Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar 8. október 2025 07:01 Baráttan gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni hefur orðið öflugri á síðustu árum. Innan skólanna hefur ítrekað borist ákall um róttækar aðgerðir til að vernda börn og ungmenni. Sem betur fer hefur verið hlustað á þessar raddir. En baráttunni lýkur sennilega aldrei og þess vegna hef ég lagt fram fyrirspurn til mennta- og barnamálaráðherra um stöðu forvarnateyma grunnskóla. Með henni vil ég fá skýra mynd af því hvernig þessi mikilvæga aðgerð, sem ætlað er að vernda börn gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni, stendur í dag. Forvarnateymi í hverjum grunnskóla Í júní 2020 samþykkti Alþingi þingsályktun um forvarnir meðal barna og ungmenna gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni, ásamt aðgerðaáætlun fyrir árin 2021–2025. Ein af aðgerðum hennar, C.1., kveður á um að í hverjum grunnskóla starfi forvarnateymi sem tryggi kennslu í öllum árgöngum um kynbundið og kynferðislegt ofbeldi og áreitni, kennslu sem hæfir aldri og þroska nemenda. Teymið á jafnframt að vera kennurum og öðru starfsfólki til stuðnings og sjá til þess að fræðsla og þjálfun starfsfólks sé fullnægjandi. Þetta er framsækin og nauðsynleg aðgerð. Hún felur í sér að við tökum forvarnir alvarlega, ekki sem tilfallandi verkefni, heldur sem fastan hluta af menningu skólans og samfélagsins. Aðgerð merkt „lokið“ – en er hún það? Í mælaborði dómsmálaráðuneytisins, þar sem fylgst er með stöðu aðgerða í áætluninni, kemur fram að aðgerð C.1. teljist lokið, þar sem forvarnateymum hafi verið komið á í öllum grunnskólum. En aðkoma teyma að þessum málaflokki er ekki verkefni sem hægt er að „loka“. Hluti af ábyrgð þeirra er stöðug fræðsla, bæði til nemenda og starfsfólks, og sú fræðsla þarf að vera endurnýjuð, markviss og lifandi. Ég spyr því hvort virkni teyma hafi haldist óslitin frá því þau voru stofnuð, og hvernig sé tryggt að þessi mikilvæga vinna sé ekki orðin pappírsvinna sem hefur misst marks í daglegum veruleika skólanna. Þekking og yfirsýn sem vantar Þegar kallað var eftir upplýsingum um hlutfall starfsfólks sem lokið hafði námskeiði um þessi mál í vor, bárust svör aðeins frá 60% grunnskóla. Ef sama verður uppi á teningnum nú, má ljóst vera að okkur skortir yfirsýn yfir stöðuna. Það er bagalegt, ekki síst þegar við erum að tala um forvarnir sem snerta öryggi barna. Við eigum að vita með vissu hvernig staðan er, hjá öllum börnum í skólakerfinu, í stað þess að giska eða vona hið besta. Rödd ungmenna – alvöru aðgerðir sem skipta máli Ungmenni sjálf hafa lengi kallað eftir raunverulegum aðgerðum gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi. Samþykkt aðgerðaáætlunarinnar er í raun hluti af þeirri samfélagsbyltingu sem hefur átt sér stað á síðustu árum þar sem ungt fólk hefur verið leiðandi í því að kalla eftir breytingum. Það er mikilvægt að við höldum áfram að hlusta á ungmenni, fólkið sem hefur beina reynslu af því hvort aðgerðir séu að virka. Í vinnustofum sem Barnaheill hélt sl. vor kom það skýrt fram að fræðsla um þessi mál er of stopul og misjöfn eftir skólum. Fæst ungmennanna sögðust fá fræðslu reglulega, ólíkt því sem gildir um önnur forvarnarefni eins og umferð eða vímuefni. Þegar fulltrúar ungmenna komu á Alþingi í apríl síðastliðnum, sögðu þau að fræðslan væri oft tilviljanakennd og háð áhuga einstakra kennara eða skólastjóra. Þau hafa rétt fyrir sér. Það er ekki nóg að eiga góðar stefnur á pappír, þær þurfa að lifa í raunveruleikanum, í skólastofum landsins. Börn eiga rétt á öryggi – ekki áætlun sem gleymist Markmiðið með fyrirspurn minni er að fá skýra mynd af því hvernig forvarnateymi grunnskóla starfa í dag, og hvort þau uppfylla raunverulega það hlutverk sem Alþingi ætlaði þeim. Við skuldbundum okkur til að gera betur í þessum málum. Ekki vegna forms eða skýrslna, heldur vegna barna landsins. Börn eiga rétt á öryggi. Þau eiga rétt á fræðslu, skilningi og stuðningi til að greina og verjast ofbeldi og áreitni.Það er ábyrgð okkar allra! Stjórnvalda, sveitarfélaga, skóla, forráðamanna og samfélagsins alls að tryggja að þessi réttur sé ekki bara orð á blaði, heldur lifandi veruleiki í skólum landsins. Ég hvet mennta- og barnamálaráðherra til að tryggja að forvarnateymi grunnskóla fái þann stuðning, eftirfylgni og skýra ábyrgð sem þarf til að markmið áætlunarinnar náist til fulls. Því forvarnir sem virka eru forvarnir sem lifa. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar og fyrrverandi skólameistari Verkmenntaskóla Austurlands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Samfylkingin Eydís Ásbjörnsdóttir Múlaþing Mest lesið Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson Skoðun Opnum Tröllaskagann Helgi Jóhannsson Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson Skoðun Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Skoðun Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson skrifar Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson skrifar Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson skrifar Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Opnum Tröllaskagann Helgi Jóhannsson skrifar Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Sjá meira
Baráttan gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni hefur orðið öflugri á síðustu árum. Innan skólanna hefur ítrekað borist ákall um róttækar aðgerðir til að vernda börn og ungmenni. Sem betur fer hefur verið hlustað á þessar raddir. En baráttunni lýkur sennilega aldrei og þess vegna hef ég lagt fram fyrirspurn til mennta- og barnamálaráðherra um stöðu forvarnateyma grunnskóla. Með henni vil ég fá skýra mynd af því hvernig þessi mikilvæga aðgerð, sem ætlað er að vernda börn gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni, stendur í dag. Forvarnateymi í hverjum grunnskóla Í júní 2020 samþykkti Alþingi þingsályktun um forvarnir meðal barna og ungmenna gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni, ásamt aðgerðaáætlun fyrir árin 2021–2025. Ein af aðgerðum hennar, C.1., kveður á um að í hverjum grunnskóla starfi forvarnateymi sem tryggi kennslu í öllum árgöngum um kynbundið og kynferðislegt ofbeldi og áreitni, kennslu sem hæfir aldri og þroska nemenda. Teymið á jafnframt að vera kennurum og öðru starfsfólki til stuðnings og sjá til þess að fræðsla og þjálfun starfsfólks sé fullnægjandi. Þetta er framsækin og nauðsynleg aðgerð. Hún felur í sér að við tökum forvarnir alvarlega, ekki sem tilfallandi verkefni, heldur sem fastan hluta af menningu skólans og samfélagsins. Aðgerð merkt „lokið“ – en er hún það? Í mælaborði dómsmálaráðuneytisins, þar sem fylgst er með stöðu aðgerða í áætluninni, kemur fram að aðgerð C.1. teljist lokið, þar sem forvarnateymum hafi verið komið á í öllum grunnskólum. En aðkoma teyma að þessum málaflokki er ekki verkefni sem hægt er að „loka“. Hluti af ábyrgð þeirra er stöðug fræðsla, bæði til nemenda og starfsfólks, og sú fræðsla þarf að vera endurnýjuð, markviss og lifandi. Ég spyr því hvort virkni teyma hafi haldist óslitin frá því þau voru stofnuð, og hvernig sé tryggt að þessi mikilvæga vinna sé ekki orðin pappírsvinna sem hefur misst marks í daglegum veruleika skólanna. Þekking og yfirsýn sem vantar Þegar kallað var eftir upplýsingum um hlutfall starfsfólks sem lokið hafði námskeiði um þessi mál í vor, bárust svör aðeins frá 60% grunnskóla. Ef sama verður uppi á teningnum nú, má ljóst vera að okkur skortir yfirsýn yfir stöðuna. Það er bagalegt, ekki síst þegar við erum að tala um forvarnir sem snerta öryggi barna. Við eigum að vita með vissu hvernig staðan er, hjá öllum börnum í skólakerfinu, í stað þess að giska eða vona hið besta. Rödd ungmenna – alvöru aðgerðir sem skipta máli Ungmenni sjálf hafa lengi kallað eftir raunverulegum aðgerðum gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi. Samþykkt aðgerðaáætlunarinnar er í raun hluti af þeirri samfélagsbyltingu sem hefur átt sér stað á síðustu árum þar sem ungt fólk hefur verið leiðandi í því að kalla eftir breytingum. Það er mikilvægt að við höldum áfram að hlusta á ungmenni, fólkið sem hefur beina reynslu af því hvort aðgerðir séu að virka. Í vinnustofum sem Barnaheill hélt sl. vor kom það skýrt fram að fræðsla um þessi mál er of stopul og misjöfn eftir skólum. Fæst ungmennanna sögðust fá fræðslu reglulega, ólíkt því sem gildir um önnur forvarnarefni eins og umferð eða vímuefni. Þegar fulltrúar ungmenna komu á Alþingi í apríl síðastliðnum, sögðu þau að fræðslan væri oft tilviljanakennd og háð áhuga einstakra kennara eða skólastjóra. Þau hafa rétt fyrir sér. Það er ekki nóg að eiga góðar stefnur á pappír, þær þurfa að lifa í raunveruleikanum, í skólastofum landsins. Börn eiga rétt á öryggi – ekki áætlun sem gleymist Markmiðið með fyrirspurn minni er að fá skýra mynd af því hvernig forvarnateymi grunnskóla starfa í dag, og hvort þau uppfylla raunverulega það hlutverk sem Alþingi ætlaði þeim. Við skuldbundum okkur til að gera betur í þessum málum. Ekki vegna forms eða skýrslna, heldur vegna barna landsins. Börn eiga rétt á öryggi. Þau eiga rétt á fræðslu, skilningi og stuðningi til að greina og verjast ofbeldi og áreitni.Það er ábyrgð okkar allra! Stjórnvalda, sveitarfélaga, skóla, forráðamanna og samfélagsins alls að tryggja að þessi réttur sé ekki bara orð á blaði, heldur lifandi veruleiki í skólum landsins. Ég hvet mennta- og barnamálaráðherra til að tryggja að forvarnateymi grunnskóla fái þann stuðning, eftirfylgni og skýra ábyrgð sem þarf til að markmið áætlunarinnar náist til fulls. Því forvarnir sem virka eru forvarnir sem lifa. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar og fyrrverandi skólameistari Verkmenntaskóla Austurlands.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun