Það sem Njáll sagði ykkur ekki Inga Lind Karlsdóttir skrifar 23. apríl 2021 12:31 Í síðustu viku birtist í Markaðinum, viðskiptablaði Fréttablaðsins, grein sem hljómaði eins og hún hefði verið skrifuð á skrifstofu Fiskeldis Austfjarða við Nesbala á Seltjarnarnesi, svo laus voru skrifin við gagnrýni og fyrirvara um laxeldi í opnum sjókvíum. Flokkast sú starfsemi þó opinberlega sem mengandi iðnaður og gert er sérstakt áhættumat um hversu mikinn skaða á lífríkinu stjórnvöldum þykir ásættanlegt að hún valdi. Takið eftir, matið er ekki hvort sjókvíaeldi veldur skaða, heldur hversu miklum. Höfundur greinarinnar var hins vegar ekki upplýsingafulltrúi sjókvíaeldisfyrirtækis heldur Njáll Trausti Friðbertsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins í norðausturkjördæmi. Skoðum nú það sem Njáll Trausti kaus að segja lesendum Markaðarins ekki. Meint atvinnusköpun Fjöldi starfa sem Njáll hélt á lofti í grein sinni er tálsýn. Störfin verða alltaf miklu færri en var lofað og eru þar að auki ekki í nokkru hlutfalli við vöxt þeirra tonna af eldislaxi sem er settur út í sjókvíarnar. Sú saga er til og hefur verið færð til bókar. Þannig störfuðu árið 1987 um fjögur þúsund manns við sjókvíaeldi í Noregi þegar ársframleiðslan var um 46 þúsund tonn af laxi. Árið 2018 hafði framleiðslan 28-faldast, var komin í 1,3 milljónir tonna, en störfin þó aðeins helmingi fleiri en þrjátíu árum áður. Stórum hluta af þessum störfum sinnir svo erlent farandverkarfólk á lágmarkslaunum því í Noregi er sama upp á teningnum og hefur verið hér um árabil í landvinnslu sjávarútvegarins þar sem yfir helmingur er erlent starfsfólk. Heimafólk er upp til hópa lítið áhugasamt um þau störf og kjör sem eru í boði í þessum geirum. Hröð fækkun starfa framundan Störfum hefur þannig verið að fækka jafnt og þétt sem hlutfall af framleiðslumagni í sjókvíaeldi á laxi. Rétt eins og í sjávarútveginum er tækniþróunin hröð. Við Íslendingar þekkjum þá sögu vel. Einn frystitogari dekkar nú veiðar og vinnslu sem áður var sinnt af nokkrum skipum og frystihúsum á landi. Og það er fyrirsjánlegt að störfum í kringum sjókvíaeldi mun fækka enn hraðar á allra næstu árum. Stærsta sjókvíaeldisfyrirtæki heims, Mowi, boðaði nánast byltingu í þeim efnum í viðamikilli kynningu sem það sendi frá sér fyrr á árinu um leið og það sagði frá niðurskurði sem hafinn er á starfsliði fyrirtækisins. Rétt eins og í svo mörgum öðrum geirum mun hugbúnaður, knúinn áfram af gervigreind, vélanám (machine learning) og sjálfvirknivæðing sjá til þess að mannshöndin mun ekki koma við sögu í fjölmörgum verkum í þessum iðnaði innan skamms. Reyndar liggur nú þegar fyrir að stórum hluta af störfum, sem áður þurfti að sinna á staðnum, er fjarstýrt af fólki sem situr við tölvuskjái. Fiskeldi Austfjarða kynnti til dæmis árið 2018 áætlanir um að fjarstýra fóðrun eldislaxa í austfirskum fjörðum frá Noregi (þar sem móðurfélagið er staðsett), en hætti svo við, enda hefði annars horfið gulrótin sem fyrirtækið dinglar framan í sveitarstjórnarfólkið og aðra bláeyga stjórnmálamenn um að þessi iðnaður snúist um að skapa störf fyrir íbúa í sjávarbyggðum. Engin ástæða er til að efast um að um leið og öll tiltæk leyfi eru í höfn, mun þessum áformum verða hrint í framkvæmd og gott betur. Líklega þarf ekki einu sinni fólk við skjáina miðað við framtíðarsýnina sem forstjóri Mowi boðaði í kynningu sinni. Þau sem enn trúa á framtíðarstörf fyrir sjávarbyggðir ættu að lesa hana. Meint verðmætasköpun Njáll Trausti sleppti líka að minnast á að sjókvíaeldi er bein atlaga að miklum verðmætum sem eru nú þegar til staðar í landinu. Alls eiga um 4.500 lögbýli veiðirétt (samkvæmt skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands) og eru tekjur af veiðihlunnindum ein meginstoð búsetu í dreifbýli á Íslandi. Þegar horft til landsins alls standa þessar tekjur undir 28 prósent af hagnaði og launakostnaði í landbúnaði. Í kjördæmi Njáls er þetta hlutfall vel yfir landsmeðaltalinu eða 34% á Austurlandi. Sleppifiskur í sjókvíaeldi er bein ógn við þessi verðmæti. Hætta er á að þær fjölskyldur sem missa tekjur af stangveiði muni þurfa að bregða búi. Skaðsemi sjókvíaeldisins teygir sig líka til strandbyggða. Þannig kemur fram í nýrri viðamikil skoskri rannsókn að verð fasteigna, þaðan sem sést í laxeldissjókvíar við vesturströnd Skotlands, er 3,6 milljón krónum lægra að jafnaði en sambærilegra eigna þar sem ekki sést í kvíar. Engin ástæða er til að efast um að þróunin verði eins hér. Njáll nefndi meintar gjaldeyristekjur sem fiskeldið skapar. Þar lét hann þess ógetið hvað fer út úr landinu af gjaldeyri vegna þessarar starfsemi. Óljóst er hver raunverulegur virðisauki er fyrir þjóðina því sjókvíaeldisfyrirtækin eru yfir 90% í eigu alþjóðlegra fiskeldisrisa, sem selja þessum dótturfélögum sínum búnað, fóður, ráðgjöf og lána þeim fé. Þannig er til dæmis stærsti eigandi Arctic Sea Farm, sem er með sjókvíaeldi á Vestfjörðum, skráður á Kýpur, þeirri þekktu skattaparadís. Skammtímagróði fárra Hver hvatinn er og hagsmunir hverra eru í húfi liggur liggur skýrt fyrir. Árið 2017 keypti norska fiskeldisfyrirtækið NTS 45 prósent hlut í Fiskeldi Austfjarða af öðru norsku fyrirtæki, MNH Holding, og greiddi fyrir hlutinn sem nemur 965 milljónum íslenskra króna. Sú upphæð mun hins vegar hækka í 3,9 milljarða króna, ef Fiskeldi Austfjarða fær tiltekin leyfi til aukinnar framleiðslu innan tíu ára frá undirritun kaupsamningsins. Þarna liggur laxinn grafinn. Örfáir einstaklingar hafa nú þegar auðgast feikilega á kaupum og sölu á hlutum í sjókvíaeldisfyrirtækjunum, sem vel að merkja hafa aldrei greitt krónu í tekjuskatt hér á landi og munu ekki gera á næstu árum, uppsafnað tap þeirra er svo gríðarlegt. Hamagangurinn við að þrýsta í gegn nýjum leyfum fyrir sjókvíaeldi í íslenskum fjörðum snýst þannig um skammtímagróða fárra en ekki langtímahagsmuni margra. Höfundur situr í stjórn Íslenska náttúruverndarsjóðsins - The Icelandic Wildlife Fund. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lax Fiskeldi Efnahagsmál Vinnumarkaður Inga Lind Karlsdóttir Mest lesið Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun 52 milljarðar/ári x 30 ár = EES Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Í síðustu viku birtist í Markaðinum, viðskiptablaði Fréttablaðsins, grein sem hljómaði eins og hún hefði verið skrifuð á skrifstofu Fiskeldis Austfjarða við Nesbala á Seltjarnarnesi, svo laus voru skrifin við gagnrýni og fyrirvara um laxeldi í opnum sjókvíum. Flokkast sú starfsemi þó opinberlega sem mengandi iðnaður og gert er sérstakt áhættumat um hversu mikinn skaða á lífríkinu stjórnvöldum þykir ásættanlegt að hún valdi. Takið eftir, matið er ekki hvort sjókvíaeldi veldur skaða, heldur hversu miklum. Höfundur greinarinnar var hins vegar ekki upplýsingafulltrúi sjókvíaeldisfyrirtækis heldur Njáll Trausti Friðbertsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins í norðausturkjördæmi. Skoðum nú það sem Njáll Trausti kaus að segja lesendum Markaðarins ekki. Meint atvinnusköpun Fjöldi starfa sem Njáll hélt á lofti í grein sinni er tálsýn. Störfin verða alltaf miklu færri en var lofað og eru þar að auki ekki í nokkru hlutfalli við vöxt þeirra tonna af eldislaxi sem er settur út í sjókvíarnar. Sú saga er til og hefur verið færð til bókar. Þannig störfuðu árið 1987 um fjögur þúsund manns við sjókvíaeldi í Noregi þegar ársframleiðslan var um 46 þúsund tonn af laxi. Árið 2018 hafði framleiðslan 28-faldast, var komin í 1,3 milljónir tonna, en störfin þó aðeins helmingi fleiri en þrjátíu árum áður. Stórum hluta af þessum störfum sinnir svo erlent farandverkarfólk á lágmarkslaunum því í Noregi er sama upp á teningnum og hefur verið hér um árabil í landvinnslu sjávarútvegarins þar sem yfir helmingur er erlent starfsfólk. Heimafólk er upp til hópa lítið áhugasamt um þau störf og kjör sem eru í boði í þessum geirum. Hröð fækkun starfa framundan Störfum hefur þannig verið að fækka jafnt og þétt sem hlutfall af framleiðslumagni í sjókvíaeldi á laxi. Rétt eins og í sjávarútveginum er tækniþróunin hröð. Við Íslendingar þekkjum þá sögu vel. Einn frystitogari dekkar nú veiðar og vinnslu sem áður var sinnt af nokkrum skipum og frystihúsum á landi. Og það er fyrirsjánlegt að störfum í kringum sjókvíaeldi mun fækka enn hraðar á allra næstu árum. Stærsta sjókvíaeldisfyrirtæki heims, Mowi, boðaði nánast byltingu í þeim efnum í viðamikilli kynningu sem það sendi frá sér fyrr á árinu um leið og það sagði frá niðurskurði sem hafinn er á starfsliði fyrirtækisins. Rétt eins og í svo mörgum öðrum geirum mun hugbúnaður, knúinn áfram af gervigreind, vélanám (machine learning) og sjálfvirknivæðing sjá til þess að mannshöndin mun ekki koma við sögu í fjölmörgum verkum í þessum iðnaði innan skamms. Reyndar liggur nú þegar fyrir að stórum hluta af störfum, sem áður þurfti að sinna á staðnum, er fjarstýrt af fólki sem situr við tölvuskjái. Fiskeldi Austfjarða kynnti til dæmis árið 2018 áætlanir um að fjarstýra fóðrun eldislaxa í austfirskum fjörðum frá Noregi (þar sem móðurfélagið er staðsett), en hætti svo við, enda hefði annars horfið gulrótin sem fyrirtækið dinglar framan í sveitarstjórnarfólkið og aðra bláeyga stjórnmálamenn um að þessi iðnaður snúist um að skapa störf fyrir íbúa í sjávarbyggðum. Engin ástæða er til að efast um að um leið og öll tiltæk leyfi eru í höfn, mun þessum áformum verða hrint í framkvæmd og gott betur. Líklega þarf ekki einu sinni fólk við skjáina miðað við framtíðarsýnina sem forstjóri Mowi boðaði í kynningu sinni. Þau sem enn trúa á framtíðarstörf fyrir sjávarbyggðir ættu að lesa hana. Meint verðmætasköpun Njáll Trausti sleppti líka að minnast á að sjókvíaeldi er bein atlaga að miklum verðmætum sem eru nú þegar til staðar í landinu. Alls eiga um 4.500 lögbýli veiðirétt (samkvæmt skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands) og eru tekjur af veiðihlunnindum ein meginstoð búsetu í dreifbýli á Íslandi. Þegar horft til landsins alls standa þessar tekjur undir 28 prósent af hagnaði og launakostnaði í landbúnaði. Í kjördæmi Njáls er þetta hlutfall vel yfir landsmeðaltalinu eða 34% á Austurlandi. Sleppifiskur í sjókvíaeldi er bein ógn við þessi verðmæti. Hætta er á að þær fjölskyldur sem missa tekjur af stangveiði muni þurfa að bregða búi. Skaðsemi sjókvíaeldisins teygir sig líka til strandbyggða. Þannig kemur fram í nýrri viðamikil skoskri rannsókn að verð fasteigna, þaðan sem sést í laxeldissjókvíar við vesturströnd Skotlands, er 3,6 milljón krónum lægra að jafnaði en sambærilegra eigna þar sem ekki sést í kvíar. Engin ástæða er til að efast um að þróunin verði eins hér. Njáll nefndi meintar gjaldeyristekjur sem fiskeldið skapar. Þar lét hann þess ógetið hvað fer út úr landinu af gjaldeyri vegna þessarar starfsemi. Óljóst er hver raunverulegur virðisauki er fyrir þjóðina því sjókvíaeldisfyrirtækin eru yfir 90% í eigu alþjóðlegra fiskeldisrisa, sem selja þessum dótturfélögum sínum búnað, fóður, ráðgjöf og lána þeim fé. Þannig er til dæmis stærsti eigandi Arctic Sea Farm, sem er með sjókvíaeldi á Vestfjörðum, skráður á Kýpur, þeirri þekktu skattaparadís. Skammtímagróði fárra Hver hvatinn er og hagsmunir hverra eru í húfi liggur liggur skýrt fyrir. Árið 2017 keypti norska fiskeldisfyrirtækið NTS 45 prósent hlut í Fiskeldi Austfjarða af öðru norsku fyrirtæki, MNH Holding, og greiddi fyrir hlutinn sem nemur 965 milljónum íslenskra króna. Sú upphæð mun hins vegar hækka í 3,9 milljarða króna, ef Fiskeldi Austfjarða fær tiltekin leyfi til aukinnar framleiðslu innan tíu ára frá undirritun kaupsamningsins. Þarna liggur laxinn grafinn. Örfáir einstaklingar hafa nú þegar auðgast feikilega á kaupum og sölu á hlutum í sjókvíaeldisfyrirtækjunum, sem vel að merkja hafa aldrei greitt krónu í tekjuskatt hér á landi og munu ekki gera á næstu árum, uppsafnað tap þeirra er svo gríðarlegt. Hamagangurinn við að þrýsta í gegn nýjum leyfum fyrir sjókvíaeldi í íslenskum fjörðum snýst þannig um skammtímagróða fárra en ekki langtímahagsmuni margra. Höfundur situr í stjórn Íslenska náttúruverndarsjóðsins - The Icelandic Wildlife Fund.
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun