Ferðaþjónustan er burðarás í íslensku efnahagslífi Þórir Garðarsson skrifar 18. maí 2025 07:03 Ferðaþjónustan hefur á undanförnum árum þróast úr jaðarstarfsemi yfir í að vera ein af meginstoðum íslensks efnahagslífs. Með mikilli gjaldeyrissköpun, fjölbreyttri atvinnu og víðtækri verðmætasköpun hefur hún skipað sér sess sem einn mikilvægasti vaxtarbroddur þjóðarbúsins. Á sama tíma standa stjórnendur greinarinnar, stjórnvöld og samfélagið allt frammi fyrir áskorunum sem krefjast skýrari stefnu og samstilltra aðgerða til að tryggja áframhaldandi vöxt – á sjálfbærum og sanngjörnum grunni. Sterk efnahagsleg áhrif og víðtæk verðmætasköpun Áætlað er að gjaldeyristekjur af erlendum ferðamönnum á 12 mánaða tímabili frá apríl 2023 til mars 2024 hafi numið rúmlega 600 milljörðum króna, samanborið við rúmlega 497 milljarða árið áður. Heildar verg landsframleiðsla (VLF) Íslands er áætluð 4.616 milljarðar króna fyrir árið 2024. Þó að nákvæm hlutfallstala fyrir ferðaþjónustuna í VLF 2024 liggi ekki enn fyrir, var hlutur hennar 8,8% árið 2023 og má álita að hann sé áþekkur áfram – eða yfir 400 milljarðar króna í virðisaukasköpun, sem er beint framlag greinarinnar til efnahagslífsins. En það er einmitt í gegnum virðisaukaskatt sem raunveruleg áhrif ferðaþjónustunnar sjást skýrt í ríkisfjármálum. Erlendir ferðamenn greiða líklega á bilinu 100–150 milljarða króna árlega í virðisaukaskatt á Íslandi. Þetta eru fjármunir sem skila sér beint í ríkiskassann. Tökum aðeins varfærna nálgun: ef tvær milljónir ferðamanna skila 100 milljörðum í virðisaukaskatt, jafngildir þetta 50.000 krónum á hvern ferðamann. Meðaltalsdvalarlengd ferðamanna á Íslandi er um 7,5 dagar, sem þýðir að hver ferðamaður greiðir um 6.700 krónur á dag í virðisaukaskatt – eða sem auðlindagjald, ef svo má segja. Þetta eru gríðarlega mikilvægar tekjur fyrir ríkissjóð. Það vekur hins vegar furðu að í stað þess að viðurkenna og nýta þessa skattheimtu með ábyrgum hætti, virðist sem stjórnvöld keppist nú við að leita annarra leiða til að hámarka tekjur af ferðamönnum með nýjum og sífellt fleiri sértækum gjöldum. Hugmyndir um komugjöld, landamæragjöld og greiðslur fyrir aðgang að vinsælum náttúruperlum í eigu ríkisins eru réttlættar undir formerkjum auðlindanýtingar – en virðast byggðar á takmarkaðri heildarsýn á raunverulegt framlag greinarinnar. Það kostar peninga að skapa verðmæti. Með því að leggja sífellt fleiri byrðar á greininna með nýjum gjöldum og flókinni gjaldtöku er hætta á að draga úr samkeppnishæfni Íslands sem áfangastaðar. Þessi nálgun – þar sem ferðamaðurinn þarf sífellt að taka upp veskið til að njóta þess sem laðaði hann hingað – minnir helst á upplifun í afþreyingarparadísum þar sem allt kostar aukalega, þrátt fyrir aðgangsgjald. Slík "smágreiðsluvæðing" ferðaþjónustunnar skaðar ímynd landsins, skapar gremju meðal gesta og dregur úr löngun þeirra til að dvelja lengur eða snúa aftur. Ekki aðeins það, heldur láta þeir alla aðra heyra það í gegnum samfélagsmiðla. Veltan í einkennandi greinum ferðaþjónustunnar nam 930 milljörðum króna árið 2023, sem er 11% aukning frá árinu áður. Þessi verðmætasköpun skilar sér vítt og breitt – í störfum, sköttum, útflutningstekjum og þjónustuiðnaði víða um land. Stöðug uppbygging byggð á samvinnu og framtíðarsýn Uppgangur ferðaþjónustunnar er ekki sjálfgefinn. Hann hefur byggst á kröftugu markaðsstarfi, víðtækum fjárfestingum einkaaðila og að hluta til í samvinnu við ríki og sveitarfélög. Með framtíðarsýn og skipulagi hefur tekist að móta öfluga og sveigjanlega grein sem hefur stuðlað að aukinni velsæld, fjölbreytni í atvinnulífi og svæðisbundinni þróun. Framtíðarsýn stjórnavalda og greinarinnar er að Ísland verði leiðandi í sjálfbærri ferðaþjónustu – með áherslu á náttúruvernd, gæði og nýsköpun. Lykilatriði er að hvetja til lengri dvalar og jafnvægi dreifingar ferðamanna um allt landið, til að dreifa álagi, auka virði og viðhalda samfélagslegum sáttum. Áskoranir sem kalla á skýra stefnu Ferðaþjónustan stendur frammi fyrir áskorunum sem ekki má vanmeta. Ísland er dýr áfangastaður og hár rekstrarkostnaður – vegna launa, stuttra vinnutíma og hárra vaktaálagsgreiðslna – takmarkar samkeppnishæfni. Fjárfestingar eru hægari en áður og framleiðni vex ekki í takt við vöxt eftirspurnar. Þá eru margir lykilinnviðir vanfjármagnaðir, sérstaklega á landsbyggðinni. Slæmar samgöngur, lítil vetrarþjónusta og of mikil áhersla á Keflavíkurflugvöll sem eina aðkomuleið ferðamanna takmarka tækifæri til dreifingar og álagsjöfnunar. Þróa og styðja þarf við fleiri leiðir inn í landið, m.a. með beinu millilandaflugi til fleiri áfangastaða en Keflavíkurflugvallar. Tækifæri til frekari sóknar – með sjálfbærni að leiðarljósi Ferðaþjónustan á þó tækifæri til frekari verðmætasköpunar með því að þróast í átt að meiri gæðum fremur en magni. Með því að styðja við nýsköpun, stafvæðingu, umhverfisvænar lausnir og styrkja menntun og húsnæðismál starfsfólks, má bæta bæði rekstrarumhverfi og þjónustustig. Markviss markaðssetning sem byggir á sjálfbærni, sérstöðu Íslands og gæðaímynd getur hvatt til lengri dvalar og dýpri upplifunar ferðamanna – sem skilar sér í hærri gjaldeyristekjum án þess að auka álag á náttúru og samfélög. Niðurstaða: Áfangastaður framtíðarinnar þarf skýrleika, ábyrgð og trausta samvinnu Ferðaþjónustan er ekki aðeins fjárhagsleg burðarsúla heldur einnig lykilhluti af ímynd Íslands út á við. Hún tengir landið við umheiminn, styður við landsbyggðina og stuðlar að atvinnusköpun og vexti. Til að tryggja sjálfbæran árangur þarf samræmda sýn, ábyrgð í gjaldtöku, eflingu innviða og virkt samstarf allra sem að henni koma. Framtíðin liggur í því að viðhalda traustum grunni – með raunhæfu mati á framlagi ferðaþjónustunnar og réttlátri meðferð hennar í skattalegu og pólitísku samhengi. Því aðeins verður hún áfram sá burðarás sem íslenskt efnahagslíf þarf á að halda. Höfundur er fyrrverandi varaformaður Samtaka ferðaþjónustunnar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórir Garðarsson Ferðaþjónusta Skattar og tollar Mest lesið Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir Skoðun Græðgin sem hlífir engum Snæbjörn Brynjarsson og Þórólfur Júlían Dagsson Skoðun Kennitala á blaði Jón Viðar Pálsson Skoðun Leiðtogi sem nær árangri Birkir Jón Jónsson Skoðun Fjör á fjármálamarkaði Fastir pennar Þjónusta og greining á börnum með ADHD Elín H. Hinriksdóttir og Sólveig Ásgrímsdóttiir Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason Skoðun Alvöru mamma Anna Margrét Hrólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Ferðaþjónustan hefur á undanförnum árum þróast úr jaðarstarfsemi yfir í að vera ein af meginstoðum íslensks efnahagslífs. Með mikilli gjaldeyrissköpun, fjölbreyttri atvinnu og víðtækri verðmætasköpun hefur hún skipað sér sess sem einn mikilvægasti vaxtarbroddur þjóðarbúsins. Á sama tíma standa stjórnendur greinarinnar, stjórnvöld og samfélagið allt frammi fyrir áskorunum sem krefjast skýrari stefnu og samstilltra aðgerða til að tryggja áframhaldandi vöxt – á sjálfbærum og sanngjörnum grunni. Sterk efnahagsleg áhrif og víðtæk verðmætasköpun Áætlað er að gjaldeyristekjur af erlendum ferðamönnum á 12 mánaða tímabili frá apríl 2023 til mars 2024 hafi numið rúmlega 600 milljörðum króna, samanborið við rúmlega 497 milljarða árið áður. Heildar verg landsframleiðsla (VLF) Íslands er áætluð 4.616 milljarðar króna fyrir árið 2024. Þó að nákvæm hlutfallstala fyrir ferðaþjónustuna í VLF 2024 liggi ekki enn fyrir, var hlutur hennar 8,8% árið 2023 og má álita að hann sé áþekkur áfram – eða yfir 400 milljarðar króna í virðisaukasköpun, sem er beint framlag greinarinnar til efnahagslífsins. En það er einmitt í gegnum virðisaukaskatt sem raunveruleg áhrif ferðaþjónustunnar sjást skýrt í ríkisfjármálum. Erlendir ferðamenn greiða líklega á bilinu 100–150 milljarða króna árlega í virðisaukaskatt á Íslandi. Þetta eru fjármunir sem skila sér beint í ríkiskassann. Tökum aðeins varfærna nálgun: ef tvær milljónir ferðamanna skila 100 milljörðum í virðisaukaskatt, jafngildir þetta 50.000 krónum á hvern ferðamann. Meðaltalsdvalarlengd ferðamanna á Íslandi er um 7,5 dagar, sem þýðir að hver ferðamaður greiðir um 6.700 krónur á dag í virðisaukaskatt – eða sem auðlindagjald, ef svo má segja. Þetta eru gríðarlega mikilvægar tekjur fyrir ríkissjóð. Það vekur hins vegar furðu að í stað þess að viðurkenna og nýta þessa skattheimtu með ábyrgum hætti, virðist sem stjórnvöld keppist nú við að leita annarra leiða til að hámarka tekjur af ferðamönnum með nýjum og sífellt fleiri sértækum gjöldum. Hugmyndir um komugjöld, landamæragjöld og greiðslur fyrir aðgang að vinsælum náttúruperlum í eigu ríkisins eru réttlættar undir formerkjum auðlindanýtingar – en virðast byggðar á takmarkaðri heildarsýn á raunverulegt framlag greinarinnar. Það kostar peninga að skapa verðmæti. Með því að leggja sífellt fleiri byrðar á greininna með nýjum gjöldum og flókinni gjaldtöku er hætta á að draga úr samkeppnishæfni Íslands sem áfangastaðar. Þessi nálgun – þar sem ferðamaðurinn þarf sífellt að taka upp veskið til að njóta þess sem laðaði hann hingað – minnir helst á upplifun í afþreyingarparadísum þar sem allt kostar aukalega, þrátt fyrir aðgangsgjald. Slík "smágreiðsluvæðing" ferðaþjónustunnar skaðar ímynd landsins, skapar gremju meðal gesta og dregur úr löngun þeirra til að dvelja lengur eða snúa aftur. Ekki aðeins það, heldur láta þeir alla aðra heyra það í gegnum samfélagsmiðla. Veltan í einkennandi greinum ferðaþjónustunnar nam 930 milljörðum króna árið 2023, sem er 11% aukning frá árinu áður. Þessi verðmætasköpun skilar sér vítt og breitt – í störfum, sköttum, útflutningstekjum og þjónustuiðnaði víða um land. Stöðug uppbygging byggð á samvinnu og framtíðarsýn Uppgangur ferðaþjónustunnar er ekki sjálfgefinn. Hann hefur byggst á kröftugu markaðsstarfi, víðtækum fjárfestingum einkaaðila og að hluta til í samvinnu við ríki og sveitarfélög. Með framtíðarsýn og skipulagi hefur tekist að móta öfluga og sveigjanlega grein sem hefur stuðlað að aukinni velsæld, fjölbreytni í atvinnulífi og svæðisbundinni þróun. Framtíðarsýn stjórnavalda og greinarinnar er að Ísland verði leiðandi í sjálfbærri ferðaþjónustu – með áherslu á náttúruvernd, gæði og nýsköpun. Lykilatriði er að hvetja til lengri dvalar og jafnvægi dreifingar ferðamanna um allt landið, til að dreifa álagi, auka virði og viðhalda samfélagslegum sáttum. Áskoranir sem kalla á skýra stefnu Ferðaþjónustan stendur frammi fyrir áskorunum sem ekki má vanmeta. Ísland er dýr áfangastaður og hár rekstrarkostnaður – vegna launa, stuttra vinnutíma og hárra vaktaálagsgreiðslna – takmarkar samkeppnishæfni. Fjárfestingar eru hægari en áður og framleiðni vex ekki í takt við vöxt eftirspurnar. Þá eru margir lykilinnviðir vanfjármagnaðir, sérstaklega á landsbyggðinni. Slæmar samgöngur, lítil vetrarþjónusta og of mikil áhersla á Keflavíkurflugvöll sem eina aðkomuleið ferðamanna takmarka tækifæri til dreifingar og álagsjöfnunar. Þróa og styðja þarf við fleiri leiðir inn í landið, m.a. með beinu millilandaflugi til fleiri áfangastaða en Keflavíkurflugvallar. Tækifæri til frekari sóknar – með sjálfbærni að leiðarljósi Ferðaþjónustan á þó tækifæri til frekari verðmætasköpunar með því að þróast í átt að meiri gæðum fremur en magni. Með því að styðja við nýsköpun, stafvæðingu, umhverfisvænar lausnir og styrkja menntun og húsnæðismál starfsfólks, má bæta bæði rekstrarumhverfi og þjónustustig. Markviss markaðssetning sem byggir á sjálfbærni, sérstöðu Íslands og gæðaímynd getur hvatt til lengri dvalar og dýpri upplifunar ferðamanna – sem skilar sér í hærri gjaldeyristekjum án þess að auka álag á náttúru og samfélög. Niðurstaða: Áfangastaður framtíðarinnar þarf skýrleika, ábyrgð og trausta samvinnu Ferðaþjónustan er ekki aðeins fjárhagsleg burðarsúla heldur einnig lykilhluti af ímynd Íslands út á við. Hún tengir landið við umheiminn, styður við landsbyggðina og stuðlar að atvinnusköpun og vexti. Til að tryggja sjálfbæran árangur þarf samræmda sýn, ábyrgð í gjaldtöku, eflingu innviða og virkt samstarf allra sem að henni koma. Framtíðin liggur í því að viðhalda traustum grunni – með raunhæfu mati á framlagi ferðaþjónustunnar og réttlátri meðferð hennar í skattalegu og pólitísku samhengi. Því aðeins verður hún áfram sá burðarás sem íslenskt efnahagslíf þarf á að halda. Höfundur er fyrrverandi varaformaður Samtaka ferðaþjónustunnar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar