Erlent

Metaukning kol­tvísýrings rakin til losunar manna og gróður­elda

Kjartan Kjartansson skrifar
Portúgalskur slökkviliðsmaður glímir við gróðurelda í ágúst á þessu ári. Tíðari skógareldar eru á meðal fylgifiska hnattrænnar hlýnunar. Þeir magna einnig upp hlýnunina vegna þess mikla magn kolefnis sem losnar frá brennandi gróðrinum.
Portúgalskur slökkviliðsmaður glímir við gróðurelda í ágúst á þessu ári. Tíðari skógareldar eru á meðal fylgifiska hnattrænnar hlýnunar. Þeir magna einnig upp hlýnunina vegna þess mikla magn kolefnis sem losnar frá brennandi gróðrinum. Vísir/EPA

Styrkur gróðurhúsalofttegundarinnar koltvísýrings hefur aldrei aukist meira á milli ára en í fyrra frá því að beinar mælingar á honum hófust. Athafnir manna og ákafari gróðureldar samhliða minnkandi getu lands og hafs til að taka við koltvísýringi er sögð meginorsökin fyrir aukningunni.

Vaxandi gróðurhúsaáhrif af völdum koltvísýrings í lofthjúpnum er orsök þeirrar hnattrænu hlýnunar sem á sér nú stað á jörðinni. Uppspretta hans er fyrst og fremst bruni mannkynsins á jarðefnaeldsneyti eins og olíu, gasi og kolum.

Frá sjöunda áratug síðustu aldar hefur hraði aukningar koltvísýrings í lofthjúpnum þrefaldast. Hann var um 0,8 hlutar af milljón á ári að meðaltali en á öðrum áratug þessarar aldar var hann orðinn 2,4 hlutar af milljón.

Aukningin á milli 2023 og 2024 nam hins vegar 3,5 hlutum af milljón, samkvæmt nýrri samantekt Alþjóðaveðurfræðistofnunarinnar (WMO).  Hún var sú mesta frá því að beinar mælingar á styrk koltvísýrings í lofthjúpnum hófust árið 1957. Styrkur lofttegundarinnar í lofthjúpnum nam 423,9 hlutum af milljón í fyrra. Hann hefur aukist um tæp þrettán prósent á tuttugu árum.

Skæðir gróðureldar á hlýjasti ári mælingasögunnar

Mannkynið losar nú á fjórða tug milljarða tonna af koltvísýringi út í andrúmsloftið á hverju ári. Um helmingur hans verður eftir í lofthjúpnum þar sem hann veldur auknum gróðurhúsaáhrifum og þar með hlýnun við yfirborð jarðar. 

Land og haf tekur upp hinn helminginn. Það eru hins vegar ekki varanlegar kolefnisgeymslur. WMO segir að eftir því sem meðalhiti jarðar hækkar taki hafið upp minna kolefni þar sem hann leysist síður upp í hlýrri sjó en svalari. Land á einnig erfiðara með að taka við kolefni þegar gróður og jarðvegur þornar upp.


Lofttegundir eins og koltvísýringur, metan og vatnsgufa eru nefndar gróðurhúsalofttegundir vegna hlýnunaráhrifa sem þær hafa. Þær hleypa sólargeislum greiðlega í gegnum sig en drekka í sig varmageislun frá jörðinni. Ef ekki væri fyrir gróðurhúsaáhrifin væri meðalhitinn við yfirborð jarðar meira en þrjátíu gráðum lægri.

Mannkynið hefur magnað upp gróðurhúsaáhrifin og valdið hlýnun með því að dæla gríðarlegu magni af kolefni út í lofthjúpinn frá upphafi iðnbyltingarinnar.

Koltvísýringur er langlífur í lofthjúpnum og safnast upp þar. Styrkur koltvísýrings í lofthjúpnum nú er talinn sá mesti í um fjórar milljónir ára. Vegna þessarar uppsöfnuðu losunar lækkaði meðalhiti jarðar ekki aftur til fyrra horfs jafnvel þó að menn hættu allri losun gróðurhúsalofttegunda strax.


Þannig telur WMO að ástæða metaukningarinnar í fyrra hafi verið mikil losun frá gróðureldum og minnkandi kolefnisbinding hafs og lands. Árið í fyrra var það hlýjasta frá upphafi mælingar, meðal annars vegna sterks El niño-veðurfyrirbrigðis í Kyrrahafi.

„Það eru áhyggjur af því að kolefnisgeymar á landi og í hafi séu að missa virkni sína sem mun auka magn koltvísýrings sem verður eftir í andrúmsloftinu sem herðir þá á hnattræni hlýnun,“ segir Oksana Tarasova, yfirvísindamaður WMO í tilkynningu frá stofnuninni.


Tengdar fréttir

Fyrsta árið sem fer yfir einnar og hál­frar gráðu múrinn

Öruggt er nú að árið sem er að líða verði það hlýjasta í mælingarsögunni samkvæmt evrópskum vísindamönnum. Árið 2024 verður jafnframt það fyrsta þar sem meðalhiti jarðar verður einni og hálfri gráðu yfir meðaltali fyrir iðnbyltingu.




Fleiri fréttir

Sjá meira


×