Eig­andi Vélfags talinn tengjast rúss­nesku leyni­þjónustunni

Utanríkisráðuneytið veitti Vélfagi tímabundna undanþágu frá þvingunaraðgerðum sem félagið var beitt í sumar vegna ætlaðra tengsla þess við rússneska fyrirtækið Norebo JSC sem er á þvinglunarlista Evrópusambandsins gegn Rússlandi vegna tilrauna þarlendra stjórnvalda til að grafa undan stöðugleika í álfunni.

Kröfu félagsins um áframhaldandi framlengingu á undanþágunni var hafnað með bréfi ráðuneytisins 10. nóvember. Stjórnendur Vélfags stöðvuðu starfsemi þess tímabundið í kjölfarið.

Í synjunarbréfi ráðuneytisins sem Vísir fékk afhent á grundvelli upplýsingalaga kemur fram að bæði Ivan Nicolai Kaufmann, aðaleigandi Vélfags, og Alfreð Tulinius, stjórnarformaður félagsins, væru taldir tengjast Norebo JSC.

Enn fremur kemur þar fram að ráðuneytið hafi upplýsingar um tengsl Kaufmann við FSB í gegnum svissneskt fyrirtæki.

Keypti félagið fjórum dögum fyrir þvingunaraðgerðir og segist hafa verið grunlaus

Ástæða þess að Arion banki frysti fjármuni Vélfags í júlí var sú að ekki var talið að fyrirtækið hefði sýnt fram á að Kaufmann væri ekki málamyndaeigandi fyrir hönd Norebo JSC sem átti Vélfag fram til ársins 2023 í gegnum dótturfélagið Norebo Overseas Holding.

Rússneska félagið er talið þátttakandi í aðgerðum stjórnvalda í Kreml. Borgaraleg fiskiskip þess hafi verið tengd við njósnir rússneskra yfirvalda gegn borgaralegum og hernaðarlegum innviðum á Norðursjó og í Eystrasalti. Skipin hafi meðal annars dvalið nærri mikilvægum neðansjávarinnviðum og á hernaðarsvæðum.

Norebo færði hluti sína í Vélfagi til Titania Trading Limited, félags sem er skráð í Hong Kong árið 2024. Þáverandi eigandi Titania var Nikita Orlov, sonur Vitalí Orlov, eiganda Norebo. Titania bætti síðan við sig enn stærri hlut í Vélfagi.

Kaufmann keypti Titania í fyrra, aðeins fjórum dögum áður en Norebo var bætt á þvingunarlista ESB. Kaufmann hefur haldið því fram að hann hafi verið grunlaus um þvingunaraðgerðirnar gegn Norebo.

Óeðlilegir skilmálar

Utanríkisráðuneytið bendir aftur á móti á bein og óbein tengsl Kaufmann við Norebo og Orlov-feðgana, meðal annars í gegnum sjóðinn VOS Heritage Foundation.

Þá hafi skilmálar viðskipta Norebo og Titania á sínum tíma verið óeðlilegir. Hvorki hafi verið kveðið á um gjalddaga né aðra skilmála greiðslu. Ekki var greitt fyrir hlutinn heldur var því haldið fram að viðskiptin hefðu falist í gagnkvæmu uppgjöri feðganna. Ráðuneytið segir engin gögn hafa staðfest þetta.

Þetta bendi til þess að Norebo hafi áfram farið með yfirráð yfir Vélfagi eftir tilfærsluna til Titania.

Hvað viðskipti Kaufmann og Titania varðaði hafi kaupsýslumaðurinn og þáverandi lögmaður Vélfags staðfest við Arion að kaupverðið hafi ekki verið greitt.

Nokkru eftir að utanríkisráðuneytið krafðist gagna um kaupin hélt Kaufmann því fram að kaupverðið, sem ráðuneytið taldi óeðlilega lágt, hefði aðeins verið reiðufjárhluti viðskiptanna. Meirihluti hafi verið greiddu með yfirtöku skuldar.

Stýrði félagi sem er á alþjóðlegum þvingunarlista

Ekki aðeins var Kaufmann talinn tengjast Orlov-feðgum heldur einnig rússnesku leyniþjónustunni FSB.

Kaufmann hafi verið framkvæmdastjóri og prókúruhafi svissneska félagsins BiZone Cyber Innovations og síðar skiptastjóri þess. Það var í eigu Bezopasnaya Informacionnaya Zona í Moskvu en það er skrá á alþjóðlegum þvingunarlista og vinnur fyrir FSB.

FSB er jafnframt sagt lykilgerandi í fjölþáttaaðgerðum Rússa sem eru taldar ógna stöðugleika í Evrópu og þvingunaraðgerðirnar eru viðbragð við.

Alfreð líka með tengsl við Norebo

Alfreð Tulinius, stjórnarformaður Vélfags frá því í sumar, er einnig talinn tengdur Norebo. Hann á skipahönnunarfyrirtækið Nautic sem er með töluverða starfsemi í Rússlandi í gegnum dótturfélagið Nautic Rus. Alfreð er sagður einn stofnenda og stjórnarmanna Nautic Rus í rússneskri fyrirtækjaskrá. Norebo JSC hefur meðal annars gert samninga við Nautic Rus um hönnun skipa.

Vísaði ráðuneytið til leiðbeininga ESB um þvingunaraðgerðirnar og innleiðingu þeirra. Þar sé meðal annars tekin dæmi um þegar nýr eigandi er nátengdur fyrri eiganda, til dæmis sem fyrrverandi viðskiptafélagar.

Fengu undanþágu til að greiða laun og gjöld en greiddu aðallega birgjum

Tveimur dögum eftir að frysting fjármuna Vélfags fór fram hjá Arion banka hóf félagið notkun óvirks reiknings hjá Landsbankanum. Daginn fyrir frystingu hafði Vélfag átt fund með ráðuneytinu og sent formlegt erindi til ráðuneytisins þar sem óskað var eftir undanþágu frá frystingu til að gera félaginu kleift að framfylgja þegar gerðum samningum og skuldbindingum. Fimm dögum eftir frystingu veitti ráðuneytið félaginu tímabundna undanþágu til greiðslu skuldbindinga samkvæmt fjórum tilgreindum samningum, greiðslu launa, opinberra gjalda og endurgreiðslu lögmannsþjónustu.

Í andmælum Vélfags kemur fram að notkun óvirks bankareiknings hjá Landsbankanum hafi verið nauðsynleg til að forða félaginu frá gjaldþroti í kjölfar ólögmætrar frystingar reikninga hjá Arion banka. Á þeim tíma hafi engar undanþágur verið veittar af hálfu ráðuneytisins og félagið því verið í ómögulegri stöðu. Aðgerðir félagsins miðuðu að greiðslu launa, opinberra gjalda og lífeyrisskuldbindinga. Félagið hafnar þeirri ályktun ráðuneytisins að um hafi verið að ræða tilraun til að sniðganga þvingunaraðgerðir og telur aðgerðirnar hafa verið lögmætar, í samræmi við meðalhóf og nauðsynlegar til að lágmarka tjón.

Í yfirliti sem sem ráðuneytinu barst frá Landsbankanum yfir hreyfingar á reikningum félagsins í Landsbankanum sést hins vegar að fyrirtækið tók á móti lánagreiðslum frá Titania daginn sem það hóf notkun reikningsins hjá Landsbankanum og að fjármunirnir hafi verið nýttir til að standa skil á reikningum og öðrum greiðslum til birgja. 

Þar er að finna eina greiðslu á opinberum gjöldum til Sýslumannsins á Norðurlandi. Engar færslur liggja fyrir um greiðslu launa eða lífeyrisskuldbindinga. Auk þess fékk félagið aðra lánagreiðslu frá Titania sjö dögum síðar eða tveimur dögum eftir að félagið fékk undanþágu frá frystingu frá ráðuneytinu til að greiða laun, opinber gjöld, skuldbindingar skv. fjórum tilgreindum samningum og fyrir lögfræðiþjónustu. 

Samkvæmt yfirlitinu var aðeins ein færsla út af reikningnum tengd opinberum gjöldum. Allar aðrar greiðslur voru vegna viðskipta félagsins, meðal annars greiðslur til birgja. 

„Að öllu þessu virtu verður ekki fallist á þá fullyrðingu félagsins að notkun á reikningnum hafi verið ætluð til greiðslu launa starfsmanna og lífeyrisskuldbindinga, en auk þess hafa greiðslur á opinberum gjöldum aðeins verið brotabrot af heildar útgreiðslum af reikningnum,“ segir í synjunarbréfinu.