Aldursvænn háskóli – ónýtt auðlind Halldór S. Guðmundsson og Sigrún Júlíusdóttir skrifar 29. júlí 2019 09:43 Með breyttri aldursamsetningu þjóðarinnar er komin upp ný staða sem felst í aukinni eftirspurn eldra fólks eftir menntun á háskólastigi. Samhliða þessu kann að verða stöðnun eða samdráttur í fjölda yngri nemenda í háskóla. Alkunna er að nú eiga sér stað breytingar í aldurssamsetningu vestrænna þjóða með fyrirsjáanlegri mikilli fjölgun íbúa eldri en 67 ára. Þessar breytingar eru komnar lengra í Evrópu og Norður Ameríku en hér á landi. Þær hafa ásamt áhrifum af tæknilegri þróun, leitt af sér nýjar þarfir fyrir menntun, virkni og þátttöku eldra fólks. Þrátt fyrir þessa staðreynd eru nemendur í háskólum hvorki mjög upplýstir um öldrun né eiga samskipti við aldrað fólk í námi sínu. Bent hefur verið á að af þessum sökum þurfi sérstaklega að auka almenna fræðslu og þekkingu um öldrun og að slík fræðsla sé grundvöllur þess að samfélög geti höndlað ný verkefni sem leiða af ört vaxandi hlut eldra fólks í samfélaginu. Á sama hátt má færa rök fyrir að eldri borgarar hafi mikla þörf fyrir aukna fræðslu og samskipti við yngra fólk, meðal annars til að takast á við breytt hlutverk, áherslu á tölvu- og tæknigetu, eigin umönnun, sjálfsþjónustu og vaxandi hlut sjálfsafgreiðslu af ýmsu tagi. Af þessum ástæðum hafa háskólar og rannsóknastofnanir víða erlendis farið að kynna sig út frá áherslum á aldursvæna háskóla (e. age friendly university). Í því felst að í kjarnastarfsemi háskólanna, kennslu og rannsóknum, sé gert ráð fyrir aðgengi og virkri þátttöku eldra fólks. Þessar áherslur eru útfærðar í tíu grunnreglum samtaka aldursvænna háskóla. Í dag er enginn íslensku háskólanna að vinna markvisst með þessar áherslubreytingar svo vitað sé. Um nokkurt skeið hafa þó eftirlaunaþegar innan Háskóla Íslands getað gert persónulega verkefnasamninga um starfsframlag, vinnuaðstöðu og tölvuþjónustu Í byrjun árs 2019 kom út hefti af tímaritinu „Gerontology & Geriatrics Education“ (Öldrunarfræði og menntun), sem helgað var umfjöllun um starfsemi, áherslur og áskoranir sem háskólar í Samtökum aldursvænna háskóla takast á við samkvæmt þessu nýja markmiði sínu. Í stuttu máli virðist reynsla þeirra skóla sem lagt hafa út á þessa braut, vera sú að það eru næg og vaxandi verkefni sem lúta að því að endurmeta og uppræta hina rótgrónu aldursmúra innan háskóla. Leggja þurfi aukna áherslur á fjölbreytni, horfa til þátttöku í ævilangri menntun og starfsþróun og samhliða þurfi að koma á auknum samskiptum og miðlun reynslu og þekkingar milli kynslóða. Þau breyttu viðhorf sem hér kom fram endurspegla jafnframt siðferðileg gildi sem vinna gegn aldurssmánun (e. ageism). Þróun í þessa átt er álitin mikilvægur þáttur í að efla getu hvers samfélags til að takast á við fyrirsjáanleg og krefjandi verkefni sem leiða af fjölgun aldraðra og þar með getu samfélagsins til að viðhalda og auka persónuleg lífsgæði bæði eldra og yngra fólks á næstu áratugum. Tíu áhersluþættir aldursvænna háskóla. Að hvetja til þátttöku eldra fólks í allri kjarnastarfsemi háskólans, þar með talið í stefnumótun og þróun, kennslu- og rannsóknaáætlunum.Að stuðla að persónulegri og starfstengdri þróun einstaklinga á seinni hluta lífsins með því að styðja þá sem vilja þroska annan starfs- eða lífsferil en fyrra nám beindist að.Að viðurkenna breytt áhugasvið og námsþarfir eldra fólks, bæði þeirra sem hættu námi snemma og þeirra sem óska eftir að leggja stund á framhaldsnám síðar á ævinni.Að stuðla að námi sem miðast við að miðla sérþekkingu milli ólíkra aldurshópa og kynslóða.Að auka aðgengi að fræðsluefni á netinu til að skapa fjölbreyttar leiðir til þátttöku fyrir eldra fólk.Að tryggja að rannsóknaráætlanir háskólans taki mið af og efli umræðu um hvernig háskólamenntun geti betur svarað fjölbreyttum hagsmunum og þörfum eldra fólks. Að auka skilning háskólanemenda á ávinningi langlífis og þeirri auðlind margbreytileika sem felst í þroska og reynslu aldraðs fólks fyrir samfélagsið.Að auka aðgengi aldraðs fólk að rannsóknum sem tengjast heilsu- og lífsgæðaverkefnum sem og lista- og menningarstarfsemi.Að gefa gaum að eigin eftirlaunaþegum sem auðlind og að gagnsemi þess samfélags innan háskólans. Að tryggja reglulega samræðu og víðtæk tengsl við hagsmunasamtök aldraðra.Halldór S. Guðmundsson er framkvæmdastjóri Öldrunarheimila Akureyrar og dósent við Félagsráðgjafardeild Háskóla Íslands. Sigrún Júlíusdóttir er prófessor emerita við Félagsráðgjafardeild Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Mest lesið Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Viðreisn er Samfylkingin Júlíus Viggó Ólafsson Skoðun Hugsjónir ójafnaðarmanns - svar við bréfi Kára Snorri Másson Skoðun „Ég hefði nú ekkert á móti því að taka aðeins í tæjuna“ Eva Pandora Baldursdóttir Skoðun Er skynsemi Sigmundar Davíðs o.fl. skynsamleg? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Sjálfskaparvíti Samfylkingar og Viðreisnar Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir Skoðun Þarf Ábyrg framtíð 14,1% til að komast í kappræður Heimildarinnar? Jóhannes Loftsson Skoðun Er heilbrigði besta lausnin? Lukka Pálsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Skattagleði á kostnað ferðaþjónustunnar Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Börnin heim Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Mun forseti Íslands fremja landráð? Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Ég býð mig fram fyrir framtíðarkynslóðir Finnur Ricart Andrason skrifar Skoðun Rödd mannréttinda, jöfnuðar og jafnréttis þarf að hljóma á Alþingi Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gera þarf skurk í búsetumálum eldri borgara Ólafur Ísleifsson skrifar Skoðun „Ég hefði nú ekkert á móti því að taka aðeins í tæjuna“ Eva Pandora Baldursdóttir skrifar Skoðun Vilt þú breytingu á stjórn landsins? Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Hugsjónir ójafnaðarmanns - svar við bréfi Kára Snorri Másson skrifar Skoðun Af hverju er nauðsyn að fá Sósíalista inn á þing og í næstu ríkisstjórn? Ólafur H. Ólafsson skrifar Skoðun Búsetufrelsi og lögheimilisskráning Heiðbrá Ólafsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og aðrar villur í umræðunni um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Geðveikir frasar – en það þarf að vera plan! Ragna Sigurðardóttir,Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun Þarf Ábyrg framtíð 14,1% til að komast í kappræður Heimildarinnar? Jóhannes Loftsson skrifar Skoðun Þess vegna er ég á lista VG í Suðurkjördæmi Þorsteinn Ólafsson skrifar Skoðun Svínsleg mismunun gagnvart eldra fólki Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Hverjir myrða konur? Auður Önnu Magnúsdóttir skrifar Skoðun „Það sé ykkur til fæðu“ - hugleiðing um jólamat Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Ferðafrelsið er dýrmætt Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Viðreisn er Samfylkingin Júlíus Viggó Ólafsson skrifar Skoðun Mannúðleg innflytjendastefna Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Hvað er vandamálið á húsnæðismarkaðinum og hvernig leysum við það Ómar Ingþórsson skrifar Skoðun Er heilbrigði besta lausnin? Lukka Pálsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir skrifar Skoðun Sjálfskaparvíti Samfylkingar og Viðreisnar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Evrópudagur sjúkraliða Sandra B. Franks skrifar Skoðun Baráttan um Ísland og sjálfstæði þjóðar Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Alvöru aðgerðir í húsnæðismálum – x við V Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Er skynsemi Sigmundar Davíðs o.fl. skynsamleg? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Sjá meira
Með breyttri aldursamsetningu þjóðarinnar er komin upp ný staða sem felst í aukinni eftirspurn eldra fólks eftir menntun á háskólastigi. Samhliða þessu kann að verða stöðnun eða samdráttur í fjölda yngri nemenda í háskóla. Alkunna er að nú eiga sér stað breytingar í aldurssamsetningu vestrænna þjóða með fyrirsjáanlegri mikilli fjölgun íbúa eldri en 67 ára. Þessar breytingar eru komnar lengra í Evrópu og Norður Ameríku en hér á landi. Þær hafa ásamt áhrifum af tæknilegri þróun, leitt af sér nýjar þarfir fyrir menntun, virkni og þátttöku eldra fólks. Þrátt fyrir þessa staðreynd eru nemendur í háskólum hvorki mjög upplýstir um öldrun né eiga samskipti við aldrað fólk í námi sínu. Bent hefur verið á að af þessum sökum þurfi sérstaklega að auka almenna fræðslu og þekkingu um öldrun og að slík fræðsla sé grundvöllur þess að samfélög geti höndlað ný verkefni sem leiða af ört vaxandi hlut eldra fólks í samfélaginu. Á sama hátt má færa rök fyrir að eldri borgarar hafi mikla þörf fyrir aukna fræðslu og samskipti við yngra fólk, meðal annars til að takast á við breytt hlutverk, áherslu á tölvu- og tæknigetu, eigin umönnun, sjálfsþjónustu og vaxandi hlut sjálfsafgreiðslu af ýmsu tagi. Af þessum ástæðum hafa háskólar og rannsóknastofnanir víða erlendis farið að kynna sig út frá áherslum á aldursvæna háskóla (e. age friendly university). Í því felst að í kjarnastarfsemi háskólanna, kennslu og rannsóknum, sé gert ráð fyrir aðgengi og virkri þátttöku eldra fólks. Þessar áherslur eru útfærðar í tíu grunnreglum samtaka aldursvænna háskóla. Í dag er enginn íslensku háskólanna að vinna markvisst með þessar áherslubreytingar svo vitað sé. Um nokkurt skeið hafa þó eftirlaunaþegar innan Háskóla Íslands getað gert persónulega verkefnasamninga um starfsframlag, vinnuaðstöðu og tölvuþjónustu Í byrjun árs 2019 kom út hefti af tímaritinu „Gerontology & Geriatrics Education“ (Öldrunarfræði og menntun), sem helgað var umfjöllun um starfsemi, áherslur og áskoranir sem háskólar í Samtökum aldursvænna háskóla takast á við samkvæmt þessu nýja markmiði sínu. Í stuttu máli virðist reynsla þeirra skóla sem lagt hafa út á þessa braut, vera sú að það eru næg og vaxandi verkefni sem lúta að því að endurmeta og uppræta hina rótgrónu aldursmúra innan háskóla. Leggja þurfi aukna áherslur á fjölbreytni, horfa til þátttöku í ævilangri menntun og starfsþróun og samhliða þurfi að koma á auknum samskiptum og miðlun reynslu og þekkingar milli kynslóða. Þau breyttu viðhorf sem hér kom fram endurspegla jafnframt siðferðileg gildi sem vinna gegn aldurssmánun (e. ageism). Þróun í þessa átt er álitin mikilvægur þáttur í að efla getu hvers samfélags til að takast á við fyrirsjáanleg og krefjandi verkefni sem leiða af fjölgun aldraðra og þar með getu samfélagsins til að viðhalda og auka persónuleg lífsgæði bæði eldra og yngra fólks á næstu áratugum. Tíu áhersluþættir aldursvænna háskóla. Að hvetja til þátttöku eldra fólks í allri kjarnastarfsemi háskólans, þar með talið í stefnumótun og þróun, kennslu- og rannsóknaáætlunum.Að stuðla að persónulegri og starfstengdri þróun einstaklinga á seinni hluta lífsins með því að styðja þá sem vilja þroska annan starfs- eða lífsferil en fyrra nám beindist að.Að viðurkenna breytt áhugasvið og námsþarfir eldra fólks, bæði þeirra sem hættu námi snemma og þeirra sem óska eftir að leggja stund á framhaldsnám síðar á ævinni.Að stuðla að námi sem miðast við að miðla sérþekkingu milli ólíkra aldurshópa og kynslóða.Að auka aðgengi að fræðsluefni á netinu til að skapa fjölbreyttar leiðir til þátttöku fyrir eldra fólk.Að tryggja að rannsóknaráætlanir háskólans taki mið af og efli umræðu um hvernig háskólamenntun geti betur svarað fjölbreyttum hagsmunum og þörfum eldra fólks. Að auka skilning háskólanemenda á ávinningi langlífis og þeirri auðlind margbreytileika sem felst í þroska og reynslu aldraðs fólks fyrir samfélagsið.Að auka aðgengi aldraðs fólk að rannsóknum sem tengjast heilsu- og lífsgæðaverkefnum sem og lista- og menningarstarfsemi.Að gefa gaum að eigin eftirlaunaþegum sem auðlind og að gagnsemi þess samfélags innan háskólans. Að tryggja reglulega samræðu og víðtæk tengsl við hagsmunasamtök aldraðra.Halldór S. Guðmundsson er framkvæmdastjóri Öldrunarheimila Akureyrar og dósent við Félagsráðgjafardeild Háskóla Íslands. Sigrún Júlíusdóttir er prófessor emerita við Félagsráðgjafardeild Háskóla Íslands.
Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Rödd mannréttinda, jöfnuðar og jafnréttis þarf að hljóma á Alþingi Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Af hverju er nauðsyn að fá Sósíalista inn á þing og í næstu ríkisstjórn? Ólafur H. Ólafsson skrifar
Skoðun Geðveikir frasar – en það þarf að vera plan! Ragna Sigurðardóttir,Sigurþóra Bergsdóttir skrifar
Skoðun Þarf Ábyrg framtíð 14,1% til að komast í kappræður Heimildarinnar? Jóhannes Loftsson skrifar
Skoðun Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir skrifar
Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir Skoðun