Um kolefnisspor og hlýnun jarðar Jón Skafti Gestsson skrifar 19. mars 2015 07:00 Hlýnun jarðar er af mörgum talið vera eitt stærsta vandamál sem mannkynið stendur frammi fyrir um þessar mundir og þar spilar losun gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum stórt hlutverk. Ljóst er að aðgerða er þörf ef draga á úr losun gróðurhúsalofttegunda en til þess að hægt sé að grípa til aðgerða þarf að skilgreina vandamálið og koma mælikvarða á þá þætti sem hafa áhrif á hlýnun jarðar. Koltvísýringur (CO2) er þekktasta gróðurhúsalofttegundin og sú sem jafnan er rætt um. Bandarísku umhverfisstofnuninni telur koltvísýring nema rúmlega þremur fjórðu hlutum allra losunar gróðurhúsalofttegunda. Losun gróðurhúsalofttegunda er því jafnan mæld í koltvísýringsígildum. Einn slíkur mælikvarði er kolefnisspor. Þau eru talin í koltvísýringsígildum og eru því einfaldur og skýr mælikvarði á hversu mikil gróðurhúsaáhrif felast í ákveðinni afurð, framleiðsluferli eða framleiðslustað.Samkvæmt tölum bandarísku umhverfisstofnunarinnar um hnattræna losun gróðurhúsalofttegunda má rekja rúman fjórðung heildarlosunar til orkuframleiðslu. En fleiri geirar skilja eftir sig spor eins og sjá má á myndinni hér við hliðina og það má ætla að framfara sé þörf í öllum þessum geirum ef árangur á að nást í baráttunni gegn hlýnun jarðar. Fyrir framleiðendur á Íslandi er vert að hafa sérstaklega í huga að áhrif orkuþáttarins og samgangna. Hér á landi skapar orkugeirinn ýmis konar innlendri framleiðslu forskot með því að framleiða orku sem er bæði hrein í samanburði við það sem gerist víðast hvar annars staðar og ódýr miðað við orkuverð víðast hvar í Evrópu. Hvað varðar þátt samgangna í losun gróðurhúsalofttegunda, þá er Ísland staðsett þannig að allur innflutningur verður að koma með flugi eða skipum hingað til lands. Það er sérstaklega innflutningur með flugi sem skilur eftir sig stórt kolefnisspor og því væri til mikils unnið í loftlagsmálum að draga úr þeim flutningum. Það má því færa rök fyrir því að auka ætti framleiðslu á innlendum afurðum sem eru orkufrekar. Annars vegar til að draga úr innflutningi, og þá sérstaklega með flugi, og hins vegar til að skoða útflutning á orkufrekum afurðum. Með því að reikna út kolefnisspor framleiðslu er hægt að finna út hvort þannig megi leggja baráttunni gegn hlýnun jarðar lið.Aðferðin Kolefnisspor er eins og áður sagði mælikvarði á losun gróðurhúsalofttegunda sem tengist tiltekinni starfsemi. Með kolefnissporum má mæla og bera saman losun gróðurhúsalofttegunda sem tengist mismunandi framleiðslu. Það felur í sér að reikna út losun á einingu afurðar frá upphafi framleiðsluferils til loka urðunar eða endurvinnslu með svokallaðri vistferilsgreiningu (e. Life cycle assessement). Í vistferilsgreiningu er hvert skref framleiðsluferilsins brotið til mergjar og fundið út hversu mikil koltvísýringsígildi voru losuð við það skref. Dæmi um þessi vinnubrögð má sjá í nýlegri skýrslu Verkfræðistofu Jóhanns Indriðasonar þar sem unnið er með samanburð á kolefnissporum íslenskra og innfluttra garðyrkjuafurða. Til einföldunar eru lokaþættir hringrásarinnar, sala, neysla og urðun, felldir út þar sem þeir eru jafngildir hvort sem afurðin er íslensk eða innflutt. Eftir stendur kolefnisspor afurðar við dreifistöð í Reykjavík. Skrefin í vistferilsgreiningu. Við samanburð innfluttra og innlendra afurða má sleppa síðustu þremur skrefunum þar sem þau eru eins hvort sem grænmetið er íslenskt eða innflutt.Með því að meta umfang losunar í sérhverju skrefi framleiðsluferils auðvelda rekstraraðilar sér að finna mikilvægustu uppsprettur losunar gróðurhúsalofttegunda. Greining kolefnisspors auðveldar framleiðendum bæði að lágmarka losun sína, draga úr kostnaði sem henni tengist og gerir mögulegan samanburð á kolefnislosun mismunandi afurða mögulegan. Skýr samanburður á kolefnisspori afurða gerir upplýstum neytendum kleift að haga neyslu sinni þannig að hún dragi úr losun gróðurhúsaloftegunda. Með því geta rekstraraðilar sem opinbera kolefnisspor sitt notið þess í formi aukinnar viðskiptavildar og bættrar ímyndar fyrir samfélagslega ábyrgan rekstur. Garðyrkjubændur á Íslandi eru skýrt dæmi um framleiðendur sem hafa hag af því að upplýsa um kolefnisspor sitt. Ísland er landfræðilega einangrað og hingað verða ekki fluttar inn ferskar afurðir án þess að til komi flutningur um vegalengdir sem skilja óhjákvæmilega eftir sig umtalsvert kolefnisspor. Enn fremur njóta íslenskir grænmetisframleiðendur forskots á suma keppinauta sem felst í hitun og lýsingu sem framleidd er með lágmarkslosun gróðurhúsalofttegunda. Þetta er sérstaklega umhugsunarvert í ljósi þess að séu kartöflur undanskildar hefur innflutningur á grænmeti verið um 50% af heildarneyslu Íslendinga á ári. Í ársskýrslu Umhverfisstofnunnar fyrir árið 2013 segir: „Ef ná á árangri í losun gróðurhúsalofttegunda þarf því sérstaklega að horfa til samgöngutækja og að draga úr losun frá iðnaði.“ Innlend framleiðsla getur gegnt veigamiklu hlutverki við að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda með því að draga úr notkun kolefnisfrekra samgangna, hvort sem er með flugi eða fraktsiglingum. Hvað varðar íslenskan iðnað, og raunar alla íslenska framleiðslu, er mikilvægt að skoða losun frá íslenskri framleiðslu í samanburði við þann innflutning sem er í samkeppni við íslenska framleiðslu. Annars er hætt við að heildarlosun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu aukist þótt hún minnki hér. Mæling og birting framleiðenda á eigin kolefnisspori er mikilvægur þáttur í þeim samanburði.Höfundur er hagfræðingur og starfa hjá VJI-ráðgjöf Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Skafti Gestsson Loftslagsmál Mest lesið Það er allt í lagi að vera þú sjálfur Kári Stefánsson Skoðun Samfélag án Pírata Lenya Rún Taha Karim Skoðun Foreldrar, ömmur og afar þessa lands - áskorun til ykkar! Ragnheiður Stephensen Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Þarf ég að flytja úr landi? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir Skoðun Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir Skoðun Helvítis fokking fokk!! Er ekki nóg komið? Maríanna H. Helgadóttir Skoðun Borgið lausnargjaldið Ólafur Hauksson Skoðun Þegar Skagamenn glöddu lítið hjarta María Rut Kristinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þetta með verðgildin Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar Skoðun Ég á ‘etta, ég má ‘etta Jón Ármann Steinsson skrifar Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar Skoðun Viljum við sósíalisma? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Rjúfum kyrrstöðu í vegaframkvæmdum um allt land G.Svana Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bænda Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyri? Inn eða út? Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Glasið er hálffullt Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Skilvirkari og einfaldari stjórnsýsla í þágu almennings Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Gervilíf Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun Málsvari hinsegin samfélagsins og mannréttinda Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Framtíð til sölu Júlíus Kristjánsson skrifar Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir Evrópu í orkumálum stangast á við okkar hagsmuni Magnús Gehringer skrifar Skoðun Eitt lag enn með Lilju Hópur óperusöngvara skrifar Skoðun Skaðsemi vindtúrbínuvera á íslenska náttúru Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir skrifar Skoðun Kennarinn sem hvarf Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Hamborgarhryggur - minnst viðeigandi jólamaturinn Óskar H. Valtýsson skrifar Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson skrifar Skoðun Fasismi er að trenda – erum við að sofna á verðinum? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Ehf-gatið og leiðir til að loka því Matthias Harksen skrifar Skoðun Heilbrigðisvandamál heilbrigðiskerfisins Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Heimilislæknir ----- þverfaglegt heilsugæsluteymi! Pétur Heimisson skrifar Skoðun Til friðarsinna á Íslandi Saga Unnsteinsdóttir skrifar Skoðun Að segja satt skiptir máli Þórunn Sveinbjörnsdóttir skrifar Skoðun Jöfnuður í heilbrigðisþjónustu fyrir öll börn – óháð búsetu Sif Huld Albertsdóttir skrifar Skoðun Að drepa eða drepast!? og þar fór það Bakir Anwar Nassar skrifar Sjá meira
Hlýnun jarðar er af mörgum talið vera eitt stærsta vandamál sem mannkynið stendur frammi fyrir um þessar mundir og þar spilar losun gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum stórt hlutverk. Ljóst er að aðgerða er þörf ef draga á úr losun gróðurhúsalofttegunda en til þess að hægt sé að grípa til aðgerða þarf að skilgreina vandamálið og koma mælikvarða á þá þætti sem hafa áhrif á hlýnun jarðar. Koltvísýringur (CO2) er þekktasta gróðurhúsalofttegundin og sú sem jafnan er rætt um. Bandarísku umhverfisstofnuninni telur koltvísýring nema rúmlega þremur fjórðu hlutum allra losunar gróðurhúsalofttegunda. Losun gróðurhúsalofttegunda er því jafnan mæld í koltvísýringsígildum. Einn slíkur mælikvarði er kolefnisspor. Þau eru talin í koltvísýringsígildum og eru því einfaldur og skýr mælikvarði á hversu mikil gróðurhúsaáhrif felast í ákveðinni afurð, framleiðsluferli eða framleiðslustað.Samkvæmt tölum bandarísku umhverfisstofnunarinnar um hnattræna losun gróðurhúsalofttegunda má rekja rúman fjórðung heildarlosunar til orkuframleiðslu. En fleiri geirar skilja eftir sig spor eins og sjá má á myndinni hér við hliðina og það má ætla að framfara sé þörf í öllum þessum geirum ef árangur á að nást í baráttunni gegn hlýnun jarðar. Fyrir framleiðendur á Íslandi er vert að hafa sérstaklega í huga að áhrif orkuþáttarins og samgangna. Hér á landi skapar orkugeirinn ýmis konar innlendri framleiðslu forskot með því að framleiða orku sem er bæði hrein í samanburði við það sem gerist víðast hvar annars staðar og ódýr miðað við orkuverð víðast hvar í Evrópu. Hvað varðar þátt samgangna í losun gróðurhúsalofttegunda, þá er Ísland staðsett þannig að allur innflutningur verður að koma með flugi eða skipum hingað til lands. Það er sérstaklega innflutningur með flugi sem skilur eftir sig stórt kolefnisspor og því væri til mikils unnið í loftlagsmálum að draga úr þeim flutningum. Það má því færa rök fyrir því að auka ætti framleiðslu á innlendum afurðum sem eru orkufrekar. Annars vegar til að draga úr innflutningi, og þá sérstaklega með flugi, og hins vegar til að skoða útflutning á orkufrekum afurðum. Með því að reikna út kolefnisspor framleiðslu er hægt að finna út hvort þannig megi leggja baráttunni gegn hlýnun jarðar lið.Aðferðin Kolefnisspor er eins og áður sagði mælikvarði á losun gróðurhúsalofttegunda sem tengist tiltekinni starfsemi. Með kolefnissporum má mæla og bera saman losun gróðurhúsalofttegunda sem tengist mismunandi framleiðslu. Það felur í sér að reikna út losun á einingu afurðar frá upphafi framleiðsluferils til loka urðunar eða endurvinnslu með svokallaðri vistferilsgreiningu (e. Life cycle assessement). Í vistferilsgreiningu er hvert skref framleiðsluferilsins brotið til mergjar og fundið út hversu mikil koltvísýringsígildi voru losuð við það skref. Dæmi um þessi vinnubrögð má sjá í nýlegri skýrslu Verkfræðistofu Jóhanns Indriðasonar þar sem unnið er með samanburð á kolefnissporum íslenskra og innfluttra garðyrkjuafurða. Til einföldunar eru lokaþættir hringrásarinnar, sala, neysla og urðun, felldir út þar sem þeir eru jafngildir hvort sem afurðin er íslensk eða innflutt. Eftir stendur kolefnisspor afurðar við dreifistöð í Reykjavík. Skrefin í vistferilsgreiningu. Við samanburð innfluttra og innlendra afurða má sleppa síðustu þremur skrefunum þar sem þau eru eins hvort sem grænmetið er íslenskt eða innflutt.Með því að meta umfang losunar í sérhverju skrefi framleiðsluferils auðvelda rekstraraðilar sér að finna mikilvægustu uppsprettur losunar gróðurhúsalofttegunda. Greining kolefnisspors auðveldar framleiðendum bæði að lágmarka losun sína, draga úr kostnaði sem henni tengist og gerir mögulegan samanburð á kolefnislosun mismunandi afurða mögulegan. Skýr samanburður á kolefnisspori afurða gerir upplýstum neytendum kleift að haga neyslu sinni þannig að hún dragi úr losun gróðurhúsaloftegunda. Með því geta rekstraraðilar sem opinbera kolefnisspor sitt notið þess í formi aukinnar viðskiptavildar og bættrar ímyndar fyrir samfélagslega ábyrgan rekstur. Garðyrkjubændur á Íslandi eru skýrt dæmi um framleiðendur sem hafa hag af því að upplýsa um kolefnisspor sitt. Ísland er landfræðilega einangrað og hingað verða ekki fluttar inn ferskar afurðir án þess að til komi flutningur um vegalengdir sem skilja óhjákvæmilega eftir sig umtalsvert kolefnisspor. Enn fremur njóta íslenskir grænmetisframleiðendur forskots á suma keppinauta sem felst í hitun og lýsingu sem framleidd er með lágmarkslosun gróðurhúsalofttegunda. Þetta er sérstaklega umhugsunarvert í ljósi þess að séu kartöflur undanskildar hefur innflutningur á grænmeti verið um 50% af heildarneyslu Íslendinga á ári. Í ársskýrslu Umhverfisstofnunnar fyrir árið 2013 segir: „Ef ná á árangri í losun gróðurhúsalofttegunda þarf því sérstaklega að horfa til samgöngutækja og að draga úr losun frá iðnaði.“ Innlend framleiðsla getur gegnt veigamiklu hlutverki við að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda með því að draga úr notkun kolefnisfrekra samgangna, hvort sem er með flugi eða fraktsiglingum. Hvað varðar íslenskan iðnað, og raunar alla íslenska framleiðslu, er mikilvægt að skoða losun frá íslenskri framleiðslu í samanburði við þann innflutning sem er í samkeppni við íslenska framleiðslu. Annars er hætt við að heildarlosun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu aukist þótt hún minnki hér. Mæling og birting framleiðenda á eigin kolefnisspori er mikilvægur þáttur í þeim samanburði.Höfundur er hagfræðingur og starfa hjá VJI-ráðgjöf
Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar
Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar
Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar