Aftur snúinn með útúrsnúning – Íhaldinu veitt aðhald Haukur Viðar Alfreðsson skrifar 11. apríl 2022 11:01 Það er ákveðin lenska hér á landi að véfengja ekki mikið það sem stjórnmálamenn segja. Það er þó aðeins að breytast. En oft á tíðum er nóg að fullyrða að hlutir séu á einn veginn og þá er það einfaldlega samþykkt, amk ekkert verið að reka annað framan í fólk. Ég gagnrýndi þingmann Sjálfstæðisflokksins, Diljá Mist, í nýlegri grein því mér fannst hún vera að taka full djúpt í árina og setja fram ýmsar skoðanir sem staðreyndir. Þetta kallar Diljá útúrsnúninga, svo ég held það sé gott að ég geri betur grein fyrir hvað ég er að deila á. Áður en ég sný mér að upphaflegri grein Diljár þá ætla ég að taka undir seinni grein hennar að því leitinu að framleiðsla á vöru og þjónustu eru vissulega undirstaða lífskjara, og að gjaldeyrisskapandi atvinnugreinar eru nauðsyn til þess að geta átt viðskipti við önnur lönd (það segir sig nokkurn veginn sjálft). En undirstaðan í hagkvæmri framleiðslu á vöru og þjónustu eru viðskipti og sérhæfing. Ofureinfaldað dæmi eru tveir einstaklingar sem hvor um sig eiga eitt ungabarn. Þeir geta annað hvort verið mikið heima að sjá um eigin börn og rétt náð að eiga í sig eða þá að annar sér um bæði börnin meðan hinn vinnur (t.d. við að fiska og selur fiskinn erlendis, skapar gjaldeyri). Þannig geta þeir aukið heildartekjur sínar samanlagt. Spurningin er svo hvor skapaði auknu tekjurnar? Það þurfti amk báða til. Svo hvor þeirra á að hafa hærri laun? Samfélagið okkar er stærri útgáfan af þessu að miklu leiti, þó það sé erfitt að festa krónutölu á mörg verk. Raunveruleikinn er svo að við fáum flest greidd út frá samningsstöðu og hversu vel við semjum, ekki mikilvægi starfsins í verðmætasköpun. Snúum okkur nú að fyrri grein Diljár, en þar segir meðal annars: „Á sama tíma hafa laun opinberra starfsmanna hækkað hraðar en laun á almennum markaði. Það viðhorf hefur verið ríkjandi lengst af að laun opinberra starfsmanna eigi að vera lægri en þau sem tíðkast á frjálsum markaði. Ástæðan er að opinberir starfsmenn hafa notið mun betri réttinda en annað vinnandi fólk.“ „Frjálsi markaðurinn á að vera leiðandi í launaþróun og öðrum starfskjörum. Það verður að tryggja að það sé eftirsóknarvert og aðlaðandi að starfa þar sem verðmætasköpun hagkerfisins er, á almennum markaði. Hið opinbera má ekki yfirbjóða einkageirann á öllum sviðum. “ Þessi grein Þórðar Snæs hjá Kjarnanum fer yfir launahækkanir hjá hinu opinbera og á almenna markaðnum á síðustu árum. Þar er vissulega tekið undir að laun hafa hækkað hraðar, aðallega í prósentum, hjá hinu opinbera. Eftir sem áður eru laun hjá hinu opinbera almennt talsvert lægri en á almenna markaðnum (munurinn er ca 15% eða meiri), sem er mun mikilvægara en hvað hækkanirnar hafa verið í sjálfu sér[1]. Á sama tíma hafa lífeyrisréttindi opinberra starfsmanna verið skert, en til þess að það væri samþykkt var sett markmið að laun hjá hinu opinbera og á almenna markaðnum væru orðin jöfn árið 2026. M.v. að á seinustu fimm árum (frá lokum 2016) hefur launamunurinn ekki minnkað nema um 0,4% er þó talsvert langt í land þar. Þessi greining fer talsvert gegn því að ríkið sé að yfirbjóða einkageirann, og í öllu falli er það óljóst hvort laun opinberra starfsmanna „eigi“ að vera lægri vegna góðra annarra réttinda eða einfaldlega því stéttarfélög og ríkið hafa samið illa fyrir þessa starfsmenn á árum áður. En á hverra ábyrgð er það að það sé eftirsóknarvert að starfa á almenna markaðnum? Á almenni markaðurinn alltaf að fá að stýra? Hvað ef stærri hlutur virðissköpunar almenna markaðsins lendir í vösum fjárfesta og stjórnenda en áður tíðkaðist[2], þannig að hlutur starfsmanna á plani stendur í stað eða rýrnar? Á það þá að vera nýja normið? Á ríkið að gúddera það í stað þess að láta græðgi fjárfesta bitna á þeim sjálfum þegar starfsmenn þeirra leita í betri laun? Vitanlega eiga stéttarfélög að leiða launabaráttuna, en ríkið á ekki bara að vera dyramotta fjármagnseigenda heldur. Að ógleymdu því að ef ríkið á að sinna störfum sínum vel, t.d. eftirlitshlutverkum með einkageiranum, þarf til þess hæft starfsfólk og til þess þarf laun við hæfi. Það sem ég tek úr grein Diljár er það sem ég les úr mörgum greinum Sjálfstæðismanna, Samtaka Atvinnulífsins, Viðskiptaráðs og co. Tónninn er að almenni markaðurinn geri allt betur (þeir skapa allt virðið, það verður að selja bankana því það er bara betra) og það er ætlað almennum starfsmönnum og láglauna fólki ábyrgð sem þau vilja ekki gangast við sjálf (það er aldrei nógu gott í ári fyrir launahækkanir í kjarasamningum að ótöldum verðbólguáhyggjunum, en ég ætla samt að semja frjálst um mín eigin laun án þess að taka samfélagslega ábyrgð á mögulegum afleiðingum þess). Yfirleitt lyktar þetta allt af hálfsannleik, enda ætlað til þess að viðhalda ákveðnu ástandi og stefnu en ekki til þess að breiða út heilög sannindi. Aðeins í lokin varðandi Vilhjálm Birgisson og afhverju ég hef ekki gagnrýnt hann. Það er heilt á litið einfalt: Mér þykir hann tala fyrir verðugum málstað alla jafna og hann er ekki með jafn vafasamar fullyrðingar. Til að taka svo allan vafa af þá er ég ekki að reyna bauna sérstaklega á Diljá, ég passa mig að láta fjármálaráðherra, fyrrum dómsmálaráðherra, ríkisstjórnina (o.fl) almennt (auk hér , hér , hér , hér og hér) og fleiri heyra það líka[3]. Það er einfaldlega þannig að það á að veita stjórnmálamönnum aðhald með gagnrýni og það á ekki að leyfa hagsmuna samtökum eins og SA og Viðskiptaráði að stýra allri umræðu um efnahag og fjármál. Sjálfstæðisflokkurinn er svo sérlega oft í sigtinu enda stendur hann að gott sem öllum íslenskum spillingarmálum[4] með einu að öðru móti. Það er ekki útúrsnúningur að jánka ekki öllum fullyrðingum frá okkar æðstu ráðamönnum án spurninga, jafnvel þó það sé lenskan. Höfundur er doktorsnemi í skattahagfræði, og notar gjarnan óformlega og mishnitna titla í skoðanapistlum. Ps. Þó ég hafi kallað viðhorfið einfeldningslegt þá tel ég ekki að Diljá sé einfeldningur. En ég held að raunveruleikinn hafi verið ofureinfaldaður til að selja ákveðna sögu. [1] T.d. er starf sem hækkar úr 500 þ.kr í 515 þ.kr áfram ákjósanlegra en starf sem hækkar úr 300 þ.kr í 350 þ.kr, þó að launahækkunin í krónum og prósentum hafi verið hærri í lægra launaða starfinu. Jafnvel ef hærra launaða starfið hefði hækkað í 550 þ.kr þá væri hægt að segja að lægra launaða starfið hafi fengið hærri launahækkun (%) þó að krónutölu hækkunin hafi verið sú sama og launabilið í krónum því það sama. Það er því auðséð að hækkunin segir ekki alla söguna. [2] Ég er ekki að fullyrða að svo sé á Íslandi, ég er að taka dæmi. Vissulega sýna tölur úr USA þó að auðæfin eru öll að sogast á toppinn, en ég hef ekki rýnt tölurnar næginlega hérlendis til að segja neitt um það að svo stöddu. [3] Þetta eru nokkur valin dæmi. Ég hef án nokkurs vafa sagt fleirum hug minn við fleiri tilefni en kemur fram í þessum greinum. [4] Ath að þessi listi er ekki tæmandi, en það bætir ekki tölfræði Sjálfstæðisflokksins þó hann yrði stækkaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Haukur V. Alfreðsson Skattar og tollar Mest lesið Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Draumastarfið Arnfríður Hermannsdóttir skrifar Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Fólk, fjárfestingar og framfarir Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Húsnæðis- og skipulagsmál Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson skrifar Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Sjá meira
Það er ákveðin lenska hér á landi að véfengja ekki mikið það sem stjórnmálamenn segja. Það er þó aðeins að breytast. En oft á tíðum er nóg að fullyrða að hlutir séu á einn veginn og þá er það einfaldlega samþykkt, amk ekkert verið að reka annað framan í fólk. Ég gagnrýndi þingmann Sjálfstæðisflokksins, Diljá Mist, í nýlegri grein því mér fannst hún vera að taka full djúpt í árina og setja fram ýmsar skoðanir sem staðreyndir. Þetta kallar Diljá útúrsnúninga, svo ég held það sé gott að ég geri betur grein fyrir hvað ég er að deila á. Áður en ég sný mér að upphaflegri grein Diljár þá ætla ég að taka undir seinni grein hennar að því leitinu að framleiðsla á vöru og þjónustu eru vissulega undirstaða lífskjara, og að gjaldeyrisskapandi atvinnugreinar eru nauðsyn til þess að geta átt viðskipti við önnur lönd (það segir sig nokkurn veginn sjálft). En undirstaðan í hagkvæmri framleiðslu á vöru og þjónustu eru viðskipti og sérhæfing. Ofureinfaldað dæmi eru tveir einstaklingar sem hvor um sig eiga eitt ungabarn. Þeir geta annað hvort verið mikið heima að sjá um eigin börn og rétt náð að eiga í sig eða þá að annar sér um bæði börnin meðan hinn vinnur (t.d. við að fiska og selur fiskinn erlendis, skapar gjaldeyri). Þannig geta þeir aukið heildartekjur sínar samanlagt. Spurningin er svo hvor skapaði auknu tekjurnar? Það þurfti amk báða til. Svo hvor þeirra á að hafa hærri laun? Samfélagið okkar er stærri útgáfan af þessu að miklu leiti, þó það sé erfitt að festa krónutölu á mörg verk. Raunveruleikinn er svo að við fáum flest greidd út frá samningsstöðu og hversu vel við semjum, ekki mikilvægi starfsins í verðmætasköpun. Snúum okkur nú að fyrri grein Diljár, en þar segir meðal annars: „Á sama tíma hafa laun opinberra starfsmanna hækkað hraðar en laun á almennum markaði. Það viðhorf hefur verið ríkjandi lengst af að laun opinberra starfsmanna eigi að vera lægri en þau sem tíðkast á frjálsum markaði. Ástæðan er að opinberir starfsmenn hafa notið mun betri réttinda en annað vinnandi fólk.“ „Frjálsi markaðurinn á að vera leiðandi í launaþróun og öðrum starfskjörum. Það verður að tryggja að það sé eftirsóknarvert og aðlaðandi að starfa þar sem verðmætasköpun hagkerfisins er, á almennum markaði. Hið opinbera má ekki yfirbjóða einkageirann á öllum sviðum. “ Þessi grein Þórðar Snæs hjá Kjarnanum fer yfir launahækkanir hjá hinu opinbera og á almenna markaðnum á síðustu árum. Þar er vissulega tekið undir að laun hafa hækkað hraðar, aðallega í prósentum, hjá hinu opinbera. Eftir sem áður eru laun hjá hinu opinbera almennt talsvert lægri en á almenna markaðnum (munurinn er ca 15% eða meiri), sem er mun mikilvægara en hvað hækkanirnar hafa verið í sjálfu sér[1]. Á sama tíma hafa lífeyrisréttindi opinberra starfsmanna verið skert, en til þess að það væri samþykkt var sett markmið að laun hjá hinu opinbera og á almenna markaðnum væru orðin jöfn árið 2026. M.v. að á seinustu fimm árum (frá lokum 2016) hefur launamunurinn ekki minnkað nema um 0,4% er þó talsvert langt í land þar. Þessi greining fer talsvert gegn því að ríkið sé að yfirbjóða einkageirann, og í öllu falli er það óljóst hvort laun opinberra starfsmanna „eigi“ að vera lægri vegna góðra annarra réttinda eða einfaldlega því stéttarfélög og ríkið hafa samið illa fyrir þessa starfsmenn á árum áður. En á hverra ábyrgð er það að það sé eftirsóknarvert að starfa á almenna markaðnum? Á almenni markaðurinn alltaf að fá að stýra? Hvað ef stærri hlutur virðissköpunar almenna markaðsins lendir í vösum fjárfesta og stjórnenda en áður tíðkaðist[2], þannig að hlutur starfsmanna á plani stendur í stað eða rýrnar? Á það þá að vera nýja normið? Á ríkið að gúddera það í stað þess að láta græðgi fjárfesta bitna á þeim sjálfum þegar starfsmenn þeirra leita í betri laun? Vitanlega eiga stéttarfélög að leiða launabaráttuna, en ríkið á ekki bara að vera dyramotta fjármagnseigenda heldur. Að ógleymdu því að ef ríkið á að sinna störfum sínum vel, t.d. eftirlitshlutverkum með einkageiranum, þarf til þess hæft starfsfólk og til þess þarf laun við hæfi. Það sem ég tek úr grein Diljár er það sem ég les úr mörgum greinum Sjálfstæðismanna, Samtaka Atvinnulífsins, Viðskiptaráðs og co. Tónninn er að almenni markaðurinn geri allt betur (þeir skapa allt virðið, það verður að selja bankana því það er bara betra) og það er ætlað almennum starfsmönnum og láglauna fólki ábyrgð sem þau vilja ekki gangast við sjálf (það er aldrei nógu gott í ári fyrir launahækkanir í kjarasamningum að ótöldum verðbólguáhyggjunum, en ég ætla samt að semja frjálst um mín eigin laun án þess að taka samfélagslega ábyrgð á mögulegum afleiðingum þess). Yfirleitt lyktar þetta allt af hálfsannleik, enda ætlað til þess að viðhalda ákveðnu ástandi og stefnu en ekki til þess að breiða út heilög sannindi. Aðeins í lokin varðandi Vilhjálm Birgisson og afhverju ég hef ekki gagnrýnt hann. Það er heilt á litið einfalt: Mér þykir hann tala fyrir verðugum málstað alla jafna og hann er ekki með jafn vafasamar fullyrðingar. Til að taka svo allan vafa af þá er ég ekki að reyna bauna sérstaklega á Diljá, ég passa mig að láta fjármálaráðherra, fyrrum dómsmálaráðherra, ríkisstjórnina (o.fl) almennt (auk hér , hér , hér , hér og hér) og fleiri heyra það líka[3]. Það er einfaldlega þannig að það á að veita stjórnmálamönnum aðhald með gagnrýni og það á ekki að leyfa hagsmuna samtökum eins og SA og Viðskiptaráði að stýra allri umræðu um efnahag og fjármál. Sjálfstæðisflokkurinn er svo sérlega oft í sigtinu enda stendur hann að gott sem öllum íslenskum spillingarmálum[4] með einu að öðru móti. Það er ekki útúrsnúningur að jánka ekki öllum fullyrðingum frá okkar æðstu ráðamönnum án spurninga, jafnvel þó það sé lenskan. Höfundur er doktorsnemi í skattahagfræði, og notar gjarnan óformlega og mishnitna titla í skoðanapistlum. Ps. Þó ég hafi kallað viðhorfið einfeldningslegt þá tel ég ekki að Diljá sé einfeldningur. En ég held að raunveruleikinn hafi verið ofureinfaldaður til að selja ákveðna sögu. [1] T.d. er starf sem hækkar úr 500 þ.kr í 515 þ.kr áfram ákjósanlegra en starf sem hækkar úr 300 þ.kr í 350 þ.kr, þó að launahækkunin í krónum og prósentum hafi verið hærri í lægra launaða starfinu. Jafnvel ef hærra launaða starfið hefði hækkað í 550 þ.kr þá væri hægt að segja að lægra launaða starfið hafi fengið hærri launahækkun (%) þó að krónutölu hækkunin hafi verið sú sama og launabilið í krónum því það sama. Það er því auðséð að hækkunin segir ekki alla söguna. [2] Ég er ekki að fullyrða að svo sé á Íslandi, ég er að taka dæmi. Vissulega sýna tölur úr USA þó að auðæfin eru öll að sogast á toppinn, en ég hef ekki rýnt tölurnar næginlega hérlendis til að segja neitt um það að svo stöddu. [3] Þetta eru nokkur valin dæmi. Ég hef án nokkurs vafa sagt fleirum hug minn við fleiri tilefni en kemur fram í þessum greinum. [4] Ath að þessi listi er ekki tæmandi, en það bætir ekki tölfræði Sjálfstæðisflokksins þó hann yrði stækkaður.
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar