Getur loftræsing dregið úr smithættu? Björgvin Rúnar Þórhallsson, Harpa Sif Gísladóttir og Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir skrifa 18. desember 2020 13:31 Mikilvægi loftgæða í byggingum eru reglulega áberandi í samfélagsumræðunni. Síðustu misseri hefur mikið verið fjallað um loftgæði í tengslum við myglu og rakavandamál í byggingum en nú hafa smitleiðir Covid-19 komið inn í umræðuna. Í kjölfarið hefur þeirri spurningu verið varpað fram hvort góð loftræsing dragi úr smithættu. Smitleiðir Covid-19 eru einkum taldar vera af þrennum toga; úða-, dropa- eða snertismit. Svo virðist sem veiran geti borist frá smituðum einstaklingi í langan tíma ef viðkomandi hóstar, hnerrar eða jafnvel gegnum eðlilegan andardrátt og tal. Talið er að góð loftskipti geti dregið úr úðasmiti milli einstaklinga. Þess vegna er talið að góð loftskipti geti takmarkað úðasmit þar sem styrkur veirunnar í innilofti er þannig minnkaður kerfisbundið í stað þess að hann hlaðist upp í rýminu og auki þannig smithættu. Síðustu vikur bárust fréttir af því að smit á heilbrigðisstofnunum megi að hluta til rekja til ónægrar loftræsingar í rýmum og þar af leiðandi er talið að veiran dvelji lengur við og nái að smita fleiri. Rannsóknir og hermanir hafa gefið til kynna að ef rými eru vel og rétt loftræst dregur það úr líkum á smiti umtalsvert. Það er því mikilvægt að rannsaka og mæla gæði innilofts og tíðni loftskipta til að hægt sé að segja til um hvort úrbóta sé þörf. Mynd 1. Mikilvægt er að huga að góðri loftræsingu hvort sem er á vinnustöðum eða á heimilinu.EFLA Úreltar loftræsingar og breyttar þarfir Framundan er jólahátíðin þar sem hefð er fyrir því að fólk komi saman í boðum og öðrum fjölskyldusamkomum. Sóttvarnarlæknir hefur tjáð töluverðar áhyggjur af slíkri hópamyndun og vert er að benda á mikilvægi þess að virða samkomutakmarkanir og "jólakúlu" tillögu yfirvalda. Einnig hefur komið upp umræða um prófatíð og viðveru ungs fólks í skólum. Fjölmargar skólabyggingar, líkt og heilbrigðisstofnanir, eru margar hverjar komnar til ára sinna og eru lítið eða ekki loftræstar. Þetta vandamál er ekki sér íslenskt fyrirbæri og eru sambærileg vandamál til staðar í Evrópu og Norður Ameríku. Margar opinberar byggingar voru byggðar fyrir tíma byggingareglugerða og tilurð staðla um mikilvægi loftgæða. Ekki hefur markmisst verið ráðist í að betrumbæta kerfi í eldri skólum eða opinberum byggingum. Gluggaloftræsing í stórum byggingum er ekki næg ein og sér. Í eldri húsum, opinberum byggingum og skólabyggingum er ekki vélræn loftræsing heldur treyst á náttúrulega loftræsingu í gegnum opnanleg fög sem eru ekki alltaf aðgengileg né afkastamikil. Slík loftræsing er alls ekki fullnægjandi og sérstaklega ekki hér á norðurslóðum þar sem ekki er hægt að vera með opna glugga í slagviðri, kuldaköstum né allan sólarhringinn. Þar sem gömul loftræsikerfi eru til staðar þarf að hafa í huga að forsendur hönnunar þeirra voru allt aðrar heldur en gerðar eru kröfur um í dag. Þá hefur notkun og umgengni rýma breyst í gegnum tíðina og lofræsikerfin ekki hönnuð með það í huga. Það er því ljóst að í mörgum byggingum þarf að bæta loftræsikerfin eða mögulega skipta þeim út þó svo þau séu ekki ónýt. Hvað er til ráða? Hvernig er hægt að bæta loftgæði í eldri byggingum, auka vellíðan notenda og mögulega draga úr smithættu? Það eru nokkrar leiðir færar, en þó þarf að hafa í huga að meta þarf hvert tilfelli fyrir sig. Við bendum sérstaklega á eftirfarandi atriði: Heildstæð úttekt. Nauðsynlegt er að framkvæma úttekt á byggingunni, gera þarfagreiningu miðað við núverandi notkun og meta ástand núverandi búnaðar, sé hann til staðar. Þannig er hægt að meta með skýrum hætti hvort og og þá hvaða úrbóta er þörf áður en hafist er handa. Reglubundið viðhald. Tryggja þarf að loftræsikerfi og búnaður sé reglulega yfirfarinn, viðhald sé í góðu lagi, kerfið hreinsað reglulega, skipt um síur til þess að minnka smithættu og til þess að tryggja betri loftgæði almennt. Skoða hvert rými fyrir sig. Framleiðendur loftræsibúnaðar bjóða upp á margvíslegar lausnir sem hægt er að bæta við eldri byggingar án þess að fara í stórvirkar framkvæmdir með tilheyrandi raski og kostnaði. Það er þó ekki nóg að blása bara inn eins miklu lofti og mögulegt er heldur skoða þarf hvert rými fyrir sig til að velja hentugustu lausnina og tryggja gott loftflæði og góða innivist. Stakar loftræsieiningar í rými. Mögulegt er að setja stakar loftræsieiningar í skólastofur eða sjúkrastofur sem myndu sjá um loftskipti í stofunni. Þannig einingar blása bæði inn fersku lofti og sjúga út eldra loft, ásamt því að vera búnar varmaendurvinnslu sem bætir orkunýtingu byggingarinnar og tekur út þörfina fyrir tengingu við pípulagnir. Dæmi um svona búnað má sjá á mynd 2. Mynd 2. Loftræsikerfi sem blæs inn fersku lofti og sýgur út eldra loft. Heimild: www.flowair.com Hvernig á að haga rekstri á loftræsikerfum sem eru þegar til staðar m.t.t. Covid-19? Þekking á faraldrinum eykst með hverjum deginum. Gefin hafa verið út tilmæli, bæði í Evrópu og Bandaríkjunum, um það hvernig eigi að standa að loftræsingu í faraldrinum. Sýnt hefur verið fram á að aukin loftskipti og takmörkun á uppblöndun minnki líkur á smiti í þröngum rýmum. Loftræsikerfi geta verið mjög ólík að uppsetningu og þarf því að skoða hvert tilfelli fyrir sig þegar ráðstafanir vegna Covid-19 eru skoðaðar. Hægt er að ná fram auknum loftskiptum á nokkra vegu: Auka blásturshraða. Í sumum tilfellum er hægt að auka blásturshraða umfram það sem kerfið er hannað fyrir. Takmörkun á uppblöndun. Oftast liggja mestu tækifærin í takmörkun á uppblöndun í kerfum. Yfirleitt kemur þó fljótt í ljós að hitunargeta er takmarkandi þáttur sérstaklega á veturna. Keyrsla kerfis yfir nótt. Bent hefur verið á að hægt er að draga úr smithættu með því að keyra kerfin lengur, bæði fyrir og eftir notkun í stað þess að slökkva á þeim á næturna. Hverju má huga að yfir jólahátíðirnar til þess að draga úr smithættu? Höfum eftirfarandi atriði í huga: Loftgæði og sóttvarnir. Loftræsing og loftskipti koma aldrei í staðinn fyrir hefðbundnar sóttvarnir sem eru kynntar á vef Landlæknis en aukin meðvitund um uppsöfnun agna, rýmisstærð og loftskipti getur mögulega dregið úr smithættu. Virðum samkomutakmarkanir. Yfir jólahátíðina þá virðum við samkomutakmarkanir líkt og sóttvarnarráðstafanir gera ráð fyrir hverju sinni Hugum að loftræsingu innanhúss. Hugum jafnframt að því að vera í vel loftræstu rými, opna glugga og jafnvel auka viðveru utandyra. Þannig bætum við loftgæðin, drögum úr uppsöfnun á raka í innilofti og takmörkum mögulega smithættu. Höfundar starfa hjá EFLU við ráðgjöf á byggingarsviði við verkefni tengdum loftræsingu og innivist. Greinin birtist einnig á efla.is/blogg. Heimildir EPA, (2020) Indoor Air and Coronavirus (COVID-19) ECDC (2020)Heating, ventilation and air-conditioning systems in the context of COVID-19 Lidia Morawska, Donald K Milton, (2019) It Is Time to Address Airborne Transmission of Coronavirus Disease WHO (2020) Coronavirusdisease (COVID-19): Ventilation and air conditioning Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Heilsa Mest lesið Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir Skoðun Af hverju kýs ég Samfylkinguna? Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir Skoðun Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir Skoðun Foreldrar, ömmur og afar þessa lands - áskorun til ykkar! Ragnheiður Stephensen Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju kýs ég Samfylkinguna? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Uppeldi, færni til framtíðar - fór í skúffu stjórnvalda! Una María Óskarsdóttir skrifar Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson skrifar Skoðun Hvar eru málefni barna og ungs fólks? Gunnar E. Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Þetta með verðgildin Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar Skoðun Ég á ‘etta, ég má ‘etta Jón Ármann Steinsson skrifar Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar Skoðun Viljum við sósíalisma? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Rjúfum kyrrstöðu í vegaframkvæmdum um allt land G.Svana Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bænda Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyri? Inn eða út? Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Glasið er hálffullt Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Skilvirkari og einfaldari stjórnsýsla í þágu almennings Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Gervilíf Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun Málsvari hinsegin samfélagsins og mannréttinda Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Framtíð til sölu Júlíus Kristjánsson skrifar Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir Evrópu í orkumálum stangast á við okkar hagsmuni Magnús Gehringer skrifar Skoðun Eitt lag enn með Lilju Hópur óperusöngvara skrifar Skoðun Skaðsemi vindtúrbínuvera á íslenska náttúru Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir skrifar Skoðun Kennarinn sem hvarf Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Hamborgarhryggur - minnst viðeigandi jólamaturinn Óskar H. Valtýsson skrifar Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson skrifar Skoðun Fasismi er að trenda – erum við að sofna á verðinum? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Sjá meira
Mikilvægi loftgæða í byggingum eru reglulega áberandi í samfélagsumræðunni. Síðustu misseri hefur mikið verið fjallað um loftgæði í tengslum við myglu og rakavandamál í byggingum en nú hafa smitleiðir Covid-19 komið inn í umræðuna. Í kjölfarið hefur þeirri spurningu verið varpað fram hvort góð loftræsing dragi úr smithættu. Smitleiðir Covid-19 eru einkum taldar vera af þrennum toga; úða-, dropa- eða snertismit. Svo virðist sem veiran geti borist frá smituðum einstaklingi í langan tíma ef viðkomandi hóstar, hnerrar eða jafnvel gegnum eðlilegan andardrátt og tal. Talið er að góð loftskipti geti dregið úr úðasmiti milli einstaklinga. Þess vegna er talið að góð loftskipti geti takmarkað úðasmit þar sem styrkur veirunnar í innilofti er þannig minnkaður kerfisbundið í stað þess að hann hlaðist upp í rýminu og auki þannig smithættu. Síðustu vikur bárust fréttir af því að smit á heilbrigðisstofnunum megi að hluta til rekja til ónægrar loftræsingar í rýmum og þar af leiðandi er talið að veiran dvelji lengur við og nái að smita fleiri. Rannsóknir og hermanir hafa gefið til kynna að ef rými eru vel og rétt loftræst dregur það úr líkum á smiti umtalsvert. Það er því mikilvægt að rannsaka og mæla gæði innilofts og tíðni loftskipta til að hægt sé að segja til um hvort úrbóta sé þörf. Mynd 1. Mikilvægt er að huga að góðri loftræsingu hvort sem er á vinnustöðum eða á heimilinu.EFLA Úreltar loftræsingar og breyttar þarfir Framundan er jólahátíðin þar sem hefð er fyrir því að fólk komi saman í boðum og öðrum fjölskyldusamkomum. Sóttvarnarlæknir hefur tjáð töluverðar áhyggjur af slíkri hópamyndun og vert er að benda á mikilvægi þess að virða samkomutakmarkanir og "jólakúlu" tillögu yfirvalda. Einnig hefur komið upp umræða um prófatíð og viðveru ungs fólks í skólum. Fjölmargar skólabyggingar, líkt og heilbrigðisstofnanir, eru margar hverjar komnar til ára sinna og eru lítið eða ekki loftræstar. Þetta vandamál er ekki sér íslenskt fyrirbæri og eru sambærileg vandamál til staðar í Evrópu og Norður Ameríku. Margar opinberar byggingar voru byggðar fyrir tíma byggingareglugerða og tilurð staðla um mikilvægi loftgæða. Ekki hefur markmisst verið ráðist í að betrumbæta kerfi í eldri skólum eða opinberum byggingum. Gluggaloftræsing í stórum byggingum er ekki næg ein og sér. Í eldri húsum, opinberum byggingum og skólabyggingum er ekki vélræn loftræsing heldur treyst á náttúrulega loftræsingu í gegnum opnanleg fög sem eru ekki alltaf aðgengileg né afkastamikil. Slík loftræsing er alls ekki fullnægjandi og sérstaklega ekki hér á norðurslóðum þar sem ekki er hægt að vera með opna glugga í slagviðri, kuldaköstum né allan sólarhringinn. Þar sem gömul loftræsikerfi eru til staðar þarf að hafa í huga að forsendur hönnunar þeirra voru allt aðrar heldur en gerðar eru kröfur um í dag. Þá hefur notkun og umgengni rýma breyst í gegnum tíðina og lofræsikerfin ekki hönnuð með það í huga. Það er því ljóst að í mörgum byggingum þarf að bæta loftræsikerfin eða mögulega skipta þeim út þó svo þau séu ekki ónýt. Hvað er til ráða? Hvernig er hægt að bæta loftgæði í eldri byggingum, auka vellíðan notenda og mögulega draga úr smithættu? Það eru nokkrar leiðir færar, en þó þarf að hafa í huga að meta þarf hvert tilfelli fyrir sig. Við bendum sérstaklega á eftirfarandi atriði: Heildstæð úttekt. Nauðsynlegt er að framkvæma úttekt á byggingunni, gera þarfagreiningu miðað við núverandi notkun og meta ástand núverandi búnaðar, sé hann til staðar. Þannig er hægt að meta með skýrum hætti hvort og og þá hvaða úrbóta er þörf áður en hafist er handa. Reglubundið viðhald. Tryggja þarf að loftræsikerfi og búnaður sé reglulega yfirfarinn, viðhald sé í góðu lagi, kerfið hreinsað reglulega, skipt um síur til þess að minnka smithættu og til þess að tryggja betri loftgæði almennt. Skoða hvert rými fyrir sig. Framleiðendur loftræsibúnaðar bjóða upp á margvíslegar lausnir sem hægt er að bæta við eldri byggingar án þess að fara í stórvirkar framkvæmdir með tilheyrandi raski og kostnaði. Það er þó ekki nóg að blása bara inn eins miklu lofti og mögulegt er heldur skoða þarf hvert rými fyrir sig til að velja hentugustu lausnina og tryggja gott loftflæði og góða innivist. Stakar loftræsieiningar í rými. Mögulegt er að setja stakar loftræsieiningar í skólastofur eða sjúkrastofur sem myndu sjá um loftskipti í stofunni. Þannig einingar blása bæði inn fersku lofti og sjúga út eldra loft, ásamt því að vera búnar varmaendurvinnslu sem bætir orkunýtingu byggingarinnar og tekur út þörfina fyrir tengingu við pípulagnir. Dæmi um svona búnað má sjá á mynd 2. Mynd 2. Loftræsikerfi sem blæs inn fersku lofti og sýgur út eldra loft. Heimild: www.flowair.com Hvernig á að haga rekstri á loftræsikerfum sem eru þegar til staðar m.t.t. Covid-19? Þekking á faraldrinum eykst með hverjum deginum. Gefin hafa verið út tilmæli, bæði í Evrópu og Bandaríkjunum, um það hvernig eigi að standa að loftræsingu í faraldrinum. Sýnt hefur verið fram á að aukin loftskipti og takmörkun á uppblöndun minnki líkur á smiti í þröngum rýmum. Loftræsikerfi geta verið mjög ólík að uppsetningu og þarf því að skoða hvert tilfelli fyrir sig þegar ráðstafanir vegna Covid-19 eru skoðaðar. Hægt er að ná fram auknum loftskiptum á nokkra vegu: Auka blásturshraða. Í sumum tilfellum er hægt að auka blásturshraða umfram það sem kerfið er hannað fyrir. Takmörkun á uppblöndun. Oftast liggja mestu tækifærin í takmörkun á uppblöndun í kerfum. Yfirleitt kemur þó fljótt í ljós að hitunargeta er takmarkandi þáttur sérstaklega á veturna. Keyrsla kerfis yfir nótt. Bent hefur verið á að hægt er að draga úr smithættu með því að keyra kerfin lengur, bæði fyrir og eftir notkun í stað þess að slökkva á þeim á næturna. Hverju má huga að yfir jólahátíðirnar til þess að draga úr smithættu? Höfum eftirfarandi atriði í huga: Loftgæði og sóttvarnir. Loftræsing og loftskipti koma aldrei í staðinn fyrir hefðbundnar sóttvarnir sem eru kynntar á vef Landlæknis en aukin meðvitund um uppsöfnun agna, rýmisstærð og loftskipti getur mögulega dregið úr smithættu. Virðum samkomutakmarkanir. Yfir jólahátíðina þá virðum við samkomutakmarkanir líkt og sóttvarnarráðstafanir gera ráð fyrir hverju sinni Hugum að loftræsingu innanhúss. Hugum jafnframt að því að vera í vel loftræstu rými, opna glugga og jafnvel auka viðveru utandyra. Þannig bætum við loftgæðin, drögum úr uppsöfnun á raka í innilofti og takmörkum mögulega smithættu. Höfundar starfa hjá EFLU við ráðgjöf á byggingarsviði við verkefni tengdum loftræsingu og innivist. Greinin birtist einnig á efla.is/blogg. Heimildir EPA, (2020) Indoor Air and Coronavirus (COVID-19) ECDC (2020)Heating, ventilation and air-conditioning systems in the context of COVID-19 Lidia Morawska, Donald K Milton, (2019) It Is Time to Address Airborne Transmission of Coronavirus Disease WHO (2020) Coronavirusdisease (COVID-19): Ventilation and air conditioning
Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir Skoðun
Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar
Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson skrifar
Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar
Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar
Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar
Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir Skoðun
Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir Skoðun