101 Reykjavík Hallgrímur Helgason skrifar 22. ágúst 2005 00:01 Eftirfarandi texti eftir Hallgrím Helgason er formáli að ljósmyndabók eftir Friðþjóf Helgason sem er nýkomin út. Bókin nefnist 101 Reykjavík. Birt með góðfúslegu leyfi höfunda. --- --- --- 101 er Evrópa. Úthverfin eru Ameríka. Einhversstaðar þar á milli er Ísland. Við megum hrósa happi að miðborg Reykjavíkur hafi byggst upp fyrir seinna stríð, á þeim tímum þegar ennþá lifði í glæðum hefðar og “siðmenningar”. Þessi bæjarhluti, sem skipulagður var af Dönum og er eini hluti landsins sem hægt er að kalla borg, byggðist upp í sögulegu samhengi; afleiðing árþúsunda þróunar; glæsilegrar evrópskrar hefðar. Eftir stríð var sögunni kastað á glæ, Danir reknir heim og landinn tók til við að malbika leiðina upp í Árbæ og Breiðholt að hætti Kanans. Menn höfðu eignast bíla og langaði til að keyra sem lengsta leið í og úr vinnu. Skítt með strætó. Úthverfin voru hönnuð fyrir bíla. Og börn. Þessum tveimur fyrirbærum átti að líða vel í nýju hverfunum sem jafnframt voru hönnuð til að halda þeim vandlega aðskildum. Öllum öðrum mátti hinsvegar líða illa í úthverfunum og líður enn. Fólk gerir sér bara ekki grein fyrir því. Þunglyndi á Íslandi má að stórum hluta rekja til arkitektúrs og skipulags. Senn líður að því að fyrstu arkitektarnir verði dregnir fyrir dómstóla fyrir að hafa eyðilagt líf heilla kynslóða, líkt og tóbaksrisarnir vestra. Grafarvogurinn telur 25.000 manns en samt er hvergi að fá þar mannlegt samneyti, hvað þá bjór. Grafarvogsbúar hafa orðið að leita á náðir kirkjunnar. Þess vegna er Grafarvogskirkja vinsælasta kirkja landsins. Það er eftirtektarvert að allir arkitektar á Íslandi skuli búa í 101, eina borgarhverfi landsins sem þeir hönnuðu ekki sjálfir. Galdurinn við 101 er einfalt skipulag í bland við algert skipulagsleysi. Í rúðustrikuðu gatnakerfi fengu hundrað hústegundir að rísa. Hið fasíska Fossvogs-samræmi er hér víðsfjarri. Á hundrað fermetra bletti í hjarta borgarinnar má finna íbúðarhús, bókabúð, kaffhús, bar, apótek, fangelsi, hótel, skósmið og sparisjóð. Engum núlifandi arkitekti myndi detta í huga að blanda saman svo ólíkum rekstri. Samt er þetta það sem gerir miðborg Reykjavíkur skemmtilega. Ég hef gengið hundrað þúsund sinnum niður Laugaveginn og ég er enn að sjá hús sem ég hef aldrei séð áður. Ég hef hinsvegar aðeins fimm sinnum gengið Grensásveg og ég kann hann utanbókar. Við getum týnt okkur í 101. Þrátt fyrir sáraeinfalt gatnakerfið er þessi borgarhluti nægilega flókinn til þess að við fáum ekki leiða á honum. Að auki er það nábýlið sem heillar. Göturnar í 101 einum eru alvöru götur sem heita götur og stræti. Njálsgata, Bergstaðastræti, Grjótagata. Um göturnar aka bílar og við þær standa hús. Á gangstéttunum gengur fólk. Hér eru ekki fimmtíu metrar á milli húsa eins og lögbundið er í úthverfunum. Hér er ólögleg nálægð. Þægileg óreiða. Fólk sér inn til nágrannanna og niður á grillið í garðinum við hliðina. Maður hittir fólk úti á götu og býður góðan dag á meðan maðurinn á móti bakkar úr stæðinu og nikkar í gegnum bílrúðu. Og maður gengur út í búð. Þetta er það sem kallað er borgarlíf. Skemmtilegt lífsform sem er grundvöllur blómstrandi menningar. Það er erfitt að hugsa sér ljósmyndabók helgaða Háaleitishverfinu sem er bernskuhverfi mitt. Að minnsta kosti væri ekkert fólk á myndunum. Ég man allavega ekki til þess að hafa séð manneskju á gangi niður Háleitisbraut. Ljósmyndarinn þyrfti að hringja á nokkrum bjöllum til að fanga andlit á mynd. Sagt er að hverfi öðlist sál með aldrinum en hinsvegar virðist sú regla ekki gilda um “nýju hverfin” í Reykjavík. Í hvert skipti sem ég ek í gegnum mitt gamla hverfi hrópar sú staðreynd á mig að bernskublokkin mín er alveg nákvæmlega jafn sálarlaus í dag og hún var árið 1974. Líklega er það þess vegna sem ljósmyndararnir halda sig ennþá niðri í miðbæ. Listin varð til um leið og menn fóru að rotta sig saman innan borgarmúra. Nábýlið hafði hvetjandi áhrif. Menn skiptust á hugmyndum og fundu innblástur hver hjá öðrum. Og samkeppnin sá um restina. Borgin varð suðupottur sköpunar. Það er því engin tilviljun að allir listamenn landsins skuli búa í 101, nema þessir örfáu sem hafa fundið sér sinn Gljúfrastein utan höfuðborgarinnar. Í úthverfunum hefur aldrei orðið til neinskonar list. Engar skáldsögur hafa verið skrifaðar í einbýlishúsunum í Neðra Breiðholti og engin tónverk hafa verið samin í blokkunum í Engihjalla. Þetta er ekki hroki heldur staðreynd. Í 101 verður íslensk menning til. Hér er sál Íslands. Þetta vita úthverfabúarnir og þess vegna koma þeir alltaf niður í bæ þegar mikið liggur við. Þjakaðir af sálarleysi sinna kantsnyrtu hverfa láta þeir leigubíla keyra sig niður í bæ þar sem þeir sturta sálinni í sig þar til þeir eru farnir að syngja. Þá er þeim skutlað aftur heim í Flyðrusmárann og Lautarkimann. Miðborg Reykjavíkur hefur tekist að varðveita sjarma og þægindi þorpsins um leið og hún hefur opnast fyrir alþjóðlegum straumum. Hér sameinast kostir smæðar og stærðar. 101 er kosmópólitan þorp. Suðupottur hugmynda og sköpunar. Í stærri borgum situr hver listgrein á sínu kaffihúsi. Myndlistarmenn hitta aldrei leikhúsfólk og rithöfundar ekki tónlistarmenn. Hér eru allir á sama barnum. Út úr því kemur alltaf eitthvað skrýtið og skemmtilegt. Það er fallegt að ganga um göturnar á Skólavörðuholtinu og niður í Þingholtin á lygnu og góðu vorkvöldi. Að loknum vindum dags og vetrar hefur lífið öðlast visst jafnvægi og ró og maður nýtur þess að ganga framhjá görðum fullum af skrýtnum trjám og hrópandi krökkum, á ská yfir götuna framhjá svörtum ketti, undir bláum himni, og sjá unga stúlku hátt í glugga sem hallar þungu höfði yfir bók, en niðri á næsta horni heyrist leikið á píanó og gömul vinkona veifar þér út um gluggann á meðan hún leikur áfram með hinni hendinni, kafla úr gamalli etíðu, í sama vetfangi og ungur leikari brunar hjá á skondnu hjóli og hrópar hvellt til þín “hæ!” um leið og hann hverfur niður stíginn þar sem bifreið bíður fyrir utan hús og þú kannast við manninn undir stýrinu og veist hver mun koma niður tröppurnar von bráðar. Þú heilsar þeim báðum og heldur svo þinnar leiðar. Þegar þú gengur loks inn á barinn ertu í svo góðu skapi að þig langar til að kaupa tvo bjóra. Einn fyrir þig og annan fyrir borgina. Því þig langar til að skála við 101 Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Silfur Egils Silfur-Bréf Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Sjá meira
Eftirfarandi texti eftir Hallgrím Helgason er formáli að ljósmyndabók eftir Friðþjóf Helgason sem er nýkomin út. Bókin nefnist 101 Reykjavík. Birt með góðfúslegu leyfi höfunda. --- --- --- 101 er Evrópa. Úthverfin eru Ameríka. Einhversstaðar þar á milli er Ísland. Við megum hrósa happi að miðborg Reykjavíkur hafi byggst upp fyrir seinna stríð, á þeim tímum þegar ennþá lifði í glæðum hefðar og “siðmenningar”. Þessi bæjarhluti, sem skipulagður var af Dönum og er eini hluti landsins sem hægt er að kalla borg, byggðist upp í sögulegu samhengi; afleiðing árþúsunda þróunar; glæsilegrar evrópskrar hefðar. Eftir stríð var sögunni kastað á glæ, Danir reknir heim og landinn tók til við að malbika leiðina upp í Árbæ og Breiðholt að hætti Kanans. Menn höfðu eignast bíla og langaði til að keyra sem lengsta leið í og úr vinnu. Skítt með strætó. Úthverfin voru hönnuð fyrir bíla. Og börn. Þessum tveimur fyrirbærum átti að líða vel í nýju hverfunum sem jafnframt voru hönnuð til að halda þeim vandlega aðskildum. Öllum öðrum mátti hinsvegar líða illa í úthverfunum og líður enn. Fólk gerir sér bara ekki grein fyrir því. Þunglyndi á Íslandi má að stórum hluta rekja til arkitektúrs og skipulags. Senn líður að því að fyrstu arkitektarnir verði dregnir fyrir dómstóla fyrir að hafa eyðilagt líf heilla kynslóða, líkt og tóbaksrisarnir vestra. Grafarvogurinn telur 25.000 manns en samt er hvergi að fá þar mannlegt samneyti, hvað þá bjór. Grafarvogsbúar hafa orðið að leita á náðir kirkjunnar. Þess vegna er Grafarvogskirkja vinsælasta kirkja landsins. Það er eftirtektarvert að allir arkitektar á Íslandi skuli búa í 101, eina borgarhverfi landsins sem þeir hönnuðu ekki sjálfir. Galdurinn við 101 er einfalt skipulag í bland við algert skipulagsleysi. Í rúðustrikuðu gatnakerfi fengu hundrað hústegundir að rísa. Hið fasíska Fossvogs-samræmi er hér víðsfjarri. Á hundrað fermetra bletti í hjarta borgarinnar má finna íbúðarhús, bókabúð, kaffhús, bar, apótek, fangelsi, hótel, skósmið og sparisjóð. Engum núlifandi arkitekti myndi detta í huga að blanda saman svo ólíkum rekstri. Samt er þetta það sem gerir miðborg Reykjavíkur skemmtilega. Ég hef gengið hundrað þúsund sinnum niður Laugaveginn og ég er enn að sjá hús sem ég hef aldrei séð áður. Ég hef hinsvegar aðeins fimm sinnum gengið Grensásveg og ég kann hann utanbókar. Við getum týnt okkur í 101. Þrátt fyrir sáraeinfalt gatnakerfið er þessi borgarhluti nægilega flókinn til þess að við fáum ekki leiða á honum. Að auki er það nábýlið sem heillar. Göturnar í 101 einum eru alvöru götur sem heita götur og stræti. Njálsgata, Bergstaðastræti, Grjótagata. Um göturnar aka bílar og við þær standa hús. Á gangstéttunum gengur fólk. Hér eru ekki fimmtíu metrar á milli húsa eins og lögbundið er í úthverfunum. Hér er ólögleg nálægð. Þægileg óreiða. Fólk sér inn til nágrannanna og niður á grillið í garðinum við hliðina. Maður hittir fólk úti á götu og býður góðan dag á meðan maðurinn á móti bakkar úr stæðinu og nikkar í gegnum bílrúðu. Og maður gengur út í búð. Þetta er það sem kallað er borgarlíf. Skemmtilegt lífsform sem er grundvöllur blómstrandi menningar. Það er erfitt að hugsa sér ljósmyndabók helgaða Háaleitishverfinu sem er bernskuhverfi mitt. Að minnsta kosti væri ekkert fólk á myndunum. Ég man allavega ekki til þess að hafa séð manneskju á gangi niður Háleitisbraut. Ljósmyndarinn þyrfti að hringja á nokkrum bjöllum til að fanga andlit á mynd. Sagt er að hverfi öðlist sál með aldrinum en hinsvegar virðist sú regla ekki gilda um “nýju hverfin” í Reykjavík. Í hvert skipti sem ég ek í gegnum mitt gamla hverfi hrópar sú staðreynd á mig að bernskublokkin mín er alveg nákvæmlega jafn sálarlaus í dag og hún var árið 1974. Líklega er það þess vegna sem ljósmyndararnir halda sig ennþá niðri í miðbæ. Listin varð til um leið og menn fóru að rotta sig saman innan borgarmúra. Nábýlið hafði hvetjandi áhrif. Menn skiptust á hugmyndum og fundu innblástur hver hjá öðrum. Og samkeppnin sá um restina. Borgin varð suðupottur sköpunar. Það er því engin tilviljun að allir listamenn landsins skuli búa í 101, nema þessir örfáu sem hafa fundið sér sinn Gljúfrastein utan höfuðborgarinnar. Í úthverfunum hefur aldrei orðið til neinskonar list. Engar skáldsögur hafa verið skrifaðar í einbýlishúsunum í Neðra Breiðholti og engin tónverk hafa verið samin í blokkunum í Engihjalla. Þetta er ekki hroki heldur staðreynd. Í 101 verður íslensk menning til. Hér er sál Íslands. Þetta vita úthverfabúarnir og þess vegna koma þeir alltaf niður í bæ þegar mikið liggur við. Þjakaðir af sálarleysi sinna kantsnyrtu hverfa láta þeir leigubíla keyra sig niður í bæ þar sem þeir sturta sálinni í sig þar til þeir eru farnir að syngja. Þá er þeim skutlað aftur heim í Flyðrusmárann og Lautarkimann. Miðborg Reykjavíkur hefur tekist að varðveita sjarma og þægindi þorpsins um leið og hún hefur opnast fyrir alþjóðlegum straumum. Hér sameinast kostir smæðar og stærðar. 101 er kosmópólitan þorp. Suðupottur hugmynda og sköpunar. Í stærri borgum situr hver listgrein á sínu kaffihúsi. Myndlistarmenn hitta aldrei leikhúsfólk og rithöfundar ekki tónlistarmenn. Hér eru allir á sama barnum. Út úr því kemur alltaf eitthvað skrýtið og skemmtilegt. Það er fallegt að ganga um göturnar á Skólavörðuholtinu og niður í Þingholtin á lygnu og góðu vorkvöldi. Að loknum vindum dags og vetrar hefur lífið öðlast visst jafnvægi og ró og maður nýtur þess að ganga framhjá görðum fullum af skrýtnum trjám og hrópandi krökkum, á ská yfir götuna framhjá svörtum ketti, undir bláum himni, og sjá unga stúlku hátt í glugga sem hallar þungu höfði yfir bók, en niðri á næsta horni heyrist leikið á píanó og gömul vinkona veifar þér út um gluggann á meðan hún leikur áfram með hinni hendinni, kafla úr gamalli etíðu, í sama vetfangi og ungur leikari brunar hjá á skondnu hjóli og hrópar hvellt til þín “hæ!” um leið og hann hverfur niður stíginn þar sem bifreið bíður fyrir utan hús og þú kannast við manninn undir stýrinu og veist hver mun koma niður tröppurnar von bráðar. Þú heilsar þeim báðum og heldur svo þinnar leiðar. Þegar þú gengur loks inn á barinn ertu í svo góðu skapi að þig langar til að kaupa tvo bjóra. Einn fyrir þig og annan fyrir borgina. Því þig langar til að skála við 101 Reykjavík.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun