Mývatn Guðmundur Andri Thorsson skrifar 23. maí 2016 07:00 Náttúran hefur gildi í sjálfu sér, ekki bara nytjagildi fyrir menn. Þetta er grundvallaratriði sem furðu oft gleymist. Að sjálfsögðu lifa menn af landsins gæðum, sem eru þrotlaus, og haga þá málum svo að þau rýrni ekki eða spillist – en raunverulegt gildi náttúrunnar felst ekki í slíkum nytjum. Það felst ekki heldur í því að vera manninum augnayndi eða uppspretta unaðar. Það snýst ekki um manninn heldur hafa öll fyrirbæri náttúrunnar gildi í sjálfu sér og ber að sýna þeim virðingu samkvæmt því: hver hóll, hver jurt, fjöllin, mosinn, trén – og vatnið sem rennur. Ekkert af þessu hefur maðurinn búið til og ekkert getur hann betrumbætt, þetta var til fyrir hans daga og verður áfram þegar dagar mannsins eru taldir. Eina hlutverk mannsins í náttúrunni er að eyðileggja hana ekki.Vötn geta dáið Náttúruna á að umgangast eins og helgidóm. Þegar talað er um að það eigi að „láta náttúruna njóta vafans“ er átt við að maðurinn spyrji alltaf fyrst í öllum sínum umsvifum: hvaða áhrif hefur þetta á lífríkið hér – heildina? – en ekki: hvað er upp úr þessu að hafa? Það er vissulega ágæt spurning líka, og gleymist furðu oft líka – en hún á alltaf að koma á eftir hinni. Umhverfismat er ekki formsatriði heldur grundvallaratriði. Of lengi hefur það tíðkast hér á landi að láta náttúruna gjalda vafans. Vötn geta dáið vegna sambýlis við menn. Það gerist þegar umsvif manna verða til þess að of mikið af tilteknum efnum berst út í vötnin. Þetta er skólp eða tilbúinn áburður og hefur í för með sér þörungamergð, súrefnisskort og fiskadauða. Þetta hefur verið að gerast um allan heim vegna þeirra vanþróuðu atvinnuhátta, að geta ekki komið við sómasamlegum hreinsunarbúnaði kringum starfsemi sína. Mývatn er að deyja. Fyrir því eru ýmsar ástæður, segja þeir sem gerst vita. Frá náttúrunnar hendi er vatnið næringarríkt og bakteríublómar – sem grugga vatnið – hafa verið þar frá alda öðli, löngu fyrir daga Kísiliðju og annarra mannlegra umsvifa. Á milli hafa komið tær sumur svo að birtan hefur náð niður til botns og botngróðurinn náð að vaxa – hinn margfrægi kúluskítur. Þessum tærleikasumrum hefur fækkað við Mývatn jafnt og þétt undanfarna áratugi – bakteríublómar koma þá á hverju ári og birtan nær aldrei til botns yfir hásumarið, með þeim afleiðingum að botngróðurinn hverfur og vítahringurinn dýpktar og versnar. Nú er talað um að botn Mývatns sé eins og eyðimörk, kúluskíturinn horfinn.Lágmarksaðgerðir Fyrir þessu kunna að vera margvíslegar ástæður og ekki á valdi manna eingöngu að rjúfa þetta ófremdarástand. Sumir vísindamenn nefna hlýnandi loftslag, aðrir benda á að Kísiliðjan sáluga dældi óhemju miklu af næringarefnum í Mývatn. Loks er talað um landbúnaðinn og túrismann og annað mannanna brölt sem áhrifavalda. Leit að sökudólgum hefur ekki mikið gildi á þessu stigi málsins, nema þá til að læra af því. En þó að björgun Mývatns sé kannski ekki bara undir mannlegum aðgerðum komin er ekki þar með sagt að bara eigi að yppa öxlum og halda áfram að dæla í vatnið næringarefnum – skipa kannski nefnd til að velta enn einu sinni fyrir sér hugsanlegum ástæðum ástandsins. Menn hljóta að gera allt sem í þeirra valdi stendur og þurfa að byrja á því undireins. Það þarf að skrúfa fyrir flæði næringarefna í vatnið undireins – bæði frá byggð og atvinnurekstri. Það er lágmark og þegar búið er að gera það má fara að velta fyrir sér ástæðunum. Við þurfum að hugsa öðruvísi um náttúruna, sem samfélag og þjóð. Við þurfum að ganga um landið okkar sem helgidóm. Náttúran við Mývatn er ekki einkamál þeirra sem þar búa, fremur en flugvöllurinn í Reykjavík kemur íbúum þar einum við. Og við þurfum öll að ræða og hafa skoðanir á iðnaðaráformum í kjölfar fyrirhugaðrar Bjarnarflagsvirkjunar – þetta getur aldrei verið einskær spurning um atvinnusköpun í héraði, með fullri virðingu fyrir slíkri viðleitni. Fregnir berast af sífellt þéttari byggð kringum vatnið, gistihús og veitingastaðir rísa við vatnsbakkann; borað hefur verið á ská undir Námafjall og hverirnir austan undir fjallinu settir í hættu. Nýlega þótti við hæfi að taka þarna upp amerískan bílahasar og vonað það besta um lífríki vatnsins, líka þegar sukku í það vinnuvélar. Yfir Dimmuborgum trónir veitingahús og stór hótel rísa á bestu útsýnisstöðunum. Þjóðvegur eitt liggur um vatnsbakkann – sem í sjálfu sér er brjálæðisleg áhættuhegðun og virðingarleysi við náttúrugersemi á heimsvísu: risastórir flutningabílar – olíubílar. Einn slíkur út af brúnni yfir Laxá og …Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu þann 23. maí. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Samskipti: Lykillinn að vellíðan og árangri í vinnuumhverfi Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir Skoðun Íslendingar eru dónalegir, óhófsamir, þjófóttir villimenn Sif Sigmarsdóttir Fastir pennar Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Hver reif kjaft við hvern? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Betri starfsaðstæður og skilvirkari háskóli Silja Bára Ómarsdóttir Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun Magnús Karl er hæfastur rektorsframbjóðenda Ástráður Eysteinsson Skoðun Hegða sér eins og ofdekraðir unglingar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun Skoðun Skoðun Samskipti: Lykillinn að vellíðan og árangri í vinnuumhverfi Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir skrifar Skoðun Ríkisábyrgð á 1.490 milljarða króna? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hver reif kjaft við hvern? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kjósum opnara grunnnám Toby Erik Wikström skrifar Skoðun Magnús Karl er hæfastur rektorsframbjóðenda Ástráður Eysteinsson skrifar Skoðun Betri starfsaðstæður og skilvirkari háskóli Silja Bára Ómarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar Skoðun Allt fyrir samansúrrað pólitískt og peningalegt vald? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Vopnakaup íslenska ráðamanna Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Samstaðan er óstöðvandi afl Helga Þórey Júlíudóttir skrifar Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Hegða sér eins og ofdekraðir unglingar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tryggjum framtíð endurnýjanlegrar orku á Íslandi Íris Lind Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar Skoðun Gunnar Smári hvað er hann? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar Skoðun Ísland er leiðandi ljós og hvatning til fjölmiðla Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Vertu meðbyr mannúðar Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson skrifar Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar Sjá meira
Náttúran hefur gildi í sjálfu sér, ekki bara nytjagildi fyrir menn. Þetta er grundvallaratriði sem furðu oft gleymist. Að sjálfsögðu lifa menn af landsins gæðum, sem eru þrotlaus, og haga þá málum svo að þau rýrni ekki eða spillist – en raunverulegt gildi náttúrunnar felst ekki í slíkum nytjum. Það felst ekki heldur í því að vera manninum augnayndi eða uppspretta unaðar. Það snýst ekki um manninn heldur hafa öll fyrirbæri náttúrunnar gildi í sjálfu sér og ber að sýna þeim virðingu samkvæmt því: hver hóll, hver jurt, fjöllin, mosinn, trén – og vatnið sem rennur. Ekkert af þessu hefur maðurinn búið til og ekkert getur hann betrumbætt, þetta var til fyrir hans daga og verður áfram þegar dagar mannsins eru taldir. Eina hlutverk mannsins í náttúrunni er að eyðileggja hana ekki.Vötn geta dáið Náttúruna á að umgangast eins og helgidóm. Þegar talað er um að það eigi að „láta náttúruna njóta vafans“ er átt við að maðurinn spyrji alltaf fyrst í öllum sínum umsvifum: hvaða áhrif hefur þetta á lífríkið hér – heildina? – en ekki: hvað er upp úr þessu að hafa? Það er vissulega ágæt spurning líka, og gleymist furðu oft líka – en hún á alltaf að koma á eftir hinni. Umhverfismat er ekki formsatriði heldur grundvallaratriði. Of lengi hefur það tíðkast hér á landi að láta náttúruna gjalda vafans. Vötn geta dáið vegna sambýlis við menn. Það gerist þegar umsvif manna verða til þess að of mikið af tilteknum efnum berst út í vötnin. Þetta er skólp eða tilbúinn áburður og hefur í för með sér þörungamergð, súrefnisskort og fiskadauða. Þetta hefur verið að gerast um allan heim vegna þeirra vanþróuðu atvinnuhátta, að geta ekki komið við sómasamlegum hreinsunarbúnaði kringum starfsemi sína. Mývatn er að deyja. Fyrir því eru ýmsar ástæður, segja þeir sem gerst vita. Frá náttúrunnar hendi er vatnið næringarríkt og bakteríublómar – sem grugga vatnið – hafa verið þar frá alda öðli, löngu fyrir daga Kísiliðju og annarra mannlegra umsvifa. Á milli hafa komið tær sumur svo að birtan hefur náð niður til botns og botngróðurinn náð að vaxa – hinn margfrægi kúluskítur. Þessum tærleikasumrum hefur fækkað við Mývatn jafnt og þétt undanfarna áratugi – bakteríublómar koma þá á hverju ári og birtan nær aldrei til botns yfir hásumarið, með þeim afleiðingum að botngróðurinn hverfur og vítahringurinn dýpktar og versnar. Nú er talað um að botn Mývatns sé eins og eyðimörk, kúluskíturinn horfinn.Lágmarksaðgerðir Fyrir þessu kunna að vera margvíslegar ástæður og ekki á valdi manna eingöngu að rjúfa þetta ófremdarástand. Sumir vísindamenn nefna hlýnandi loftslag, aðrir benda á að Kísiliðjan sáluga dældi óhemju miklu af næringarefnum í Mývatn. Loks er talað um landbúnaðinn og túrismann og annað mannanna brölt sem áhrifavalda. Leit að sökudólgum hefur ekki mikið gildi á þessu stigi málsins, nema þá til að læra af því. En þó að björgun Mývatns sé kannski ekki bara undir mannlegum aðgerðum komin er ekki þar með sagt að bara eigi að yppa öxlum og halda áfram að dæla í vatnið næringarefnum – skipa kannski nefnd til að velta enn einu sinni fyrir sér hugsanlegum ástæðum ástandsins. Menn hljóta að gera allt sem í þeirra valdi stendur og þurfa að byrja á því undireins. Það þarf að skrúfa fyrir flæði næringarefna í vatnið undireins – bæði frá byggð og atvinnurekstri. Það er lágmark og þegar búið er að gera það má fara að velta fyrir sér ástæðunum. Við þurfum að hugsa öðruvísi um náttúruna, sem samfélag og þjóð. Við þurfum að ganga um landið okkar sem helgidóm. Náttúran við Mývatn er ekki einkamál þeirra sem þar búa, fremur en flugvöllurinn í Reykjavík kemur íbúum þar einum við. Og við þurfum öll að ræða og hafa skoðanir á iðnaðaráformum í kjölfar fyrirhugaðrar Bjarnarflagsvirkjunar – þetta getur aldrei verið einskær spurning um atvinnusköpun í héraði, með fullri virðingu fyrir slíkri viðleitni. Fregnir berast af sífellt þéttari byggð kringum vatnið, gistihús og veitingastaðir rísa við vatnsbakkann; borað hefur verið á ská undir Námafjall og hverirnir austan undir fjallinu settir í hættu. Nýlega þótti við hæfi að taka þarna upp amerískan bílahasar og vonað það besta um lífríki vatnsins, líka þegar sukku í það vinnuvélar. Yfir Dimmuborgum trónir veitingahús og stór hótel rísa á bestu útsýnisstöðunum. Þjóðvegur eitt liggur um vatnsbakkann – sem í sjálfu sér er brjálæðisleg áhættuhegðun og virðingarleysi við náttúrugersemi á heimsvísu: risastórir flutningabílar – olíubílar. Einn slíkur út af brúnni yfir Laxá og …Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu þann 23. maí.
Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun
Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun
Skoðun Samskipti: Lykillinn að vellíðan og árangri í vinnuumhverfi Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir skrifar
Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar
Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar
Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar
Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar
Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar
Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar
Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar
Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun
Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun