Ráð­herra hafnaði lofts­lags­rannsókn vegna ó­full­nægjandi laga­ramma

Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, utanríkisráðherra, hafnaði umsókn rannsóknarfélagsins Rastar um að fá að gera tilraun til að rannsaka leið til þess að auka kolefnisupptöku hafsins í Hvalfirði „að svo stöddu“ í síðustu viku. Rannsóknin hefði meðal annars falist í því að veita útþynntri basalausn út í fjörðinn í haust.

Umhverfis- og orkustofnun og Hafrannsóknastofnun, sem leituðu báðar álits utanaðkomandi sérfræðinga, höfðu veitt jákvæða umsögn um rannsóknina sem þær töldu hafa mikið vísindalegt gildi án þess að líklegt væri að hún hefði neikvæð áhrif á umhverfi, vistkerfi eða heilsu manna eða dýra. Hún gæti veitt mikilvægar upplýsingar um möguleika á að draga úr styrk koltvísýrings í andrúmslofti jarðar með því að auka svonefnda basavirkni sjávar.

Kjósarhreppur, annað sveitarfélaganna tveggja við Hvalfjörð, Hvalur hf. og félög stangveiðimanna lögðust hins vegar alfarið á móti rannsókninni sem þau fullyrtu að rannsóknin gæti verið hættuleg lífríki fjarðarins.

Lög frá 1979 ekki nógu skýr

Utanríkisráðuneytið hefur ekki birt svar sitt við umsókninni opinberlega. Í svarbréfi þess vísaði ráðuneytið til umsagnar Umhverfis- og orkustofnunar um að íslensk stjórnvöld hefðu hvorki mótað sér stefnu né sett regluverk um þá tegund loftslagsaðgerða sem Röst vill rannsaka. 

Því lægi ekki fyrir neinn rammi utan um slíkar aðgerðir né rannsóknir á þeim. Í umsögninni hafi einnig verið bent á mikilvægi þess að gæta varúðar varðandi svonefndar loftslagsverkfræðilegar aðgerðir eins og að auka basavirkni sjávar.

„Án skýrs lagaramma og stefnu stjórnvalda um loftslagsverkfræðilegar aðgerðir skortir fullnægjandi lagagrundvöll, þ.m.t. um eftirlitsheimildir, fyrir því að veita leyfi fyrir slíkum rannsóknum,“ segir í svarinu.

Lögin sem umsóknin byggir á eru lög um efnahagslögsögu og landgrunn frá 1979. Röst hafði lagt til að Umhverfis- og orkustofnun hefði eftirlit með rannsókninni þar sem hún hefur það hlutverk varðandi vatnshlot á landi.

Þá vísaði ráðuneytið til þess að erfitt væri að sætta ólík sjónarmið vegna slíkra rannsókna án skýrs ramma um þær. Ríkisstjórnin vildi móta slíka stefnu og ramma til þess að skýra betur hvaða aðferðir væru heimilar, eftirlit stjórnvalda og framkvæmd.

Bjartsýn á að ná samkomulagi við ráðuneyti um eftirlit

Salome Hallfreðsdóttir, framkvæmdastjóri Rastar, segir niðurstöðu ráðuneytisins koma á óvart enda hafi allar fagstofnanir, sérfræðingar og vísindamenn sem veittu umsókninni umsögn mælt með að leyfið yrði veitt.

Basarannsóknininni hafði þegar verið frestað frá júní fram í september til þess að koma til móts við laxveiðimenn og Hval hf. Salome segir ólíklegt að nokkuð verði af rannsókninni í ár en slær hana ekki alfarið út af borðinu.

„Röst er umhugað um að vandaðar loftslagrannsóknir fari fram og er bjartsýn á að ná samkomulagi við ráðuneytið um útistandandi atriði varðandi lögbundinn eftirlitsaðila. Fyrirséð er að rannsóknirnar muni frestast. Við hlökkum til áframhaldandi samtals við ráðuneytið og hagaðila um fyrirkomulag loftslagsrannsókna til hagsbóta fyrir umhverfið, loftslagið og heilsu hafsins.,“ segir hún í skriflegu svari til Vísis.

Talið sérlega mikilvægt að rannsaka aðferðina sem Röst vill skoða

Stórfelld losun manna á gróðurhúsalofttegundum veldur nú súrnun sjávar til viðbótar við hnattræna hlýnun. Súrnunin takmarkar getu hafsins til þess að taka við koltvísýringi. Hafið er langstærsti kolefnisviðtaki á jörðinni en áætlað er að það hafi til þessa tekið upp um fjórðung þess kolefnis sem menn hafa dælt út í andrúmsloftið og þannig komið í veg fyrir enn frekari hnattræna hlýnun en þegar er orðin.

Markmið rannsóknar Rastar er að kanna hvort að hægt sé að líkja eftir náttúrulegri kolefnisbindingu sem á sér stað við veðrun bergs. Þegar basískt berg molnar og skolast út í sjó lækkar það sýrustig sjávar og gerir honum kleift að taka við meiri koltvísýringi úr lofti án þess að hann súrni frekar.

Talið er að hægt sé að binda allt að milljarð tonna af koltvísýringi á ári með því að örva basavirkni sjávar. Mannkynið losar um 35 milljarða tonna af koltvísýringi á hverju ári.

Aukning á basavirkni sjávar er á meðal þeirra aðgerða sem taldar vænlegar til árangurs til þess að glíma við loftslagsvandann. Milliríkjanefnd Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar hefur lagt áherslu á að rannsaka þá aðferð sérstaklega. Enn ríkir þó óvissa um umhverfisáhrif slíkra aðgerða og nauðsynlegt er talið að meta þau til að tryggja að aðgerðirnar valdi ekki skaðlegum áhrifum á sjávarvistkerfi.

Hrönn Egilsdóttir, sviðsstjóri umhverfissviðs Hafrannsóknastofnunar, sagði Vísi í vor að mikilvægt væri að rannsaka kolefnisbindingaraðferðir líkt og Röst vill gera í Hvalfirði óháð því hvort þær reyndust raunhæfar eða ekki. Ella væri hætta á einhverjir freistuðust til þess að beita þeim aðferðum án þess að þær bæru raunverulegan árangur og með mögulega skaðlegum áhrifum fyrir umhverfið.

Röst er óhagnaðardrifið rannsóknafélag sem hyggur ekki á kolefnisbindingarstarfsemi. Félagið hefur sagt að reynist aðferðin raunhæf verði henni beitt á alþjóðlegu hafsvæði þar sem haffræðilegar aðstæður leyfa en ekki í íslenskum fjörðum.