Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar 6. október 2025 06:01 Þegar fólk heyrir orðið gervigreind í dag, kemur oftast upp í hugann spjallmenni sem semur ljóð eða forrit sem býr til furðulegar myndir af páfagaukum í geimnum. Þessi sýnilegi hluti gervigreindarinnar er útstillingargluggi tækninnar, vissulega heillandi, en raunveruleg umbyltingin á sér stað annars staðar. Hún er að verki í vélasal samfélagsins, þar sem hún leysir hljóðlega nokkur af flóknustu og kostnaðarsömustu vandamálum okkar, vandamál sem fæstir gera sér grein fyrir að eru til. Lækningin við skriffinnsku læknisins Hvað er það sem veldur mestri kulnun meðal lækna og heilbrigðisstarfsfólks? Svarið er ekki endilega álagið í skurðstofunni, heldur fjallið af pappírsvinnu sem þau þurfa að klífa á hverjum degi. Fyrir hvern klukkutíma með sjúklingi eyða læknar oft allt að tveimur klukkutímum í að skrásetja upplýsingar í sjúkraskrár. Þessi tímaþjófur dregur úr gæðum þjónustunnar og keyrir starfsfólk í örmögnun. Fyrirtækið Abridge beitir gervigreind á þennan vanda. Kerfið þeirra virkar eins og skilvirkur túlkur milli manns og tölvu. Það hlustar á samtöl læknis og sjúklings og umbreytir þeim sjálfvirkt í nákvæmar, klínískar glósur í rauntíma. Gervigreindin skilur hvað er læknisfræðilega mikilvægt og hvað er óformlegt spjall og sparar læknum allt að þremur klukkustundum á dag. Þetta er ekki vísindaskáldskapur, stórar heilbrigðisstofnanir eins og Johns Hopkins Medicine nota þessa tækni nú þegar til að gefa læknum sínum dýrmætasta tólið af öllu: meiri tíma fyrir sjúklinga. Á sama tíma eru önnur kerfi, líkt og þau sem byggja á hugmyndafræðinni á bak við Open Evidence, að verða eins og gáfaðar alfræðiorðabækur sem hjálpa heilbrigðisstarfsfólki að leita á ógnarhraða í gegnum nýjustu rannsóknir og finna upplýsingar um sjúkdóma og lyf á sekúndum. Þessi kerfi eru eingöngu aðgengileg heilbrigðisstarfsfólki. Hvað ef slíkar lausnir væru notaðar á Landsspítalanum, heilsugæslum og hjúkrunarheimilum á Íslandi? Hversu mikinn tíma myndu íslenskir læknar og hjúkrunarfræðingar spara ef þau þyrftu ekki að eyða stórum hluta dagsins í að klára skráningarvinnu eða fletta í glósum? Stafræni fornleifafræðingurinn Frá heilbrigðiskerfinu færum við okkur yfir í stafræna innviði samfélagsins. Nánast allar stórar stofnanir, allt frá bönkum til tryggingafélaga og ríkisstofnana, glíma við vandamál sem kostar milljarða á ári, úrelt tölvukerfi. Þessi kerfi, sem oft eru skrifuð yfir langan tíma og marg uppfærð, eru lífæð fyrirtækjanna en jafnframt tæknileg tímasprengja. Þau eru eins og stafrænn frumskógur, svo flókin og illa skjalfest að það er bæði áhættusamt og gríðarlega dýrt að uppfæra þau. Hér kemur gervigreind til sögunnar sem eins konar stafrænn fornleifafræðingur. Fyrirtækið Rhino.ai hefur þróað kerfi sem greinir þessi gömlu „svörtu box“. Það les sig í gegnum milljónir lína af gömlum kóða, dregur fram hina týndu viðskiptalógík sem er falin í honum, skrásetur hana og býr svo sjálfvirkt til nýtt og nútímalegt kerfi. Þessi aðferð getur stytt margra ára uppfærsluverkefni niður í nokkra mánuði og lækkað kostnað um allt að 75%. Gervigreindin er því ekki bara að skrifa nýjan kóða, hún er að bjarga verðmætri þekkingu frá því að glatast og tryggja að grunnstoðir stafræna samfélagsins molni ekki undan eigin þunga. Íslensk stjórnsýsla er líka full af úreltum kerfum sem enginn þorir að snerta, gæti gervigreind verið lykillinn? Gullaleit í kirkjugarði lyfjanna Áhrifin eru þó ekki bundin við tæknigeirann eingöngu. Í heimi lyfjaþróunar er gervigreind að skapa verðmæti úr því sem áður var talið glatað. Það er nöturleg staðreynd að yfir 90% allra lyfja sem fara í klínískar rannsóknir standast ekki próf og komast aldrei á markað. Hver misheppnuð tilraun kostar milljarða og skilur eftir sig gríðarlegt magn af gögnum sem eru afskrifuð sem tap. Þessi „kirkjugarður misheppnaðra lyfja“ hefur hingað til verið talinn verðlaus. En nú er gervigreind, eins og stafrænn gullgrafari, farin að leita að verðmætum í þessum gagnagrafreit. Fyrirtæki eins og Ignota Labs nota gervigreind til að greina gögnin á bak við þúsundir misheppnaðra lyfjatilrauna. Kerfið leitar að földum mynstrum: Kannski var lyfið prófað á röngum sjúkdómi? Kannski var skammturinn rangur? Eða kannski er hægt að nota lyfið í allt öðrum tilgangi? Með því að endurvekja efnileg lyf úr þessum gagnagrunni er mögulegt að stytta þróunartíma nýrra lyfja um mörg ár og spara ótrúlegar fjárhæðir. Þetta er ekki bara endurvinnsla, þetta er vísindaleg upprisa, knúin áfram af gervigreind. Augu náttúrunnar Á meðan þessar lausnir umbylta heilbrigðis- og tæknigeiranum, er gervigreind líka að störfum úti í óbyggðum. Vísindamenn sem fylgjast með dýralífi nota sjálfvirkar myndavélar til að vakta stofna og vernda tegundir í útrýmingarhættu. Vandamálið er að þessar vélar taka milljónir mynda og vísindamenn hafa eytt allt að 80% af tíma sínum í að fara handvirkt í gegnum þær, mynd fyrir mynd. Verkefnið Wildlife Insights notar gervigreind til að leysa þetta. Það er eins og þrotlaus vísindamaður sem getur sjálfvirkt greint hundruð dýrategunda á myndum með yfir 90% nákvæmni. Það sem áður tók vísindamenn mörg ár tekur gervigreindina nú aðeins nokkrar mínútur. Þetta frelsar vísindamenn til að einbeita sér að raunverulegri náttúruvernd, sem gerir viðbragð við ógnum eins og ólöglegum veiðum mun hraðara og skilvirkara. Hagnaðurinn er ekki mældur í peningum, heldur í verndun líffræðilegs fjölbreytileika plánetunnar. Og byltingin heldur áfram... Dæmin eru óþrjótandi og teygja sig inn á nánast öll svið. Hér eru nokkur í viðbót: Sjálfbærniskýrslur: Fyrirtæki nota nú gervigreind til að safna sjálfvirkt saman og greina flókin gögn fyrir lögboðnar umhverfis- og sjálfbærniskýrslur, sem áður krafðist þúsunda vinnustunda sérfræðinga. Efnavísindi: Gervigreind er notuð til að herma eftir efnahvörfum í tölvum og flýta þannig fyrir þróun á nýjum efnum fyrir allt frá betri rafhlöðum til skilvirkari sólarrafhlaða. Vöruafhending: Verið er að þróa heildstæð gervigreindarkerfi sem stýra sjálfvirkum sendingarferlum frá vöruhúsi til dyra, og leysa þannig dýrasta og flóknasta hluta vöruafhendingar. Það sem þessi fjölbreyttu dæmi sýna er að áhrifamesta gervigreindin er ekki sú sem er mest áberandi, heldur sú sem leysir flókin verkefni hljóðlega. Hún er að verki í grunnkerfum samfélagsins, þar sem hún gerir hið flókna einfalt, hið dýra ódýrt og hið ómögulega mögulegt. Það sem er mest heillandi er að verðmætustu lausnirnar koma ekki frá tæknirisunum sem smíðuðu grunnlíkönin, heldur frá nýjum, sérhæfðum fyrirtækjum sem byggja ofan á þá tækni. Þetta er stærsta tækifæri Íslands. Við þurfum ekki að keppa í því að byggja stærstu vélina; við getum keppt í því að finna snjöllustu og verðmætustu notin fyrir hana. Íslenskir frumkvöðlar og fyrirtæki geta leyst séríslensk vandamál eða skapað alþjóðlegar lausnir með því að nýta þennan grunn. Tækifærin liggja í því að vera hraðari, klárari og sérhæfðari. Áskorunin til íslensks atvinnulífs er skýr: Grípum þessi verkfæri og sýnum heiminum hvað lítil þjóð með stórar hugmyndir getur gert. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gervigreind Heilbrigðismál Mest lesið Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson Skoðun Skoðun Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Sjá meira
Þegar fólk heyrir orðið gervigreind í dag, kemur oftast upp í hugann spjallmenni sem semur ljóð eða forrit sem býr til furðulegar myndir af páfagaukum í geimnum. Þessi sýnilegi hluti gervigreindarinnar er útstillingargluggi tækninnar, vissulega heillandi, en raunveruleg umbyltingin á sér stað annars staðar. Hún er að verki í vélasal samfélagsins, þar sem hún leysir hljóðlega nokkur af flóknustu og kostnaðarsömustu vandamálum okkar, vandamál sem fæstir gera sér grein fyrir að eru til. Lækningin við skriffinnsku læknisins Hvað er það sem veldur mestri kulnun meðal lækna og heilbrigðisstarfsfólks? Svarið er ekki endilega álagið í skurðstofunni, heldur fjallið af pappírsvinnu sem þau þurfa að klífa á hverjum degi. Fyrir hvern klukkutíma með sjúklingi eyða læknar oft allt að tveimur klukkutímum í að skrásetja upplýsingar í sjúkraskrár. Þessi tímaþjófur dregur úr gæðum þjónustunnar og keyrir starfsfólk í örmögnun. Fyrirtækið Abridge beitir gervigreind á þennan vanda. Kerfið þeirra virkar eins og skilvirkur túlkur milli manns og tölvu. Það hlustar á samtöl læknis og sjúklings og umbreytir þeim sjálfvirkt í nákvæmar, klínískar glósur í rauntíma. Gervigreindin skilur hvað er læknisfræðilega mikilvægt og hvað er óformlegt spjall og sparar læknum allt að þremur klukkustundum á dag. Þetta er ekki vísindaskáldskapur, stórar heilbrigðisstofnanir eins og Johns Hopkins Medicine nota þessa tækni nú þegar til að gefa læknum sínum dýrmætasta tólið af öllu: meiri tíma fyrir sjúklinga. Á sama tíma eru önnur kerfi, líkt og þau sem byggja á hugmyndafræðinni á bak við Open Evidence, að verða eins og gáfaðar alfræðiorðabækur sem hjálpa heilbrigðisstarfsfólki að leita á ógnarhraða í gegnum nýjustu rannsóknir og finna upplýsingar um sjúkdóma og lyf á sekúndum. Þessi kerfi eru eingöngu aðgengileg heilbrigðisstarfsfólki. Hvað ef slíkar lausnir væru notaðar á Landsspítalanum, heilsugæslum og hjúkrunarheimilum á Íslandi? Hversu mikinn tíma myndu íslenskir læknar og hjúkrunarfræðingar spara ef þau þyrftu ekki að eyða stórum hluta dagsins í að klára skráningarvinnu eða fletta í glósum? Stafræni fornleifafræðingurinn Frá heilbrigðiskerfinu færum við okkur yfir í stafræna innviði samfélagsins. Nánast allar stórar stofnanir, allt frá bönkum til tryggingafélaga og ríkisstofnana, glíma við vandamál sem kostar milljarða á ári, úrelt tölvukerfi. Þessi kerfi, sem oft eru skrifuð yfir langan tíma og marg uppfærð, eru lífæð fyrirtækjanna en jafnframt tæknileg tímasprengja. Þau eru eins og stafrænn frumskógur, svo flókin og illa skjalfest að það er bæði áhættusamt og gríðarlega dýrt að uppfæra þau. Hér kemur gervigreind til sögunnar sem eins konar stafrænn fornleifafræðingur. Fyrirtækið Rhino.ai hefur þróað kerfi sem greinir þessi gömlu „svörtu box“. Það les sig í gegnum milljónir lína af gömlum kóða, dregur fram hina týndu viðskiptalógík sem er falin í honum, skrásetur hana og býr svo sjálfvirkt til nýtt og nútímalegt kerfi. Þessi aðferð getur stytt margra ára uppfærsluverkefni niður í nokkra mánuði og lækkað kostnað um allt að 75%. Gervigreindin er því ekki bara að skrifa nýjan kóða, hún er að bjarga verðmætri þekkingu frá því að glatast og tryggja að grunnstoðir stafræna samfélagsins molni ekki undan eigin þunga. Íslensk stjórnsýsla er líka full af úreltum kerfum sem enginn þorir að snerta, gæti gervigreind verið lykillinn? Gullaleit í kirkjugarði lyfjanna Áhrifin eru þó ekki bundin við tæknigeirann eingöngu. Í heimi lyfjaþróunar er gervigreind að skapa verðmæti úr því sem áður var talið glatað. Það er nöturleg staðreynd að yfir 90% allra lyfja sem fara í klínískar rannsóknir standast ekki próf og komast aldrei á markað. Hver misheppnuð tilraun kostar milljarða og skilur eftir sig gríðarlegt magn af gögnum sem eru afskrifuð sem tap. Þessi „kirkjugarður misheppnaðra lyfja“ hefur hingað til verið talinn verðlaus. En nú er gervigreind, eins og stafrænn gullgrafari, farin að leita að verðmætum í þessum gagnagrafreit. Fyrirtæki eins og Ignota Labs nota gervigreind til að greina gögnin á bak við þúsundir misheppnaðra lyfjatilrauna. Kerfið leitar að földum mynstrum: Kannski var lyfið prófað á röngum sjúkdómi? Kannski var skammturinn rangur? Eða kannski er hægt að nota lyfið í allt öðrum tilgangi? Með því að endurvekja efnileg lyf úr þessum gagnagrunni er mögulegt að stytta þróunartíma nýrra lyfja um mörg ár og spara ótrúlegar fjárhæðir. Þetta er ekki bara endurvinnsla, þetta er vísindaleg upprisa, knúin áfram af gervigreind. Augu náttúrunnar Á meðan þessar lausnir umbylta heilbrigðis- og tæknigeiranum, er gervigreind líka að störfum úti í óbyggðum. Vísindamenn sem fylgjast með dýralífi nota sjálfvirkar myndavélar til að vakta stofna og vernda tegundir í útrýmingarhættu. Vandamálið er að þessar vélar taka milljónir mynda og vísindamenn hafa eytt allt að 80% af tíma sínum í að fara handvirkt í gegnum þær, mynd fyrir mynd. Verkefnið Wildlife Insights notar gervigreind til að leysa þetta. Það er eins og þrotlaus vísindamaður sem getur sjálfvirkt greint hundruð dýrategunda á myndum með yfir 90% nákvæmni. Það sem áður tók vísindamenn mörg ár tekur gervigreindina nú aðeins nokkrar mínútur. Þetta frelsar vísindamenn til að einbeita sér að raunverulegri náttúruvernd, sem gerir viðbragð við ógnum eins og ólöglegum veiðum mun hraðara og skilvirkara. Hagnaðurinn er ekki mældur í peningum, heldur í verndun líffræðilegs fjölbreytileika plánetunnar. Og byltingin heldur áfram... Dæmin eru óþrjótandi og teygja sig inn á nánast öll svið. Hér eru nokkur í viðbót: Sjálfbærniskýrslur: Fyrirtæki nota nú gervigreind til að safna sjálfvirkt saman og greina flókin gögn fyrir lögboðnar umhverfis- og sjálfbærniskýrslur, sem áður krafðist þúsunda vinnustunda sérfræðinga. Efnavísindi: Gervigreind er notuð til að herma eftir efnahvörfum í tölvum og flýta þannig fyrir þróun á nýjum efnum fyrir allt frá betri rafhlöðum til skilvirkari sólarrafhlaða. Vöruafhending: Verið er að þróa heildstæð gervigreindarkerfi sem stýra sjálfvirkum sendingarferlum frá vöruhúsi til dyra, og leysa þannig dýrasta og flóknasta hluta vöruafhendingar. Það sem þessi fjölbreyttu dæmi sýna er að áhrifamesta gervigreindin er ekki sú sem er mest áberandi, heldur sú sem leysir flókin verkefni hljóðlega. Hún er að verki í grunnkerfum samfélagsins, þar sem hún gerir hið flókna einfalt, hið dýra ódýrt og hið ómögulega mögulegt. Það sem er mest heillandi er að verðmætustu lausnirnar koma ekki frá tæknirisunum sem smíðuðu grunnlíkönin, heldur frá nýjum, sérhæfðum fyrirtækjum sem byggja ofan á þá tækni. Þetta er stærsta tækifæri Íslands. Við þurfum ekki að keppa í því að byggja stærstu vélina; við getum keppt í því að finna snjöllustu og verðmætustu notin fyrir hana. Íslenskir frumkvöðlar og fyrirtæki geta leyst séríslensk vandamál eða skapað alþjóðlegar lausnir með því að nýta þennan grunn. Tækifærin liggja í því að vera hraðari, klárari og sérhæfðari. Áskorunin til íslensks atvinnulífs er skýr: Grípum þessi verkfæri og sýnum heiminum hvað lítil þjóð með stórar hugmyndir getur gert. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind.
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun