Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar 8. október 2025 07:01 Baráttan gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni hefur orðið öflugri á síðustu árum. Innan skólanna hefur ítrekað borist ákall um róttækar aðgerðir til að vernda börn og ungmenni. Sem betur fer hefur verið hlustað á þessar raddir. En baráttunni lýkur sennilega aldrei og þess vegna hef ég lagt fram fyrirspurn til mennta- og barnamálaráðherra um stöðu forvarnateyma grunnskóla. Með henni vil ég fá skýra mynd af því hvernig þessi mikilvæga aðgerð, sem ætlað er að vernda börn gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni, stendur í dag. Forvarnateymi í hverjum grunnskóla Í júní 2020 samþykkti Alþingi þingsályktun um forvarnir meðal barna og ungmenna gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni, ásamt aðgerðaáætlun fyrir árin 2021–2025. Ein af aðgerðum hennar, C.1., kveður á um að í hverjum grunnskóla starfi forvarnateymi sem tryggi kennslu í öllum árgöngum um kynbundið og kynferðislegt ofbeldi og áreitni, kennslu sem hæfir aldri og þroska nemenda. Teymið á jafnframt að vera kennurum og öðru starfsfólki til stuðnings og sjá til þess að fræðsla og þjálfun starfsfólks sé fullnægjandi. Þetta er framsækin og nauðsynleg aðgerð. Hún felur í sér að við tökum forvarnir alvarlega, ekki sem tilfallandi verkefni, heldur sem fastan hluta af menningu skólans og samfélagsins. Aðgerð merkt „lokið“ – en er hún það? Í mælaborði dómsmálaráðuneytisins, þar sem fylgst er með stöðu aðgerða í áætluninni, kemur fram að aðgerð C.1. teljist lokið, þar sem forvarnateymum hafi verið komið á í öllum grunnskólum. En aðkoma teyma að þessum málaflokki er ekki verkefni sem hægt er að „loka“. Hluti af ábyrgð þeirra er stöðug fræðsla, bæði til nemenda og starfsfólks, og sú fræðsla þarf að vera endurnýjuð, markviss og lifandi. Ég spyr því hvort virkni teyma hafi haldist óslitin frá því þau voru stofnuð, og hvernig sé tryggt að þessi mikilvæga vinna sé ekki orðin pappírsvinna sem hefur misst marks í daglegum veruleika skólanna. Þekking og yfirsýn sem vantar Þegar kallað var eftir upplýsingum um hlutfall starfsfólks sem lokið hafði námskeiði um þessi mál í vor, bárust svör aðeins frá 60% grunnskóla. Ef sama verður uppi á teningnum nú, má ljóst vera að okkur skortir yfirsýn yfir stöðuna. Það er bagalegt, ekki síst þegar við erum að tala um forvarnir sem snerta öryggi barna. Við eigum að vita með vissu hvernig staðan er, hjá öllum börnum í skólakerfinu, í stað þess að giska eða vona hið besta. Rödd ungmenna – alvöru aðgerðir sem skipta máli Ungmenni sjálf hafa lengi kallað eftir raunverulegum aðgerðum gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi. Samþykkt aðgerðaáætlunarinnar er í raun hluti af þeirri samfélagsbyltingu sem hefur átt sér stað á síðustu árum þar sem ungt fólk hefur verið leiðandi í því að kalla eftir breytingum. Það er mikilvægt að við höldum áfram að hlusta á ungmenni, fólkið sem hefur beina reynslu af því hvort aðgerðir séu að virka. Í vinnustofum sem Barnaheill hélt sl. vor kom það skýrt fram að fræðsla um þessi mál er of stopul og misjöfn eftir skólum. Fæst ungmennanna sögðust fá fræðslu reglulega, ólíkt því sem gildir um önnur forvarnarefni eins og umferð eða vímuefni. Þegar fulltrúar ungmenna komu á Alþingi í apríl síðastliðnum, sögðu þau að fræðslan væri oft tilviljanakennd og háð áhuga einstakra kennara eða skólastjóra. Þau hafa rétt fyrir sér. Það er ekki nóg að eiga góðar stefnur á pappír, þær þurfa að lifa í raunveruleikanum, í skólastofum landsins. Börn eiga rétt á öryggi – ekki áætlun sem gleymist Markmiðið með fyrirspurn minni er að fá skýra mynd af því hvernig forvarnateymi grunnskóla starfa í dag, og hvort þau uppfylla raunverulega það hlutverk sem Alþingi ætlaði þeim. Við skuldbundum okkur til að gera betur í þessum málum. Ekki vegna forms eða skýrslna, heldur vegna barna landsins. Börn eiga rétt á öryggi. Þau eiga rétt á fræðslu, skilningi og stuðningi til að greina og verjast ofbeldi og áreitni.Það er ábyrgð okkar allra! Stjórnvalda, sveitarfélaga, skóla, forráðamanna og samfélagsins alls að tryggja að þessi réttur sé ekki bara orð á blaði, heldur lifandi veruleiki í skólum landsins. Ég hvet mennta- og barnamálaráðherra til að tryggja að forvarnateymi grunnskóla fái þann stuðning, eftirfylgni og skýra ábyrgð sem þarf til að markmið áætlunarinnar náist til fulls. Því forvarnir sem virka eru forvarnir sem lifa. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar og fyrrverandi skólameistari Verkmenntaskóla Austurlands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Samfylkingin Eydís Ásbjörnsdóttir Múlaþing Mest lesið Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun Hálfrar aldar svívirða Stefán Pálsson Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson Skoðun Við erum búin að missa tökin Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Hver greiðir fyrir breytingarnar? Svanfríður G. Bergvinsdóttir Skoðun Stöndum vörð um Héraðsvötnin! Rakel Hinriksdóttir Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Dauðsföll í Gaza-stríðinu og Mogginn Egill Þórir Einarsson skrifar Skoðun Eyðum óvissunni Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Opinberi geirinn og stjórnunarráðgjafar: ástarsaga Adeel Akmal skrifar Skoðun Ættbálkahegðun á stafrænu formi Martha Árnadóttir skrifar Skoðun Kirkjurnar standa en stoðirnar eru sveltar Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir skrifar Skoðun Stytta þarf veiðitíma svartfugla strax Hólmfríður Arnardóttir,Helga Ögmundardóttir skrifar Skoðun Hver greiðir fyrir breytingarnar? Svanfríður G. Bergvinsdóttir skrifar Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um Héraðsvötnin! Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Við erum búin að missa tökin Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir skrifar Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson skrifar Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson skrifar Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hálfrar aldar svívirða Stefán Pálsson skrifar Skoðun $€tjum í$lensku á (mat) $€ðilinn! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Minna tal, meiri uppbygging Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Ný nálgun – sama markmið: Heimili fyrir fólkið í borginni Heiða Björg Hilmisdóttir skrifar Skoðun Geymt en ekki gleymt Ástþór Ólafsson skrifar Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar Skoðun „Lánin hækka – framtíðin minnkar“ Sveinn Óskar Sigurðsson skrifar Skoðun Hey Pawels í harðindunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar Sjá meira
Baráttan gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni hefur orðið öflugri á síðustu árum. Innan skólanna hefur ítrekað borist ákall um róttækar aðgerðir til að vernda börn og ungmenni. Sem betur fer hefur verið hlustað á þessar raddir. En baráttunni lýkur sennilega aldrei og þess vegna hef ég lagt fram fyrirspurn til mennta- og barnamálaráðherra um stöðu forvarnateyma grunnskóla. Með henni vil ég fá skýra mynd af því hvernig þessi mikilvæga aðgerð, sem ætlað er að vernda börn gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni, stendur í dag. Forvarnateymi í hverjum grunnskóla Í júní 2020 samþykkti Alþingi þingsályktun um forvarnir meðal barna og ungmenna gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni, ásamt aðgerðaáætlun fyrir árin 2021–2025. Ein af aðgerðum hennar, C.1., kveður á um að í hverjum grunnskóla starfi forvarnateymi sem tryggi kennslu í öllum árgöngum um kynbundið og kynferðislegt ofbeldi og áreitni, kennslu sem hæfir aldri og þroska nemenda. Teymið á jafnframt að vera kennurum og öðru starfsfólki til stuðnings og sjá til þess að fræðsla og þjálfun starfsfólks sé fullnægjandi. Þetta er framsækin og nauðsynleg aðgerð. Hún felur í sér að við tökum forvarnir alvarlega, ekki sem tilfallandi verkefni, heldur sem fastan hluta af menningu skólans og samfélagsins. Aðgerð merkt „lokið“ – en er hún það? Í mælaborði dómsmálaráðuneytisins, þar sem fylgst er með stöðu aðgerða í áætluninni, kemur fram að aðgerð C.1. teljist lokið, þar sem forvarnateymum hafi verið komið á í öllum grunnskólum. En aðkoma teyma að þessum málaflokki er ekki verkefni sem hægt er að „loka“. Hluti af ábyrgð þeirra er stöðug fræðsla, bæði til nemenda og starfsfólks, og sú fræðsla þarf að vera endurnýjuð, markviss og lifandi. Ég spyr því hvort virkni teyma hafi haldist óslitin frá því þau voru stofnuð, og hvernig sé tryggt að þessi mikilvæga vinna sé ekki orðin pappírsvinna sem hefur misst marks í daglegum veruleika skólanna. Þekking og yfirsýn sem vantar Þegar kallað var eftir upplýsingum um hlutfall starfsfólks sem lokið hafði námskeiði um þessi mál í vor, bárust svör aðeins frá 60% grunnskóla. Ef sama verður uppi á teningnum nú, má ljóst vera að okkur skortir yfirsýn yfir stöðuna. Það er bagalegt, ekki síst þegar við erum að tala um forvarnir sem snerta öryggi barna. Við eigum að vita með vissu hvernig staðan er, hjá öllum börnum í skólakerfinu, í stað þess að giska eða vona hið besta. Rödd ungmenna – alvöru aðgerðir sem skipta máli Ungmenni sjálf hafa lengi kallað eftir raunverulegum aðgerðum gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi. Samþykkt aðgerðaáætlunarinnar er í raun hluti af þeirri samfélagsbyltingu sem hefur átt sér stað á síðustu árum þar sem ungt fólk hefur verið leiðandi í því að kalla eftir breytingum. Það er mikilvægt að við höldum áfram að hlusta á ungmenni, fólkið sem hefur beina reynslu af því hvort aðgerðir séu að virka. Í vinnustofum sem Barnaheill hélt sl. vor kom það skýrt fram að fræðsla um þessi mál er of stopul og misjöfn eftir skólum. Fæst ungmennanna sögðust fá fræðslu reglulega, ólíkt því sem gildir um önnur forvarnarefni eins og umferð eða vímuefni. Þegar fulltrúar ungmenna komu á Alþingi í apríl síðastliðnum, sögðu þau að fræðslan væri oft tilviljanakennd og háð áhuga einstakra kennara eða skólastjóra. Þau hafa rétt fyrir sér. Það er ekki nóg að eiga góðar stefnur á pappír, þær þurfa að lifa í raunveruleikanum, í skólastofum landsins. Börn eiga rétt á öryggi – ekki áætlun sem gleymist Markmiðið með fyrirspurn minni er að fá skýra mynd af því hvernig forvarnateymi grunnskóla starfa í dag, og hvort þau uppfylla raunverulega það hlutverk sem Alþingi ætlaði þeim. Við skuldbundum okkur til að gera betur í þessum málum. Ekki vegna forms eða skýrslna, heldur vegna barna landsins. Börn eiga rétt á öryggi. Þau eiga rétt á fræðslu, skilningi og stuðningi til að greina og verjast ofbeldi og áreitni.Það er ábyrgð okkar allra! Stjórnvalda, sveitarfélaga, skóla, forráðamanna og samfélagsins alls að tryggja að þessi réttur sé ekki bara orð á blaði, heldur lifandi veruleiki í skólum landsins. Ég hvet mennta- og barnamálaráðherra til að tryggja að forvarnateymi grunnskóla fái þann stuðning, eftirfylgni og skýra ábyrgð sem þarf til að markmið áætlunarinnar náist til fulls. Því forvarnir sem virka eru forvarnir sem lifa. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar og fyrrverandi skólameistari Verkmenntaskóla Austurlands.
Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun
Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun
Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir skrifar
Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar
Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir skrifar
Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson skrifar
Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar
Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar
Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun
Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun
Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir Skoðun