Hvert fara molarnir þegar kakan stækkar? Björn Leví Gunnarsson skrifar 10. febrúar 2022 15:01 Kaupmáttur, ráðstöfunartekjur, eignir, skuldir, ... allt þetta segir fjármálaráðherra að fari bara batnandi, hvergi á norðurlöndunum hafi betur verið gert og heimilin hafa aldrei haft það betra. Þegar gögnin eru skoðuð kemur hins vegar ýmislegt áhugavert í ljós því fjármálaráðherra er tamt að tala í einföldum meðaltölum. Það er því eðlilegt að spyrja, hvernig er þetta nákvæmlega? Ef við byrjum á stóru myndinni þá hefur verðbólgan verið rétt tæp 40% frá árinu 2009. Af hverju 2009? Til þess að sýna samfélagið í ákveðinni lægð, eftir að það “endurstillti” sig eftir hrunið, og skoða frá þeim tíma hvernig mismunandi hópar hafa komið út síðan þá. Hinn hlutinn af þessari stóru mynd er svo landsframleiðsla, en hún hefur aukist um 17% fram til 2019. Þarna er erfitt að tala um 2020 út af covid en þrátt fyrir það er aukningin 7,5% frá 2009 - 2020. En segjum bara að stóru tölurnar hérna séu 40% verðbólga og 15% aukning á landsframleiðslu, ef horfum semsagt fram hjá covid og miðum við "eðlilegt ástand" árið 2019 eða svo. Á vef Hagstofunnar er hægt að skoða skuldir og eignir fjölskyldna. Þau gögn sýna að ráðstöfunartekjur fjölskyldna sem eru á lágmarkslaunum (það eru fjölskyldur sem eru í 3. og 4. tekjutíund) hafa rétt rúmlega haldið í við landsframleiðslu. Ráðstöfunartekjur þeirra hafa aukist hlutfallslega jafn mikið og landsframleiðslan. Ráðstöfunartekjur efri tekjutíunda hefur ekki hækkað jafn mikið (um 7 - 9%). Krónurnar eru samt fleiri, ráðstöfunartekjur hjá þeim sem eru í efstu tekjutíund jukust um 1,2 milljónir króna á ári á meðan þau í 3. - 4. tekjutíundinni jukust um 5 - 600 þúsund. Niðurstaðan er samt að bilið minnkaði. Ef skuldirnar eru skoðaðar lækkuðu skuldir allra tekjutíunda. Það er frekar eðlilegt, miðað við slæma skuldastöðu árið 2009, og skuldir þeirra sem eru á lágmarkslaunum lækkuðu hlutfallslega mest. Aftur, ekki í krónutölu, auðvitað. En hlutfallslega þá minnkaði bilið hérna líka sem er jákvætt. Það er einnig áhugaverðast að skoða hvenær skuldirnar lækkuðu mest en það var á milli áranna 2009 og 2010, hjá öllum tekjuhópum en einnig á árunum 2010 til 2015 hjá þeim ríkustu. Leiðréttingin svokallaða, milli 2014 og 2017 sést varla í tölunum um skuldaþróun fjölskyldna í samanburði. Að lokum eru það eignirnar. Hér skilur í sundur. Eignir þeirra sem eru á lágmarkslaunum drógust saman. Þó tók 3. tekjutíundin smá stökk árið 2020 og jók eignastöðu sína þó nokkuð, eða um 300 þúsund að meðaltali á fjölskyldu. 4. og 5. tekjutíundirnar eru eignaminni nú en 2009. Þau sem juku mest við eignir sínar? Efri tekjutíundirnar. Þar eru líka stóru tölurnar. Efsta prósentið á 216 milljónir í eignir árið 2020 á hverja fjölskyldu að meðaltali. Efsta tekjutíundin á tæpar 90 milljónir. Þannig að þegar við skoðum hvert landsframleiðslan hefur farið á undanförnum áratug frá hruni, þá hefur hún farið í að jafna ráðstöfunartekjur og minnka skuldir allra ... og í eignasöfnun þeirra sem eiga mest. Það er ágætt að hafa þetta til hliðsjónar nú þegar kjarasamningar eru á næsta leyti. Ráðstöfunartekjur fólks á lágmarkslaunum hefur haldið í við hagvaxtarþróun á undanförnum áratug. Allt vælið um að hækkanir hafi verið svo miklar einfaldlega standast enga skoðun, sérstaklega ekki vegna þess að hækkunin hjá þessum hópum byrjaði ekki fyrr en 2014. Það gæti þannig litið þannig út að það hafi verið miklar hækkanir frá 2014 en í stóra samhenginu þá er einfaldlega verið að vinna til baka kjararýrnunina í kjölfar hrunsins. Þá biðu fjölskyldur landsins, hertu sultarólarnar á meðan áhrifa hrunsins gætti einna mest. Á meðan jukust hins vegar ráðstöfunartekjur þeirra ríkustu allt frá árinu 2010. Á meðan allir aðrir stóðu með samfélaginu og skilaboðunum um að allir þyrftu að standa af sér veðrið saman - jukust ráðstöfunartekjur ríkustu fjölskyldnanna um 5 milljónir á milli áranna 2010 og 2015 (20,8% hækkun). Ráðstöfunartekjur fjölskyldna á lágmarkslaunum höfðu á sama tímabili einungis hækkað um 60 þúsund krónur eða svo (6,1% hækkun). Hvað þýðir þetta allt eiginlega? Jú, ef við tökum tillit til verðbólgu þá hafa launahóparnir á lágmarkslaunum náð að vinna upp “tapið” sem þau urðu fyrir frá hruni og hafa náð landsframleiðslunni. Aðrir hópar eru enn á eftir en þeir ríkustu hafa aukið eignir sínar í staðinn. Hér þarf að horfa til stærðanna sem búa bak tölur um ráðstöfunartekjur, eignir og skuldir því þegar við segjum 15% aukning á landsframleiðslu þá erum við að tala um 400 milljarða eða svo. Þeim milljörðum er ekki dreift jafnt á alla tekjuhópa. Hver tekjutíund er ekki að fá 40 milljarða út af fyrir sig. Sú tekjutíund sem er á lágmarkslaunum er bara að fá til sín um 15 milljarða (um 15% hækkun á tímabilinu) í auknum ráðstöfunartekjum á meðan aukningin á ráðstöfunartekjum efstu tekjutíundarinnar kosta um 34 milljarða (um 9% hækkun á tímabilinu). Ráðstöfunartekjur eru þær hæstu sem við höfum nokkurn tíma haft. Enda hefur verið hagvöxtur umfram verðbólgu á undanförnum árum og landsframleiðsla aldrei hærri en fyrir covid faraldurinn. Ef ráðstöfunartekjur væru ekki í hæstu hæðum þá væri eitthvað að. Það er líka rétt að það verða væntanlega ekki eins miklar launahækkanir á næstunni eins og hafa verið frá 2014 eða svo. Þær launahækkanir eru þó ekkert vandamál heldur mjög eðlileg leiðrétting miðað við þróun á landsframleiðslu. Það er því lítið að marka þau sem gala hátt um launahækkanir í hópi þeirra lægst launuðu. Þau eru ekki að taka til sín stóru molanna af kökunni. Þær launahækkanir valda kannski vanda hjá atvinnurekendum sem treysta á að geta borgað bara lágmarkstaxta. En er ekki vandinn frekar reksturinn sem greiðir lágmarkslaun en þau sem eru á slíkum launum? Lágmarkslaun VR fyrir fullt starf eru 368 þúsund krónur á mánuði (290 þúsund útborgað). Samkvæmt reiknivél stjórnarráðsins eru framfærsla einstaklings án bíls og barns 130 þúsund krónur á mánuði án húsnæðiskostnaðar. Leiga á 2 herbergja íbúð kostar um 170 þúsund krónur á mánuði samkvæmt gögnum þjóðskrár. Það eru 300 þúsund krónur samtals sem þarf að greiða af 290 þúsund útborguðum krónum. Barn bætir 75 þúsund krónum við í kostnað. Ef þetta er staðan hjá fólki með lágmarkslaun þá er eitthvað að kerfinu okkar. Kannski væri það í lagi ef það væri enginn á þessum lágmarkslaunum en þannig er það bara ekki. Í staðinn erum við með alls konar ásakanir um höfrungahlaup, ægilegar launahækkanir og þess háttar gagnvart fólki sem er að berjast við enn eina verðbólguhríðina, gríðarlegar hækkanir á húsnæðismarkaði vegna skortstefnu stjórnvalda og að sú starfsstétt sem sinnir einni helstu grunnstoð íslensks samfélags, hjúkrunarfræðingar, hafa verið sendir í gerðardóm tvisvar í röð. En hvernig getum við gert betur? Það er í rauninni augljóst. Til að byrja með þarf nægilega mikið húsnæði á viðráðanlegu verði fyrir fólk. Það býr enginn á Íslandi án þess að hafa það yfir höfuðið. Í öðru lagi þurfa lágmarkslaun að duga fyrir grunnframfærslu. Í þriðja lagi þá þurfum við að sammælast um hver launin fyrir þær starfsstéttir sem sinna grunnstoðum samfélagsins eiga að vera - hver eiga laun t.d. heilbrigðisstarfsfólks og kennara að vera? Hvað finnst okkur sem samfélagi vera sanngjörn laun fyrir þau mikilvægu störf? Þetta væri grundvöllurinn sem við miðum allt annað við. Nokkurs konar viti sem við gætum leitað til þegar við berum saman menntun og ábyrgð á vinnumarkaði. Þannig værum við með eitthvað til þess að miða við í allri umræðu um kjaramál í staðinn fyrir óljósar upphrópanir um höfrunga og stöðugleika sem láglaunafólk verður einhverra hluta að bera ábyrgð á. Höfundur er þingmaður Pírata. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björn Leví Gunnarsson Píratar Alþingi Kjaramál Húsnæðismál Mest lesið Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir Skoðun Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Skoðun Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Sjá meira
Kaupmáttur, ráðstöfunartekjur, eignir, skuldir, ... allt þetta segir fjármálaráðherra að fari bara batnandi, hvergi á norðurlöndunum hafi betur verið gert og heimilin hafa aldrei haft það betra. Þegar gögnin eru skoðuð kemur hins vegar ýmislegt áhugavert í ljós því fjármálaráðherra er tamt að tala í einföldum meðaltölum. Það er því eðlilegt að spyrja, hvernig er þetta nákvæmlega? Ef við byrjum á stóru myndinni þá hefur verðbólgan verið rétt tæp 40% frá árinu 2009. Af hverju 2009? Til þess að sýna samfélagið í ákveðinni lægð, eftir að það “endurstillti” sig eftir hrunið, og skoða frá þeim tíma hvernig mismunandi hópar hafa komið út síðan þá. Hinn hlutinn af þessari stóru mynd er svo landsframleiðsla, en hún hefur aukist um 17% fram til 2019. Þarna er erfitt að tala um 2020 út af covid en þrátt fyrir það er aukningin 7,5% frá 2009 - 2020. En segjum bara að stóru tölurnar hérna séu 40% verðbólga og 15% aukning á landsframleiðslu, ef horfum semsagt fram hjá covid og miðum við "eðlilegt ástand" árið 2019 eða svo. Á vef Hagstofunnar er hægt að skoða skuldir og eignir fjölskyldna. Þau gögn sýna að ráðstöfunartekjur fjölskyldna sem eru á lágmarkslaunum (það eru fjölskyldur sem eru í 3. og 4. tekjutíund) hafa rétt rúmlega haldið í við landsframleiðslu. Ráðstöfunartekjur þeirra hafa aukist hlutfallslega jafn mikið og landsframleiðslan. Ráðstöfunartekjur efri tekjutíunda hefur ekki hækkað jafn mikið (um 7 - 9%). Krónurnar eru samt fleiri, ráðstöfunartekjur hjá þeim sem eru í efstu tekjutíund jukust um 1,2 milljónir króna á ári á meðan þau í 3. - 4. tekjutíundinni jukust um 5 - 600 þúsund. Niðurstaðan er samt að bilið minnkaði. Ef skuldirnar eru skoðaðar lækkuðu skuldir allra tekjutíunda. Það er frekar eðlilegt, miðað við slæma skuldastöðu árið 2009, og skuldir þeirra sem eru á lágmarkslaunum lækkuðu hlutfallslega mest. Aftur, ekki í krónutölu, auðvitað. En hlutfallslega þá minnkaði bilið hérna líka sem er jákvætt. Það er einnig áhugaverðast að skoða hvenær skuldirnar lækkuðu mest en það var á milli áranna 2009 og 2010, hjá öllum tekjuhópum en einnig á árunum 2010 til 2015 hjá þeim ríkustu. Leiðréttingin svokallaða, milli 2014 og 2017 sést varla í tölunum um skuldaþróun fjölskyldna í samanburði. Að lokum eru það eignirnar. Hér skilur í sundur. Eignir þeirra sem eru á lágmarkslaunum drógust saman. Þó tók 3. tekjutíundin smá stökk árið 2020 og jók eignastöðu sína þó nokkuð, eða um 300 þúsund að meðaltali á fjölskyldu. 4. og 5. tekjutíundirnar eru eignaminni nú en 2009. Þau sem juku mest við eignir sínar? Efri tekjutíundirnar. Þar eru líka stóru tölurnar. Efsta prósentið á 216 milljónir í eignir árið 2020 á hverja fjölskyldu að meðaltali. Efsta tekjutíundin á tæpar 90 milljónir. Þannig að þegar við skoðum hvert landsframleiðslan hefur farið á undanförnum áratug frá hruni, þá hefur hún farið í að jafna ráðstöfunartekjur og minnka skuldir allra ... og í eignasöfnun þeirra sem eiga mest. Það er ágætt að hafa þetta til hliðsjónar nú þegar kjarasamningar eru á næsta leyti. Ráðstöfunartekjur fólks á lágmarkslaunum hefur haldið í við hagvaxtarþróun á undanförnum áratug. Allt vælið um að hækkanir hafi verið svo miklar einfaldlega standast enga skoðun, sérstaklega ekki vegna þess að hækkunin hjá þessum hópum byrjaði ekki fyrr en 2014. Það gæti þannig litið þannig út að það hafi verið miklar hækkanir frá 2014 en í stóra samhenginu þá er einfaldlega verið að vinna til baka kjararýrnunina í kjölfar hrunsins. Þá biðu fjölskyldur landsins, hertu sultarólarnar á meðan áhrifa hrunsins gætti einna mest. Á meðan jukust hins vegar ráðstöfunartekjur þeirra ríkustu allt frá árinu 2010. Á meðan allir aðrir stóðu með samfélaginu og skilaboðunum um að allir þyrftu að standa af sér veðrið saman - jukust ráðstöfunartekjur ríkustu fjölskyldnanna um 5 milljónir á milli áranna 2010 og 2015 (20,8% hækkun). Ráðstöfunartekjur fjölskyldna á lágmarkslaunum höfðu á sama tímabili einungis hækkað um 60 þúsund krónur eða svo (6,1% hækkun). Hvað þýðir þetta allt eiginlega? Jú, ef við tökum tillit til verðbólgu þá hafa launahóparnir á lágmarkslaunum náð að vinna upp “tapið” sem þau urðu fyrir frá hruni og hafa náð landsframleiðslunni. Aðrir hópar eru enn á eftir en þeir ríkustu hafa aukið eignir sínar í staðinn. Hér þarf að horfa til stærðanna sem búa bak tölur um ráðstöfunartekjur, eignir og skuldir því þegar við segjum 15% aukning á landsframleiðslu þá erum við að tala um 400 milljarða eða svo. Þeim milljörðum er ekki dreift jafnt á alla tekjuhópa. Hver tekjutíund er ekki að fá 40 milljarða út af fyrir sig. Sú tekjutíund sem er á lágmarkslaunum er bara að fá til sín um 15 milljarða (um 15% hækkun á tímabilinu) í auknum ráðstöfunartekjum á meðan aukningin á ráðstöfunartekjum efstu tekjutíundarinnar kosta um 34 milljarða (um 9% hækkun á tímabilinu). Ráðstöfunartekjur eru þær hæstu sem við höfum nokkurn tíma haft. Enda hefur verið hagvöxtur umfram verðbólgu á undanförnum árum og landsframleiðsla aldrei hærri en fyrir covid faraldurinn. Ef ráðstöfunartekjur væru ekki í hæstu hæðum þá væri eitthvað að. Það er líka rétt að það verða væntanlega ekki eins miklar launahækkanir á næstunni eins og hafa verið frá 2014 eða svo. Þær launahækkanir eru þó ekkert vandamál heldur mjög eðlileg leiðrétting miðað við þróun á landsframleiðslu. Það er því lítið að marka þau sem gala hátt um launahækkanir í hópi þeirra lægst launuðu. Þau eru ekki að taka til sín stóru molanna af kökunni. Þær launahækkanir valda kannski vanda hjá atvinnurekendum sem treysta á að geta borgað bara lágmarkstaxta. En er ekki vandinn frekar reksturinn sem greiðir lágmarkslaun en þau sem eru á slíkum launum? Lágmarkslaun VR fyrir fullt starf eru 368 þúsund krónur á mánuði (290 þúsund útborgað). Samkvæmt reiknivél stjórnarráðsins eru framfærsla einstaklings án bíls og barns 130 þúsund krónur á mánuði án húsnæðiskostnaðar. Leiga á 2 herbergja íbúð kostar um 170 þúsund krónur á mánuði samkvæmt gögnum þjóðskrár. Það eru 300 þúsund krónur samtals sem þarf að greiða af 290 þúsund útborguðum krónum. Barn bætir 75 þúsund krónum við í kostnað. Ef þetta er staðan hjá fólki með lágmarkslaun þá er eitthvað að kerfinu okkar. Kannski væri það í lagi ef það væri enginn á þessum lágmarkslaunum en þannig er það bara ekki. Í staðinn erum við með alls konar ásakanir um höfrungahlaup, ægilegar launahækkanir og þess háttar gagnvart fólki sem er að berjast við enn eina verðbólguhríðina, gríðarlegar hækkanir á húsnæðismarkaði vegna skortstefnu stjórnvalda og að sú starfsstétt sem sinnir einni helstu grunnstoð íslensks samfélags, hjúkrunarfræðingar, hafa verið sendir í gerðardóm tvisvar í röð. En hvernig getum við gert betur? Það er í rauninni augljóst. Til að byrja með þarf nægilega mikið húsnæði á viðráðanlegu verði fyrir fólk. Það býr enginn á Íslandi án þess að hafa það yfir höfuðið. Í öðru lagi þurfa lágmarkslaun að duga fyrir grunnframfærslu. Í þriðja lagi þá þurfum við að sammælast um hver launin fyrir þær starfsstéttir sem sinna grunnstoðum samfélagsins eiga að vera - hver eiga laun t.d. heilbrigðisstarfsfólks og kennara að vera? Hvað finnst okkur sem samfélagi vera sanngjörn laun fyrir þau mikilvægu störf? Þetta væri grundvöllurinn sem við miðum allt annað við. Nokkurs konar viti sem við gætum leitað til þegar við berum saman menntun og ábyrgð á vinnumarkaði. Þannig værum við með eitthvað til þess að miða við í allri umræðu um kjaramál í staðinn fyrir óljósar upphrópanir um höfrunga og stöðugleika sem láglaunafólk verður einhverra hluta að bera ábyrgð á. Höfundur er þingmaður Pírata.
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar