Ekki verði áfrýjað til yfirdeildar Sveinn Andri Sveinsson skrifar 18. mars 2019 08:00 Dómur Mannréttindadómstóls Evrópu (MDE) frá 12. marz sl. í máli GAÁ gegn íslenska ríkinu kom ekki öllum á óvart. Margir í lögfræðingastétt, þ.á m. undirritaður, töldu meiri líkur en minni að þetta yrði niðurstaðan. Einnig átti dómurinn ekki að koma stjórnvöldum á óvart þegar hafður er í huga sá forgangur sem dómstóllinn veitti málinu strax í upphafi. Gaf það ákveðnar vísbendingar um að svona gæti farið og gaf fullt tilefni til þess fyrir stjórnvöld að vera klár með viðbragðsáætlun. Sumir stjórnmálamenn hafa lagt mikið upp úr því að dómurinn hafi verið klofinn í afstöðu sinni (5-2) auk þess sem „forseti dómsins“ hafi staðið að minnihlutaatkvæði. Í fyrsta lagi er rétt að halda því til haga að fulltrúi Íslands í MDE, Róbert Spanó, er forseti deildarinnar. Hann víkur hins vegar úr forsetastól þegar kemur að málefnum Íslands. Það var því varaforseti deildarinnar sem var í forsæti í þessu máli og stóð að minnihlutaatkvæðinu. Í öðru lagi er sláandi þegar dómurinn er lesinn, að á sama tíma og dómur meirihlutans er ákaflega vandaður bæði að orðfæri, uppbyggingu niðurstöðu og rökstuðningi; í hefðbundnum stíl dómara, sver atkvæði minnihlutans sig meira í ætt við stóryrta blaðagrein. Er býzna óvenjulegt að sjá í dómi orð eins og „overkill“ og að þannig sé tekið til orða: „þó að flugmaðurinn hafi gert mistök við stjórn vélarinnar sé óþarfi að skjóta vélina niður.“ Sjálfkrafa verður minna mark takandi á dómsniðurstöðu sem rökstudd er með svo óhefðbundnum og ólögfræðilegum hætti. Einnig vekur athygli að minnihlutinn notar það sem röksemd að afleiðingar dómsins séu drastískar; við hann opnist pandórubox ómerkingarkrafna o.s.frv. Miklar afleiðingar dómsniðurstöðu í aðildarríki er hins vegar ekki málsástæða sem MDE getur byggt á; honum ber einfaldlega að túlka ákvæði Mannréttindasáttmála Evrópu (MSE) og dæma samkvæmt því. Dómur MDE er mjög einfaldur í uppbyggingu og skýr í rökstuðningi. Hann bendir á hið augljósa sem er að Hæstiréttur Íslands hafi í þeim málum sem höfðuð hafi verið af umsækjendum um dómaraembætti og ýtt var út af lista þeim sem lagður var fyrir Alþingi, komist að þeirri niðurstöðu annars vegar að dómsmálaráðherra hafi brotið gegn stjórnsýslulögum þegar hún tók út fjóra umsækjendur út af þeim 15 manna lista, sem hæfisnefnd hafði talið hæfustu umsækjendurna og setti aðra fjóra umsækjendur inn á listann og svo hins vegar að Alþingi hafi brotið gegn ákvæðum dómstólalaga með því að kjósa í einu lagi um öll 15 dómaraefnin, en ekki hvert um sig. Hæstiréttur hafi vissulega ekki talið að þetta leiddi til þess að dómstóllinn væri ekki skipaður skv. lögum þannig að varðaði við 6. gr. MSE um réttláta málsmeðferð. En þegar kemur að ætluðum brotum gegn MSE hefur MDE hins vegar síðasta orðið og það var niðurstaðan að vegna téðra annmarka sem Hæstiréttur hafði staðfest, væru fjórmenningarnir sem færðir voru inn á 15 manna listann ekki löglega skipaðir í skilningi MSE. Viðbrögð við dómi MDE eru í grófum dráttum þrískipt. Fyrst eru þeir sem segja að ekki eigi að bregðast við dómnum með neinum hætti; niðurstaðan sé ekki bindandi og eigi Landsréttur og ríkisstjórn að leiða hana hjá sér. Þessi leið er ekki fær. Dómar MDE eru þjóðréttarlega skuldbindandi fyrir Ísland aukinheldur sem íslenskir dómstólar hafa ávallt og undatekningalaust beygt sig undir túlkanir MDE á ákvæðum MSE. Væri það frekar öfugsnúið, loks þegar dómur MDE beindist að dómurunum sjálfum, að hunza niðurstöðu MDE. Aðrir, þ.á m. forsætisráðherra og nýskipaður dómsmálaráðherra telja að málið sé það mikilvægt, bæði á landsvísu og í Evrópu, að hugsanlega sé rétt að áfrýja málinu til yfirdeildar MDE. Þriðji kosturinn er sá að una niðurstöðu MDE og grípa strax til aðgerða við að koma málefnum Landsréttar í rétt horf til frambúðar. Er athyglisvert að Dómstólasýslan hefur hefur mælt fyrir þessu og goldið varhug við því að áfrýjað sé til yfirdeildar. Tekið er undir þau sjónarmið. Í fyrsta lagi er afar ólíklegt að yfirdeildin snúi við þessari niðurstöðu, þó vel megi ætla að hún samþykki að taka málið fyrir. Er það bæði vegna þess hve vel rökstuddur dómurinn er og svo í annan stað vegna þess að niðurstaðan í þessu máli eru skýr skilaboð til stjórnvalda í löndum eins og Póllandi og Ungverjalandi að vera ekki að veitast að sjálfstæði dómstóla landanna. Í öðru lagi getur ákvörðun um áfrýjun ekki tekið mið af pólitískum hagsmunum fyrrverandi dómsmálaráðherra, sem sér þetta sem líflínu til sín, né heldur má þetta snúast um stöðu þeirra fjögurra dómara sem nú eru vissulega í afleitri stöðu. Horfa ber á málið út frá almannahagsmunum. Það eru hagsmunir almennings í landinu að dómskerfið starfi með eðlilegum hætti og að hinn nýi áfrýjunardómstóll, Landsréttur, hangi ekki í lausu lofti. Áfrýjun til yfirdeildar gerir ekkert annað en framlengja óvissuna og magna upp það hörmungarástand sem skapast hefur og verður orðið enn súrara eftir væntanlega staðfestingu yfirdeildar en nú er. Og er ekki á bætandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Skoðun Mest lesið Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason Skoðun 52 milljarðar/ári x 30 ár = EES Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Dómur Mannréttindadómstóls Evrópu (MDE) frá 12. marz sl. í máli GAÁ gegn íslenska ríkinu kom ekki öllum á óvart. Margir í lögfræðingastétt, þ.á m. undirritaður, töldu meiri líkur en minni að þetta yrði niðurstaðan. Einnig átti dómurinn ekki að koma stjórnvöldum á óvart þegar hafður er í huga sá forgangur sem dómstóllinn veitti málinu strax í upphafi. Gaf það ákveðnar vísbendingar um að svona gæti farið og gaf fullt tilefni til þess fyrir stjórnvöld að vera klár með viðbragðsáætlun. Sumir stjórnmálamenn hafa lagt mikið upp úr því að dómurinn hafi verið klofinn í afstöðu sinni (5-2) auk þess sem „forseti dómsins“ hafi staðið að minnihlutaatkvæði. Í fyrsta lagi er rétt að halda því til haga að fulltrúi Íslands í MDE, Róbert Spanó, er forseti deildarinnar. Hann víkur hins vegar úr forsetastól þegar kemur að málefnum Íslands. Það var því varaforseti deildarinnar sem var í forsæti í þessu máli og stóð að minnihlutaatkvæðinu. Í öðru lagi er sláandi þegar dómurinn er lesinn, að á sama tíma og dómur meirihlutans er ákaflega vandaður bæði að orðfæri, uppbyggingu niðurstöðu og rökstuðningi; í hefðbundnum stíl dómara, sver atkvæði minnihlutans sig meira í ætt við stóryrta blaðagrein. Er býzna óvenjulegt að sjá í dómi orð eins og „overkill“ og að þannig sé tekið til orða: „þó að flugmaðurinn hafi gert mistök við stjórn vélarinnar sé óþarfi að skjóta vélina niður.“ Sjálfkrafa verður minna mark takandi á dómsniðurstöðu sem rökstudd er með svo óhefðbundnum og ólögfræðilegum hætti. Einnig vekur athygli að minnihlutinn notar það sem röksemd að afleiðingar dómsins séu drastískar; við hann opnist pandórubox ómerkingarkrafna o.s.frv. Miklar afleiðingar dómsniðurstöðu í aðildarríki er hins vegar ekki málsástæða sem MDE getur byggt á; honum ber einfaldlega að túlka ákvæði Mannréttindasáttmála Evrópu (MSE) og dæma samkvæmt því. Dómur MDE er mjög einfaldur í uppbyggingu og skýr í rökstuðningi. Hann bendir á hið augljósa sem er að Hæstiréttur Íslands hafi í þeim málum sem höfðuð hafi verið af umsækjendum um dómaraembætti og ýtt var út af lista þeim sem lagður var fyrir Alþingi, komist að þeirri niðurstöðu annars vegar að dómsmálaráðherra hafi brotið gegn stjórnsýslulögum þegar hún tók út fjóra umsækjendur út af þeim 15 manna lista, sem hæfisnefnd hafði talið hæfustu umsækjendurna og setti aðra fjóra umsækjendur inn á listann og svo hins vegar að Alþingi hafi brotið gegn ákvæðum dómstólalaga með því að kjósa í einu lagi um öll 15 dómaraefnin, en ekki hvert um sig. Hæstiréttur hafi vissulega ekki talið að þetta leiddi til þess að dómstóllinn væri ekki skipaður skv. lögum þannig að varðaði við 6. gr. MSE um réttláta málsmeðferð. En þegar kemur að ætluðum brotum gegn MSE hefur MDE hins vegar síðasta orðið og það var niðurstaðan að vegna téðra annmarka sem Hæstiréttur hafði staðfest, væru fjórmenningarnir sem færðir voru inn á 15 manna listann ekki löglega skipaðir í skilningi MSE. Viðbrögð við dómi MDE eru í grófum dráttum þrískipt. Fyrst eru þeir sem segja að ekki eigi að bregðast við dómnum með neinum hætti; niðurstaðan sé ekki bindandi og eigi Landsréttur og ríkisstjórn að leiða hana hjá sér. Þessi leið er ekki fær. Dómar MDE eru þjóðréttarlega skuldbindandi fyrir Ísland aukinheldur sem íslenskir dómstólar hafa ávallt og undatekningalaust beygt sig undir túlkanir MDE á ákvæðum MSE. Væri það frekar öfugsnúið, loks þegar dómur MDE beindist að dómurunum sjálfum, að hunza niðurstöðu MDE. Aðrir, þ.á m. forsætisráðherra og nýskipaður dómsmálaráðherra telja að málið sé það mikilvægt, bæði á landsvísu og í Evrópu, að hugsanlega sé rétt að áfrýja málinu til yfirdeildar MDE. Þriðji kosturinn er sá að una niðurstöðu MDE og grípa strax til aðgerða við að koma málefnum Landsréttar í rétt horf til frambúðar. Er athyglisvert að Dómstólasýslan hefur hefur mælt fyrir þessu og goldið varhug við því að áfrýjað sé til yfirdeildar. Tekið er undir þau sjónarmið. Í fyrsta lagi er afar ólíklegt að yfirdeildin snúi við þessari niðurstöðu, þó vel megi ætla að hún samþykki að taka málið fyrir. Er það bæði vegna þess hve vel rökstuddur dómurinn er og svo í annan stað vegna þess að niðurstaðan í þessu máli eru skýr skilaboð til stjórnvalda í löndum eins og Póllandi og Ungverjalandi að vera ekki að veitast að sjálfstæði dómstóla landanna. Í öðru lagi getur ákvörðun um áfrýjun ekki tekið mið af pólitískum hagsmunum fyrrverandi dómsmálaráðherra, sem sér þetta sem líflínu til sín, né heldur má þetta snúast um stöðu þeirra fjögurra dómara sem nú eru vissulega í afleitri stöðu. Horfa ber á málið út frá almannahagsmunum. Það eru hagsmunir almennings í landinu að dómskerfið starfi með eðlilegum hætti og að hinn nýi áfrýjunardómstóll, Landsréttur, hangi ekki í lausu lofti. Áfrýjun til yfirdeildar gerir ekkert annað en framlengja óvissuna og magna upp það hörmungarástand sem skapast hefur og verður orðið enn súrara eftir væntanlega staðfestingu yfirdeildar en nú er. Og er ekki á bætandi.
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun