þegar náð tökum á því að tengja saman stafi og hljóð og geta lesið léttan texta. Tölur frá Menntamálastofnun sýna að við lok 1. bekkjar hafa 90% barna náð grunnlestrarfærni, þ.e. geta lesið a.m.k. 20 orð á mínútu. Fylgst er vel með framvindunni í þessum þætti í fyrstu bekkjum grunnskóla og þau börn sem ekki hafa náð tökum á tækninni fá frekari kennslu í stöfum og hljóðum. Foreldar kannast einnig án efa við þá lestrarþjálfun sem fer fram heima, en í flestum skólum er ætlast til þess að börnin æfi lesturinn daglega heima með aðstoð foreldra. Það er því ekkert sem gefur tilefni til að ætla að sá lesskilningsvandi sem mælist hjá unglingsdrengjum stafi af því að ekki sé vandað nægilega til lestrarkennslu í fyrstu bekkjum grunnskóla. Þróun lestrarfærni og læsis er hins vegar langt frá því lokið á yngsta stigi grunnskóla heldur þarf að styðja áfram við þróun þess öll grunnskólaárin. Margt bendir til þess að þar séu tækifæri til að gera betur í íslensku skólastarfi. Úttekt sem gerð var á lestrarkennslu í íslenskum grunnskólum 2009 sýndi t.d. að á mið- og unglingastigi var kennslan ómarkviss og margir kennarar virtust líta svo á að læsiskennslunni væri lokið þegar nemendur hefðu náð tökum á umskráningunni. Styrkja þarf þennan þátt í læsiskennslunni í íslenskum skólum. Rækta orðaforða nemenda, ræða við þá um texta sem lesnir eru og kenna þeim að sækja upplýsingar í texta, túlka það sem þeir lesa og draga ályktanir um efnið. Þetta er ekki aðeins verkefni skólanna heldur alls samfélagsins. Á undanförnum árum og áratugum hafa orðið miklar breytingar á málumhverfi barna sem geta haft áhrif á þróun máls- og málskilnings, sem er ein helsta undirstaða lesskilnings. Mikil notkun snjalltækja á heimilum getur t.d. dregið úr samskiptum foreldra og barna en slík samskipti eru gríðarlega mikilvæg fyrir þróun máls. Þá getur aukin aðgangr barna á ensku í afþreyingarefni, svo sem myndböndum og tölvuleikjum leitt til þess að þau ná ekki að þróa orðaforða sinn í íslensku jafn vel og áður. Íslenskt samfélag þarf að taka höndum saman um að styðja við læsi þeirrar kynslóðar sem er að vaxa úr grasi. Breyting á lestrarkennsluaðferðum í yngstu bekkjum grunnskóla mun ekki breyta neinu þar um. Heldur þarf góða læsiskennslu á öllum stigum leik- og grunnskóla, gott aðgengi að efni á íslensku og hvatningu til að nota tungumálið á sem fjölbreyttastan hátt í ræðu og riti í daglegu lífi. Höfundur er lektor við kennaradeild Háskólans á Akureyri.
Fyrirtæki og stofnanir á Íslandi mega lögum samkvæmt ekki eiga viðskipti við Rapyd Björn B Björnsson Skoðun
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar
Fyrirtæki og stofnanir á Íslandi mega lögum samkvæmt ekki eiga viðskipti við Rapyd Björn B Björnsson Skoðun