Getur loftræsing dregið úr smithættu? Björgvin Rúnar Þórhallsson, Harpa Sif Gísladóttir og Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir skrifa 18. desember 2020 13:31 Mikilvægi loftgæða í byggingum eru reglulega áberandi í samfélagsumræðunni. Síðustu misseri hefur mikið verið fjallað um loftgæði í tengslum við myglu og rakavandamál í byggingum en nú hafa smitleiðir Covid-19 komið inn í umræðuna. Í kjölfarið hefur þeirri spurningu verið varpað fram hvort góð loftræsing dragi úr smithættu. Smitleiðir Covid-19 eru einkum taldar vera af þrennum toga; úða-, dropa- eða snertismit. Svo virðist sem veiran geti borist frá smituðum einstaklingi í langan tíma ef viðkomandi hóstar, hnerrar eða jafnvel gegnum eðlilegan andardrátt og tal. Talið er að góð loftskipti geti dregið úr úðasmiti milli einstaklinga. Þess vegna er talið að góð loftskipti geti takmarkað úðasmit þar sem styrkur veirunnar í innilofti er þannig minnkaður kerfisbundið í stað þess að hann hlaðist upp í rýminu og auki þannig smithættu. Síðustu vikur bárust fréttir af því að smit á heilbrigðisstofnunum megi að hluta til rekja til ónægrar loftræsingar í rýmum og þar af leiðandi er talið að veiran dvelji lengur við og nái að smita fleiri. Rannsóknir og hermanir hafa gefið til kynna að ef rými eru vel og rétt loftræst dregur það úr líkum á smiti umtalsvert. Það er því mikilvægt að rannsaka og mæla gæði innilofts og tíðni loftskipta til að hægt sé að segja til um hvort úrbóta sé þörf. Mynd 1. Mikilvægt er að huga að góðri loftræsingu hvort sem er á vinnustöðum eða á heimilinu.EFLA Úreltar loftræsingar og breyttar þarfir Framundan er jólahátíðin þar sem hefð er fyrir því að fólk komi saman í boðum og öðrum fjölskyldusamkomum. Sóttvarnarlæknir hefur tjáð töluverðar áhyggjur af slíkri hópamyndun og vert er að benda á mikilvægi þess að virða samkomutakmarkanir og "jólakúlu" tillögu yfirvalda. Einnig hefur komið upp umræða um prófatíð og viðveru ungs fólks í skólum. Fjölmargar skólabyggingar, líkt og heilbrigðisstofnanir, eru margar hverjar komnar til ára sinna og eru lítið eða ekki loftræstar. Þetta vandamál er ekki sér íslenskt fyrirbæri og eru sambærileg vandamál til staðar í Evrópu og Norður Ameríku. Margar opinberar byggingar voru byggðar fyrir tíma byggingareglugerða og tilurð staðla um mikilvægi loftgæða. Ekki hefur markmisst verið ráðist í að betrumbæta kerfi í eldri skólum eða opinberum byggingum. Gluggaloftræsing í stórum byggingum er ekki næg ein og sér. Í eldri húsum, opinberum byggingum og skólabyggingum er ekki vélræn loftræsing heldur treyst á náttúrulega loftræsingu í gegnum opnanleg fög sem eru ekki alltaf aðgengileg né afkastamikil. Slík loftræsing er alls ekki fullnægjandi og sérstaklega ekki hér á norðurslóðum þar sem ekki er hægt að vera með opna glugga í slagviðri, kuldaköstum né allan sólarhringinn. Þar sem gömul loftræsikerfi eru til staðar þarf að hafa í huga að forsendur hönnunar þeirra voru allt aðrar heldur en gerðar eru kröfur um í dag. Þá hefur notkun og umgengni rýma breyst í gegnum tíðina og lofræsikerfin ekki hönnuð með það í huga. Það er því ljóst að í mörgum byggingum þarf að bæta loftræsikerfin eða mögulega skipta þeim út þó svo þau séu ekki ónýt. Hvað er til ráða? Hvernig er hægt að bæta loftgæði í eldri byggingum, auka vellíðan notenda og mögulega draga úr smithættu? Það eru nokkrar leiðir færar, en þó þarf að hafa í huga að meta þarf hvert tilfelli fyrir sig. Við bendum sérstaklega á eftirfarandi atriði: Heildstæð úttekt. Nauðsynlegt er að framkvæma úttekt á byggingunni, gera þarfagreiningu miðað við núverandi notkun og meta ástand núverandi búnaðar, sé hann til staðar. Þannig er hægt að meta með skýrum hætti hvort og og þá hvaða úrbóta er þörf áður en hafist er handa. Reglubundið viðhald. Tryggja þarf að loftræsikerfi og búnaður sé reglulega yfirfarinn, viðhald sé í góðu lagi, kerfið hreinsað reglulega, skipt um síur til þess að minnka smithættu og til þess að tryggja betri loftgæði almennt. Skoða hvert rými fyrir sig. Framleiðendur loftræsibúnaðar bjóða upp á margvíslegar lausnir sem hægt er að bæta við eldri byggingar án þess að fara í stórvirkar framkvæmdir með tilheyrandi raski og kostnaði. Það er þó ekki nóg að blása bara inn eins miklu lofti og mögulegt er heldur skoða þarf hvert rými fyrir sig til að velja hentugustu lausnina og tryggja gott loftflæði og góða innivist. Stakar loftræsieiningar í rými. Mögulegt er að setja stakar loftræsieiningar í skólastofur eða sjúkrastofur sem myndu sjá um loftskipti í stofunni. Þannig einingar blása bæði inn fersku lofti og sjúga út eldra loft, ásamt því að vera búnar varmaendurvinnslu sem bætir orkunýtingu byggingarinnar og tekur út þörfina fyrir tengingu við pípulagnir. Dæmi um svona búnað má sjá á mynd 2. Mynd 2. Loftræsikerfi sem blæs inn fersku lofti og sýgur út eldra loft. Heimild: www.flowair.com Hvernig á að haga rekstri á loftræsikerfum sem eru þegar til staðar m.t.t. Covid-19? Þekking á faraldrinum eykst með hverjum deginum. Gefin hafa verið út tilmæli, bæði í Evrópu og Bandaríkjunum, um það hvernig eigi að standa að loftræsingu í faraldrinum. Sýnt hefur verið fram á að aukin loftskipti og takmörkun á uppblöndun minnki líkur á smiti í þröngum rýmum. Loftræsikerfi geta verið mjög ólík að uppsetningu og þarf því að skoða hvert tilfelli fyrir sig þegar ráðstafanir vegna Covid-19 eru skoðaðar. Hægt er að ná fram auknum loftskiptum á nokkra vegu: Auka blásturshraða. Í sumum tilfellum er hægt að auka blásturshraða umfram það sem kerfið er hannað fyrir. Takmörkun á uppblöndun. Oftast liggja mestu tækifærin í takmörkun á uppblöndun í kerfum. Yfirleitt kemur þó fljótt í ljós að hitunargeta er takmarkandi þáttur sérstaklega á veturna. Keyrsla kerfis yfir nótt. Bent hefur verið á að hægt er að draga úr smithættu með því að keyra kerfin lengur, bæði fyrir og eftir notkun í stað þess að slökkva á þeim á næturna. Hverju má huga að yfir jólahátíðirnar til þess að draga úr smithættu? Höfum eftirfarandi atriði í huga: Loftgæði og sóttvarnir. Loftræsing og loftskipti koma aldrei í staðinn fyrir hefðbundnar sóttvarnir sem eru kynntar á vef Landlæknis en aukin meðvitund um uppsöfnun agna, rýmisstærð og loftskipti getur mögulega dregið úr smithættu. Virðum samkomutakmarkanir. Yfir jólahátíðina þá virðum við samkomutakmarkanir líkt og sóttvarnarráðstafanir gera ráð fyrir hverju sinni Hugum að loftræsingu innanhúss. Hugum jafnframt að því að vera í vel loftræstu rými, opna glugga og jafnvel auka viðveru utandyra. Þannig bætum við loftgæðin, drögum úr uppsöfnun á raka í innilofti og takmörkum mögulega smithættu. Höfundar starfa hjá EFLU við ráðgjöf á byggingarsviði við verkefni tengdum loftræsingu og innivist. Greinin birtist einnig á efla.is/blogg. Heimildir EPA, (2020) Indoor Air and Coronavirus (COVID-19) ECDC (2020)Heating, ventilation and air-conditioning systems in the context of COVID-19 Lidia Morawska, Donald K Milton, (2019) It Is Time to Address Airborne Transmission of Coronavirus Disease WHO (2020) Coronavirusdisease (COVID-19): Ventilation and air conditioning Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Heilsa Mest lesið Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson Skoðun Hver erum við? Hvert stefnum við? Arnar Þór Jónsson Skoðun Kjarnorkuákvæði? Dagur B. Eggertsson Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun Hugtakið valdarán gengisfellt Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Samstarf er lykill að framtíðinni Magnús Þór Jónsson Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy Skoðun Skoðun Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Samstarf er lykill að framtíðinni Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæði? Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Hver erum við? Hvert stefnum við? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar Skoðun Hugtakið valdarán gengisfellt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ábyrgðin er þeirra Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Dæmt um form, ekki efni Hörður Arnarson skrifar Skoðun Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Um fundarstjórn forseta Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hjálpartæki – fyrir hverja? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland skrifar Skoðun Í 1.129 daga hefur Alþingi hunsað jaðarsettasta hóp samfélagsins Grímur Atlason skrifar Skoðun Tekur ný ríkisstjórn af skarið? Árni Einarsson skrifar Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy skrifar Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Svigrúm Eydísar á fölskum grunni Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen skrifar Sjá meira
Mikilvægi loftgæða í byggingum eru reglulega áberandi í samfélagsumræðunni. Síðustu misseri hefur mikið verið fjallað um loftgæði í tengslum við myglu og rakavandamál í byggingum en nú hafa smitleiðir Covid-19 komið inn í umræðuna. Í kjölfarið hefur þeirri spurningu verið varpað fram hvort góð loftræsing dragi úr smithættu. Smitleiðir Covid-19 eru einkum taldar vera af þrennum toga; úða-, dropa- eða snertismit. Svo virðist sem veiran geti borist frá smituðum einstaklingi í langan tíma ef viðkomandi hóstar, hnerrar eða jafnvel gegnum eðlilegan andardrátt og tal. Talið er að góð loftskipti geti dregið úr úðasmiti milli einstaklinga. Þess vegna er talið að góð loftskipti geti takmarkað úðasmit þar sem styrkur veirunnar í innilofti er þannig minnkaður kerfisbundið í stað þess að hann hlaðist upp í rýminu og auki þannig smithættu. Síðustu vikur bárust fréttir af því að smit á heilbrigðisstofnunum megi að hluta til rekja til ónægrar loftræsingar í rýmum og þar af leiðandi er talið að veiran dvelji lengur við og nái að smita fleiri. Rannsóknir og hermanir hafa gefið til kynna að ef rými eru vel og rétt loftræst dregur það úr líkum á smiti umtalsvert. Það er því mikilvægt að rannsaka og mæla gæði innilofts og tíðni loftskipta til að hægt sé að segja til um hvort úrbóta sé þörf. Mynd 1. Mikilvægt er að huga að góðri loftræsingu hvort sem er á vinnustöðum eða á heimilinu.EFLA Úreltar loftræsingar og breyttar þarfir Framundan er jólahátíðin þar sem hefð er fyrir því að fólk komi saman í boðum og öðrum fjölskyldusamkomum. Sóttvarnarlæknir hefur tjáð töluverðar áhyggjur af slíkri hópamyndun og vert er að benda á mikilvægi þess að virða samkomutakmarkanir og "jólakúlu" tillögu yfirvalda. Einnig hefur komið upp umræða um prófatíð og viðveru ungs fólks í skólum. Fjölmargar skólabyggingar, líkt og heilbrigðisstofnanir, eru margar hverjar komnar til ára sinna og eru lítið eða ekki loftræstar. Þetta vandamál er ekki sér íslenskt fyrirbæri og eru sambærileg vandamál til staðar í Evrópu og Norður Ameríku. Margar opinberar byggingar voru byggðar fyrir tíma byggingareglugerða og tilurð staðla um mikilvægi loftgæða. Ekki hefur markmisst verið ráðist í að betrumbæta kerfi í eldri skólum eða opinberum byggingum. Gluggaloftræsing í stórum byggingum er ekki næg ein og sér. Í eldri húsum, opinberum byggingum og skólabyggingum er ekki vélræn loftræsing heldur treyst á náttúrulega loftræsingu í gegnum opnanleg fög sem eru ekki alltaf aðgengileg né afkastamikil. Slík loftræsing er alls ekki fullnægjandi og sérstaklega ekki hér á norðurslóðum þar sem ekki er hægt að vera með opna glugga í slagviðri, kuldaköstum né allan sólarhringinn. Þar sem gömul loftræsikerfi eru til staðar þarf að hafa í huga að forsendur hönnunar þeirra voru allt aðrar heldur en gerðar eru kröfur um í dag. Þá hefur notkun og umgengni rýma breyst í gegnum tíðina og lofræsikerfin ekki hönnuð með það í huga. Það er því ljóst að í mörgum byggingum þarf að bæta loftræsikerfin eða mögulega skipta þeim út þó svo þau séu ekki ónýt. Hvað er til ráða? Hvernig er hægt að bæta loftgæði í eldri byggingum, auka vellíðan notenda og mögulega draga úr smithættu? Það eru nokkrar leiðir færar, en þó þarf að hafa í huga að meta þarf hvert tilfelli fyrir sig. Við bendum sérstaklega á eftirfarandi atriði: Heildstæð úttekt. Nauðsynlegt er að framkvæma úttekt á byggingunni, gera þarfagreiningu miðað við núverandi notkun og meta ástand núverandi búnaðar, sé hann til staðar. Þannig er hægt að meta með skýrum hætti hvort og og þá hvaða úrbóta er þörf áður en hafist er handa. Reglubundið viðhald. Tryggja þarf að loftræsikerfi og búnaður sé reglulega yfirfarinn, viðhald sé í góðu lagi, kerfið hreinsað reglulega, skipt um síur til þess að minnka smithættu og til þess að tryggja betri loftgæði almennt. Skoða hvert rými fyrir sig. Framleiðendur loftræsibúnaðar bjóða upp á margvíslegar lausnir sem hægt er að bæta við eldri byggingar án þess að fara í stórvirkar framkvæmdir með tilheyrandi raski og kostnaði. Það er þó ekki nóg að blása bara inn eins miklu lofti og mögulegt er heldur skoða þarf hvert rými fyrir sig til að velja hentugustu lausnina og tryggja gott loftflæði og góða innivist. Stakar loftræsieiningar í rými. Mögulegt er að setja stakar loftræsieiningar í skólastofur eða sjúkrastofur sem myndu sjá um loftskipti í stofunni. Þannig einingar blása bæði inn fersku lofti og sjúga út eldra loft, ásamt því að vera búnar varmaendurvinnslu sem bætir orkunýtingu byggingarinnar og tekur út þörfina fyrir tengingu við pípulagnir. Dæmi um svona búnað má sjá á mynd 2. Mynd 2. Loftræsikerfi sem blæs inn fersku lofti og sýgur út eldra loft. Heimild: www.flowair.com Hvernig á að haga rekstri á loftræsikerfum sem eru þegar til staðar m.t.t. Covid-19? Þekking á faraldrinum eykst með hverjum deginum. Gefin hafa verið út tilmæli, bæði í Evrópu og Bandaríkjunum, um það hvernig eigi að standa að loftræsingu í faraldrinum. Sýnt hefur verið fram á að aukin loftskipti og takmörkun á uppblöndun minnki líkur á smiti í þröngum rýmum. Loftræsikerfi geta verið mjög ólík að uppsetningu og þarf því að skoða hvert tilfelli fyrir sig þegar ráðstafanir vegna Covid-19 eru skoðaðar. Hægt er að ná fram auknum loftskiptum á nokkra vegu: Auka blásturshraða. Í sumum tilfellum er hægt að auka blásturshraða umfram það sem kerfið er hannað fyrir. Takmörkun á uppblöndun. Oftast liggja mestu tækifærin í takmörkun á uppblöndun í kerfum. Yfirleitt kemur þó fljótt í ljós að hitunargeta er takmarkandi þáttur sérstaklega á veturna. Keyrsla kerfis yfir nótt. Bent hefur verið á að hægt er að draga úr smithættu með því að keyra kerfin lengur, bæði fyrir og eftir notkun í stað þess að slökkva á þeim á næturna. Hverju má huga að yfir jólahátíðirnar til þess að draga úr smithættu? Höfum eftirfarandi atriði í huga: Loftgæði og sóttvarnir. Loftræsing og loftskipti koma aldrei í staðinn fyrir hefðbundnar sóttvarnir sem eru kynntar á vef Landlæknis en aukin meðvitund um uppsöfnun agna, rýmisstærð og loftskipti getur mögulega dregið úr smithættu. Virðum samkomutakmarkanir. Yfir jólahátíðina þá virðum við samkomutakmarkanir líkt og sóttvarnarráðstafanir gera ráð fyrir hverju sinni Hugum að loftræsingu innanhúss. Hugum jafnframt að því að vera í vel loftræstu rými, opna glugga og jafnvel auka viðveru utandyra. Þannig bætum við loftgæðin, drögum úr uppsöfnun á raka í innilofti og takmörkum mögulega smithættu. Höfundar starfa hjá EFLU við ráðgjöf á byggingarsviði við verkefni tengdum loftræsingu og innivist. Greinin birtist einnig á efla.is/blogg. Heimildir EPA, (2020) Indoor Air and Coronavirus (COVID-19) ECDC (2020)Heating, ventilation and air-conditioning systems in the context of COVID-19 Lidia Morawska, Donald K Milton, (2019) It Is Time to Address Airborne Transmission of Coronavirus Disease WHO (2020) Coronavirusdisease (COVID-19): Ventilation and air conditioning
Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun
Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir Skoðun
Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar
Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar
Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar
Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun
Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir Skoðun