Háskóladagurinn og föðurlausir drengir Margrét Valdimarsdóttir skrifar 28. febrúar 2025 14:01 Þann 1. mars er hin árlegi háskóladagur í HÍ þar sem fer fram kynning á öllu grunnámi. Sjálf verð ég á háskólatorgi að kynna námsbraut í félagsfræði. Á þeirri námsbraut er hægt að læra afbrotafræði sem er mitt sérsvið og langar mig að deila með ykkur hvers vegna ég tel hana mikilvæga og ekki síður skemmtilega. Í afbrotafræði er fjallað um ýmsar kenningar um orsakir afbrota og hvernig má sannreyna þessar kenningar með gögnum. Farið er yfir mismunandi brotaflokka, fangelsismál og löggæslu. En hluti af kennurum í afbrotafræðinni hafa áratuga reynslu úr réttarvörslukerfinu. Mikilvægasti lærdómurinn sem ég tel að nemendur öðlist í þessu námi er þó líklega gagnrýnin hugsun í tengslum við afbrot og önnur félagsleg vandamál. Gagnrýnin hugsun felst meðal annars í því rýna í þær upplýsingar sem maður fær og skoða þær í stærra samhengi. Hún krefst efahyggju - þess að taka ekki öllu sem gefnu. Ef maður setur fram tilgátu um ákveðið fyrirbæri, nægir ekki að finna gögn sem styðja hana - maður þarf líka að vera opinn fyrir gögnum sem sýna hið gagnstæða. Hluti af gagnrýnni hugsun er að vera meðvitaður um eigin hugmyndir og fordóma, þar sem þeir geta haft áhrif á hvernig við túlkum upplýsingar og hverju við veitum athygli. Mig langar að taka dæmi um mikilvægi gagnrýnnar hugsunar. Undanfarið hafa birst viðtöl í fjölmiðlum við einstaklinga sem halda því fram að eitt helsta einkenni ungra brotamanna sé að þeir séu föðurlausir. Reynsla viðmælanda er að illa sé komið fyrir ungum mönnum sem aldir eru upp af einstæðum mæðrum, sem oft eru meðvirkar og ungu mennirnir þurfi jafnvel að kenna sig við móður í stað föðurs (t.d. Önnuson í stað Jónsson). Sá sem beitir gagnrýnni hugsun myndi byrja á að spyrja hvað gæti skýrt þetta samband. Er það að alast upp hjá einstæðri móður orsök afbrotahegðunar? Gæti skýringin verið sú að skortur á karlfyrirmynd leiði unga menn á glæpabraut? Hver ætli sé þá staðan á móðurlausum drengjum? Við nánari skoðun kemur í ljós að það sem skiptir mestu máli er ekki hvort barnið alist upp hjá móður eða föður heldur hvort það fái stuðning, eftirlit og aga. Foreldrahlutverkið krefst tíma og orku, sérstaklega þegar börnin eru á unglingsaldri. Þetta er auðveldara þegar hægt er að skipta þessari ábyrgð á milli tveggja aðila en þegar ein manneskja ber hana. Það er því ekki það að alast upp hjá einstæðri móður sem eykur líkur á afbrotahegðun ungmenna heldur það að alast upp hjá einstæðu foreldri. Rannsóknir sýna raunar að börn einstæðra feðra eru verr sett en börn einstæðra mæðra. Þar sem einstæðar mæður eru mun fleiri en einstæðir feður getur þetta þó litið út eins og það sé almenna munstrið. Það sem hefur hins vegar verstu áhrifin á börn er að alast upp hjá foreldri sem beitir þau harðræði. Rannsóknir benda til þess að það sé betra að alast upp föðurlaus en hjá föður sem beitir harðræði. Með öðrum orðum eru föðurlausir drengir síður líklegir til að leiðast út í afbrot en þeir sem alast upp við ofbeldi. Hér fyrir neðan fylgir mynd með niðurstöðum nýlegra gagna um íslensk ungmenni. Hún sýnir hlutfall ungmenna sem hafa gerst sek um mismunandi brot eftir því hvort þau búa hjá einstæðri móður, einstæðum föður eða báðum foreldrum. Í samræmi við niðurstöður erlendra rannsókna kemur í ljós að móðurlaus ungmenni eru líklegust til að brjóta af sér. Í þessu stutta dæmi er ég að greina almenn mynstur sem birtast í rannsóknum á afbrotahegðun. Ég vil þó árétta að persónulegar reynslusögur veita dýrmæta innsýn í líf og aðstæður fólks – innsýn sem er oft erfitt að fanga með tölfræðilegum rannsóknum á stórum úrtökum. Slíkar frásagnir geta varpað ljósi á upplifun þeirra sem hafa átt í samskiptum við ungt fólk eða við störf í löggæslu, og afbrotafræðingar kunna að meta og taka slíkar sögur alvarlega. Hins vegar liggur takmörkun slíkra frásagna í því að ekki er hægt að draga almennar ályktanir eða álykta um orsakasambönd út frá einstökum dæmum. Afbrotafræði sem fræðigrein snýst um að skoða bæði stærri samfélagsleg mynstur og einstaklingsbundna reynslu, þar sem hvoru tveggja skiptir máli til að skilja afbrot og afleiðingar þeirra. Þess vegna er mikilvægt að byggja á rannsóknum sem geta greint útbreiðslu og mögulegar orsakir afbrotahegðunar, en um leið hlusta á reynslu fólks til að skilja dýpri merkingu þessara fyrirbæra. Ég vil því hvetja öll sem hafa áhuga á afbrotafræði að kynna sér námið á háskóladeginum! Höfundur er dósent í félags- og afbrotafræði við Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Háskólar Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson Skoðun Skoðun Skoðun Myglaða nestisboxið og gleymda sítrónan María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald skrifar Skoðun Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin Antonio Guterres skrifar Skoðun Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum? Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson skrifar Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir skrifar Sjá meira
Þann 1. mars er hin árlegi háskóladagur í HÍ þar sem fer fram kynning á öllu grunnámi. Sjálf verð ég á háskólatorgi að kynna námsbraut í félagsfræði. Á þeirri námsbraut er hægt að læra afbrotafræði sem er mitt sérsvið og langar mig að deila með ykkur hvers vegna ég tel hana mikilvæga og ekki síður skemmtilega. Í afbrotafræði er fjallað um ýmsar kenningar um orsakir afbrota og hvernig má sannreyna þessar kenningar með gögnum. Farið er yfir mismunandi brotaflokka, fangelsismál og löggæslu. En hluti af kennurum í afbrotafræðinni hafa áratuga reynslu úr réttarvörslukerfinu. Mikilvægasti lærdómurinn sem ég tel að nemendur öðlist í þessu námi er þó líklega gagnrýnin hugsun í tengslum við afbrot og önnur félagsleg vandamál. Gagnrýnin hugsun felst meðal annars í því rýna í þær upplýsingar sem maður fær og skoða þær í stærra samhengi. Hún krefst efahyggju - þess að taka ekki öllu sem gefnu. Ef maður setur fram tilgátu um ákveðið fyrirbæri, nægir ekki að finna gögn sem styðja hana - maður þarf líka að vera opinn fyrir gögnum sem sýna hið gagnstæða. Hluti af gagnrýnni hugsun er að vera meðvitaður um eigin hugmyndir og fordóma, þar sem þeir geta haft áhrif á hvernig við túlkum upplýsingar og hverju við veitum athygli. Mig langar að taka dæmi um mikilvægi gagnrýnnar hugsunar. Undanfarið hafa birst viðtöl í fjölmiðlum við einstaklinga sem halda því fram að eitt helsta einkenni ungra brotamanna sé að þeir séu föðurlausir. Reynsla viðmælanda er að illa sé komið fyrir ungum mönnum sem aldir eru upp af einstæðum mæðrum, sem oft eru meðvirkar og ungu mennirnir þurfi jafnvel að kenna sig við móður í stað föðurs (t.d. Önnuson í stað Jónsson). Sá sem beitir gagnrýnni hugsun myndi byrja á að spyrja hvað gæti skýrt þetta samband. Er það að alast upp hjá einstæðri móður orsök afbrotahegðunar? Gæti skýringin verið sú að skortur á karlfyrirmynd leiði unga menn á glæpabraut? Hver ætli sé þá staðan á móðurlausum drengjum? Við nánari skoðun kemur í ljós að það sem skiptir mestu máli er ekki hvort barnið alist upp hjá móður eða föður heldur hvort það fái stuðning, eftirlit og aga. Foreldrahlutverkið krefst tíma og orku, sérstaklega þegar börnin eru á unglingsaldri. Þetta er auðveldara þegar hægt er að skipta þessari ábyrgð á milli tveggja aðila en þegar ein manneskja ber hana. Það er því ekki það að alast upp hjá einstæðri móður sem eykur líkur á afbrotahegðun ungmenna heldur það að alast upp hjá einstæðu foreldri. Rannsóknir sýna raunar að börn einstæðra feðra eru verr sett en börn einstæðra mæðra. Þar sem einstæðar mæður eru mun fleiri en einstæðir feður getur þetta þó litið út eins og það sé almenna munstrið. Það sem hefur hins vegar verstu áhrifin á börn er að alast upp hjá foreldri sem beitir þau harðræði. Rannsóknir benda til þess að það sé betra að alast upp föðurlaus en hjá föður sem beitir harðræði. Með öðrum orðum eru föðurlausir drengir síður líklegir til að leiðast út í afbrot en þeir sem alast upp við ofbeldi. Hér fyrir neðan fylgir mynd með niðurstöðum nýlegra gagna um íslensk ungmenni. Hún sýnir hlutfall ungmenna sem hafa gerst sek um mismunandi brot eftir því hvort þau búa hjá einstæðri móður, einstæðum föður eða báðum foreldrum. Í samræmi við niðurstöður erlendra rannsókna kemur í ljós að móðurlaus ungmenni eru líklegust til að brjóta af sér. Í þessu stutta dæmi er ég að greina almenn mynstur sem birtast í rannsóknum á afbrotahegðun. Ég vil þó árétta að persónulegar reynslusögur veita dýrmæta innsýn í líf og aðstæður fólks – innsýn sem er oft erfitt að fanga með tölfræðilegum rannsóknum á stórum úrtökum. Slíkar frásagnir geta varpað ljósi á upplifun þeirra sem hafa átt í samskiptum við ungt fólk eða við störf í löggæslu, og afbrotafræðingar kunna að meta og taka slíkar sögur alvarlega. Hins vegar liggur takmörkun slíkra frásagna í því að ekki er hægt að draga almennar ályktanir eða álykta um orsakasambönd út frá einstökum dæmum. Afbrotafræði sem fræðigrein snýst um að skoða bæði stærri samfélagsleg mynstur og einstaklingsbundna reynslu, þar sem hvoru tveggja skiptir máli til að skilja afbrot og afleiðingar þeirra. Þess vegna er mikilvægt að byggja á rannsóknum sem geta greint útbreiðslu og mögulegar orsakir afbrotahegðunar, en um leið hlusta á reynslu fólks til að skilja dýpri merkingu þessara fyrirbæra. Ég vil því hvetja öll sem hafa áhuga á afbrotafræði að kynna sér námið á háskóladeginum! Höfundur er dósent í félags- og afbrotafræði við Háskóla Íslands.
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar
Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar
Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun