Ferðamenn: Vanmetnir skattgreiðendur í íslensku hagkerfi Þórir Garðarsson skrifar 4. maí 2025 07:03 Það hefur mikið verið rætt um áhrif ferðaþjónustunnar á íslenskt samfélag — um álag á innviði, náttúru og samfélagsþjónustu. En umræðan hefur að mestu leyti gleymt einni mikilvægustu hlið málsins: því gífurlega fjármagni sem ferðamenn skila beint í ríkissjóð í gegnum virðisaukaskatt og aðra skatta. Það vekur því furðu að Samtök ferðaþjónustunnar (SAF) og fleiri hagsmunaaðilar í greininni hafi dregið úr því að leggja áherslu á þessa lykilstaðreynd. Virðisaukaskattur (VSK) er neytendaskattur sem leggst á öll kaup á vörum og þjónustu. Það er einfalt reikningsdæmi: fleiri neytendur þýða meiri neyslu og þar með auknar skatttekjur fyrir ríkissjóð. Samkvæmt opinberum tölum og greiningum hefur virðisaukaskattstekjur ríkisins af erlendum ferðamönnum numið vel á annað hundrað milljarða króna á ári á hápunkti ferðaþjónustunnar. Þetta eru tekjur sem renna beint í sameiginlega sjóði þjóðarinnar. Þessi skattheimta hefur sérstöðu: ferðamenn greiða þessa skatta án þess að njóta sambærilegrar þjónustu frá ríkinu á borð við menntun, heilbrigðisþjónustu eða tryggingakerfi – þjónustu sem innlendir skattgreiðendur njóta. Þeir nýta að mestu leyti innviði sem sveitarfélög eða fyrirtæki standa að. Því má með sanni segja að virðisaukaskattur og aðrir neysluskattar sem ferðamenn greiða séu í reynd ákveðið auðlindagjald – greiðsla fyrir aðgang að Íslandi sem vörumerki, náttúru, menningu og aðstöðu. Það er því mikilvægt að horfa á ferðamenn sem öfluga og skýrt afmarkaða skattgreiðendur í íslensku hagkerfi. Þeir greiða ekki aðeins beint til ríkisins heldur skapa tekjur fyrir fjölmörg fyrirtæki, sem aftur greiða skatta og laun – og þannig snýst hringurinn aftur til hins opinbera. Tillögur sem fram hafa komið um nýja eða hækkaða skatta á ferðamenn – til dæmis í formi komugjalda, hækkunar gistinátta- eða afþreyingarskatta – þurfa að byggjast á vönduðu mati og kostnaðargreiningu. Ekki má vanmeta hættuna á að of hár skattur letji ferðalög til Íslands og skaði þannig tekjustofna sem byggjast á miklu umfangi frekar en hárri álögugjalda. En áður en ráðist er í nýja eða hækkaða skatta ætti að leggja áherslu á að styrkja og skýra núverandi skattheimtu. Mikilvægt er að draga úr sniðgöngu aðila á markaði, fækka og lækka undanþágur og þannig stuðla að meiri sanngirni og skilvirkni. Með því væri einnig unnið gegn vexti skuggahagkerfis sem hefur fengið að vaxa í tómarúmi eftirlits og skýrra reglna á undanförnum árum. Samkeppnisstaða þeirra ferðaþjónustuaðila sem starfa löglega og greiða sína skatta yrði þannig bætt og um leið tryggð aukin og réttlátari skattheimta. Auk þess má spyrja: Er réttlætanlegt að leggja meiri byrðar á þennan hóp skattgreiðenda sem nú þegar skilar umtalsverðu fjármagni til ríkisins, án þess að fá endurgjald í formi þjónustu? Í mörgum löndum er ferðaþjónusta álitin ein af helstu útflutningsgreinum, og ferðamenn sjálfir eins konar tímabundnir „útflutningsviðskiptavinir“ sem greiða gjaldeyri og skatta á meðan á dvöl þeirra stendur. Ísland ætti ekki að vera undantekning frá því sjónarmiði. Í stað þess að huga að viðbótarálögum ætti ríkisvaldið að nýta þær skatttekjur sem nú þegar koma frá ferðamönnum til að efla innviði og bæta samgöngur. Með því mætti bæta upplifun ferðamanna, draga úr álagi og tryggja áframhaldandi tekjur – með ábyrgð og jafnvægi í fyrirrúmi. Ferðaþjónustan er ekki aðeins mikilvæg atvinnugrein. Hún er einnig fjármálalegur burðarás fyrir ríkissjóð. Það er kominn tími til að við tökum þessa staðreynd alvarlega og hættum að líta á ferðamenn sem byrði – þegar þeir eru í raun ein mikilvægasta tekjulind þjóðarbúsins. Höfundur er fyrrverandi varaformaður Samtaka ferðaþjónustunnar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórir Garðarsson Ferðaþjónusta Mest lesið Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Græðgin sem hlífir engum Snæbjörn Brynjarsson og Þórólfur Júlían Dagsson Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir Skoðun Kennitala á blaði Jón Viðar Pálsson Skoðun Leiðtogi sem nær árangri Birkir Jón Jónsson Skoðun Þjónusta og greining á börnum með ADHD Elín H. Hinriksdóttir og Sólveig Ásgrímsdóttiir Skoðun Fjör á fjármálamarkaði Fastir pennar Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason Skoðun Alvöru mamma Anna Margrét Hrólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Það hefur mikið verið rætt um áhrif ferðaþjónustunnar á íslenskt samfélag — um álag á innviði, náttúru og samfélagsþjónustu. En umræðan hefur að mestu leyti gleymt einni mikilvægustu hlið málsins: því gífurlega fjármagni sem ferðamenn skila beint í ríkissjóð í gegnum virðisaukaskatt og aðra skatta. Það vekur því furðu að Samtök ferðaþjónustunnar (SAF) og fleiri hagsmunaaðilar í greininni hafi dregið úr því að leggja áherslu á þessa lykilstaðreynd. Virðisaukaskattur (VSK) er neytendaskattur sem leggst á öll kaup á vörum og þjónustu. Það er einfalt reikningsdæmi: fleiri neytendur þýða meiri neyslu og þar með auknar skatttekjur fyrir ríkissjóð. Samkvæmt opinberum tölum og greiningum hefur virðisaukaskattstekjur ríkisins af erlendum ferðamönnum numið vel á annað hundrað milljarða króna á ári á hápunkti ferðaþjónustunnar. Þetta eru tekjur sem renna beint í sameiginlega sjóði þjóðarinnar. Þessi skattheimta hefur sérstöðu: ferðamenn greiða þessa skatta án þess að njóta sambærilegrar þjónustu frá ríkinu á borð við menntun, heilbrigðisþjónustu eða tryggingakerfi – þjónustu sem innlendir skattgreiðendur njóta. Þeir nýta að mestu leyti innviði sem sveitarfélög eða fyrirtæki standa að. Því má með sanni segja að virðisaukaskattur og aðrir neysluskattar sem ferðamenn greiða séu í reynd ákveðið auðlindagjald – greiðsla fyrir aðgang að Íslandi sem vörumerki, náttúru, menningu og aðstöðu. Það er því mikilvægt að horfa á ferðamenn sem öfluga og skýrt afmarkaða skattgreiðendur í íslensku hagkerfi. Þeir greiða ekki aðeins beint til ríkisins heldur skapa tekjur fyrir fjölmörg fyrirtæki, sem aftur greiða skatta og laun – og þannig snýst hringurinn aftur til hins opinbera. Tillögur sem fram hafa komið um nýja eða hækkaða skatta á ferðamenn – til dæmis í formi komugjalda, hækkunar gistinátta- eða afþreyingarskatta – þurfa að byggjast á vönduðu mati og kostnaðargreiningu. Ekki má vanmeta hættuna á að of hár skattur letji ferðalög til Íslands og skaði þannig tekjustofna sem byggjast á miklu umfangi frekar en hárri álögugjalda. En áður en ráðist er í nýja eða hækkaða skatta ætti að leggja áherslu á að styrkja og skýra núverandi skattheimtu. Mikilvægt er að draga úr sniðgöngu aðila á markaði, fækka og lækka undanþágur og þannig stuðla að meiri sanngirni og skilvirkni. Með því væri einnig unnið gegn vexti skuggahagkerfis sem hefur fengið að vaxa í tómarúmi eftirlits og skýrra reglna á undanförnum árum. Samkeppnisstaða þeirra ferðaþjónustuaðila sem starfa löglega og greiða sína skatta yrði þannig bætt og um leið tryggð aukin og réttlátari skattheimta. Auk þess má spyrja: Er réttlætanlegt að leggja meiri byrðar á þennan hóp skattgreiðenda sem nú þegar skilar umtalsverðu fjármagni til ríkisins, án þess að fá endurgjald í formi þjónustu? Í mörgum löndum er ferðaþjónusta álitin ein af helstu útflutningsgreinum, og ferðamenn sjálfir eins konar tímabundnir „útflutningsviðskiptavinir“ sem greiða gjaldeyri og skatta á meðan á dvöl þeirra stendur. Ísland ætti ekki að vera undantekning frá því sjónarmiði. Í stað þess að huga að viðbótarálögum ætti ríkisvaldið að nýta þær skatttekjur sem nú þegar koma frá ferðamönnum til að efla innviði og bæta samgöngur. Með því mætti bæta upplifun ferðamanna, draga úr álagi og tryggja áframhaldandi tekjur – með ábyrgð og jafnvægi í fyrirrúmi. Ferðaþjónustan er ekki aðeins mikilvæg atvinnugrein. Hún er einnig fjármálalegur burðarás fyrir ríkissjóð. Það er kominn tími til að við tökum þessa staðreynd alvarlega og hættum að líta á ferðamenn sem byrði – þegar þeir eru í raun ein mikilvægasta tekjulind þjóðarbúsins. Höfundur er fyrrverandi varaformaður Samtaka ferðaþjónustunnar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar